% $3$ %CAPITULO 1 CAPITULO #1@ &CComu misser sanctu Iheronimu conforta li soy dixipuli chi non changianu nè si attristanu, ma si allegranu di la sua morti. Et incomencza lu primu libru, czoè di lu transitu.&c Avendu sanctu Iheronimu complutu nonantasey anni, et havendu una grandissima febri, et per la infirmitati grandi essendu approximatu all'ura di la morti, ipsu fichi chamari a ssì li soy discipuli e figloli, li quali ipsu havia nutricatu di la loru iuventuti in li cosi di Deu. Et videndu li loru vulti plini di lacrimi per lu doluri di la morti sua, comu piatusu et misericordiusu lagrimau videndu a nnui plangiri. Et aprendu li occhi, et guardando a mmi Eusebiu, cum ripusata vuchi dissi cussì: - Figlu meu Eusebiu, perchì getti quisti lacrimi disutili supra unu mortu? Cui è quillu chi campa et non si vidirà muriri? Nixunu è chi a cquillu chi Deu ha hordinatu et stabilutu aucza contradiri. Or non sai tu chi nixunu po $4$contradiri a la voluntati sua? Oramai, figlu meu, pregati chi tu non vayi secundu la sensualitati di lu corpu et restati di plangiri, imperò chi li armi di la nostra battagla non sunu carnali nè corporali -. Et poi chi appi parlatu a mmi Eusebiu, guardau li altri soy figloli spirituali cum lu vultu allegru et iocundu; et cum alta vuchi et allegrandusi li dissi cussì: - Cessa la vostra malanconia et partasi da vui lu plantu, et allegrativi tutti, perchì ora veni lu tempu meu acceptabili. Eccu lu iornu di la allegricza; eccu lu iornu in lu quali lu nostru signuri Deu è liali in lu so parlari et santtu et iustu in li soy operi, però chi stendi la manu sua açò chi l'anima mia, riscatta di lu so priciusu sangu, la quali era isbanduta di lu paradisu per lu peccatu di Adamu et era misa in la prixunia di quistu corpu mortali, hora ipsu la reduchirà ad vita eterna. Adunca, figloli mei dilectissimi, li quali sempri hagiu havutu in lu cori di la caritati mia, non voglati impachari la alligricza mia, ma voglati rendiri a la terra quillu chi è so. Hora, mentri chi eu su vivu, spuglati lu meu corpu et mittitilu in terra, aczò chi ritorna in quillu di chi fu factu -. #(6)@ Eusebiu. #(12)@ Verba beati Iheronimi ad discipulos.. #(14)@ Conclusio. %CAPITULO 2 CAPITULO #2@ &CComu Eusebiu cum tutti li dixipuli di lu gloriusu sanctu Iheronimu per so comandamentu lu spoglaru et misirulu nudu in terra, et copersirulu di lu ciliciu saccu comu havia comandatu.&c $5$Et finuti chi appi santtu Iheronimu li palori, tutti li soi dixipuli, bagnati li fachi di lacrimi, spoglaru lu so santissimu corpu, lu quali era magru et siccu per la multa astinencia, in tantu chi era terribili cosa a vidirilu. Et era cussì consumatu di magricza, chi tutti l'ossa soy ad unu ad unu si putianu numerari. Et era cussì plagatu et sanguinusu per li disciplini chi si dava, chi paria unu corpu di unu librusu. Et quistu corpu santtissimu ancora vivu et nudu lu misiru in terra, et copersirulu cum unu saccu comu ipsu havia comandatu. Et comu sanctu Iheronimu sintiu l'aspericza di la terra, multu si allegrau; et revolgendusi a li frati soi dixipuli, li quali per duluri abundavanu multu di lagrimi, chi dissi cussì: - Figloli mei, li quali hagiu amatu cum lu amuri et cum caritati di Iesu Christu, eu vi pregu et confortu chi vui agiati pachi insembla. Imperò chi vui siti et vuliti esseri servi et domestichi et amichi di Deu et di Iesu Christu, però diviti desiderari li cosi spirituali, aczò chi vui siati a li altri bonu exemplu. Dè, perchì gittati vui tanti disutili lagrimi, benchì vui mi viditi moriri? La memoria et arricordancza di li peccati vostri spanda li lacrimi, et tantu siati pronti a li lacrimi quantu vui fustivu a lu peccatu. Si alcunu mori per lu peccatu, di quistu plangiti; però chi, si lu peccaturi per la penitencia si parti di lu peccatu, li angeli di lu chelu si&·ndi allegranu. Certamenti si lu bonu homu mori per lu peccatu, di quistu plangiti, però chi l'angili di lu chelu di quistu si dolinu. Ma non voglu eu chi vui plangiti a mmi comu homu chi mora; anczi voglu chi vi allegrati di mi comu di quillu chi perveni a lu portu di vita beata. Quali è quilla cosa chi sia plui misera chi la miseria di quista vita? imperò chi nui simu torniati di tanti doluri et di tanta anguxa chi non po passari una ura in la quali lu homu pocza essiri liberu di doluri et di adversitati. $6$Si lu homu è riccu, è angustiatu di la pagura di non perdiri quillu chi possedi; si lu homu è poviru, mai non si riposa infina a tantu chi non trova lu haviri di quistu mundu; si lu homu è bonu, timi lu periculu di lu ingannu di lu demoniu, et timi non si affucari in lu mari di li peccati. Adunca nixuna etati, nixuna generacioni, nixunu homu, di qualunca condicioni et statu si sia, po passari sença doluri mentri chi ipsu sta in la miseria di quista vita. Si vui trovati in mi alcuna cosa chi impacha lu meu caminu di andari ad vita eterna, di quistu vi doliti. Aymè, quanti navicanti per lu mari di quistu mundu, in lu quali sunu tanti sckeri di inimichi, di poi di la gran filichitati di lu navicari, et da poi di li multi vittorii, cridendusi acquistari a lu fini di la vita eterna, per lu ingannu di lu demoniu all'ura di la morti per la loru chechitati sunu territi et prisi di lu laczu di la perdicioni! Aymè, quanti sunu quilli chi sunu laudati in quista vita et ànnu grandi fama, li quali per unu sulu consentimentu di peccatu stanu ad periculu di non ruynari in la crudili morti! #(7)@ Verba beati Iheronimi ad discipulos. #(17)@ Conclusio. #(19)@ Comparacio. #(20)@ Alia comparacione. %CAPITULO 3 CAPITULO #3@ &CComu misser sanctu Iheronimu, amaystrandu li soi dixipuli, li induchi a timiri Deu, et non cadiri a la eterna dapnacioni per propria confidencia et propria pertinacia et consentimentu a lu mali loru.&c Adunca, frati mei, mentri chi campati, stati in pagura: $7$in lu principiu di la sapiencia è lu timuri di Deu. La vita nostra è una battagla supra la terra: cui vinchirà, sarrà coronatu di altra parti chi cza. Mentri chi la pelli di quista carni ni copri, non simu certi di la vittoria. Adunca timimu: si lu nostru primu homu havissi timutu, in lu peccatu non sarria cadutu. Lu principiu di tutti li peccati si è lu confidarsi di sì videmmi: cui non timi, si confida di sì. Cui è quillu chi, carricatu di auru, vaya sicuru intru li malandrini et larruni? Lu Salvaturi nostru, chi ni insigna ipsu si non timiri? Ipsu dichi: «Vui non sapiti la ura in la quali lu larruni digia viniri. Si lu patri di la famigla sapissi a chi ura divi veniri lu larruni, ipsu vigliria, et non si lassiria arrubari la casa». Quillu summu santtu Petru apostolu, chi teni li chavi di lu chelu, parla cussì: «Frati mei, siati sobri et viglati in la oracioni, imperò chi lu demoniu vostru adversariu, gridandu comu liuni, vi va torniandu, chircandu a ccui pocza devorari». Nixunu è chi infra li serpenti habita securu: quillu chi è plui sanctu et plui saviu, sempri plui timi, però chi quantu lu homu è plui in altu, tantu mayuri caduta duna; però chi li boni et li perfetti voli lu demoniu in chivu, et di li peccaturi non si cura, però chi sunu soy. Cadiu quillu saviu di Salamuni, et cadiu lu so patri David, di lu quali dissi Deu: «Eu haiu elettu ad quistu secundu lu cori meu». Adunca, frati mei, timiti, et di quistu vi pregu; et ancora vi&·ndi pregu un'altra volta, et dicuvi chi di omni parti vui timiti, però chi beatu è lu homu chi sempri timi a Deu: imperò chi, si li castelli combattinu et combattissiru contra ipsu, non haviria pagura a lu cori so; et qualunca battagla si leva contra ipsu, in quistu ha spirancza di vittoria. Lu perfettu timuri di Deu $8$cacha fora omni timuri vanu, però chi la caritati non ha vanu timuri, però chi la caritati e lu timuri di Deu sunu una cosa. Et quisti cosi considerandu, lu propheta David dichia cussì: «Confitta la carni mia cum lu timuri di ti, Deu meu». Cui è intra vui chi desidera di vidiri li iorni boni, vegna et sarrà illuminatu; et la fachi non richipirà confusioni. Cui timi a Deu, opera beni, et in lu beni habitirà l'anima sua. Si vui fachiti alcunu beni, cum grandi cautela timiti, però chi multi sunu quilli chi fanu beni, et lu loru meritu si lu porta lu ventu di la vanagloria, czoè lu appetittu di esseri laudatu da li homini. Dechi foru li virgini, et chincu intraru in lu palaczu di vita eterna, et l'altri chincu indi foru exclusi. #(5) Conclusio. (4) Quasi dicat: nullus. (8) Salvator mundi. (11) Sanctus Petrus apostolus. (14) Salvator mundi. (15) Conclusio. Comparacio (17) David. (20) Nota vagna gloria. (21) Nota quomodo decem fuerunt virgines.@ %CAPITULO 4 CAPITULO #4@ &CComu misser sanctu Iheronimu biastima li desubidienti et malvasi christiani, et dichi chi serria meglu a lloru chi non fussiru christiani.&c Aymè, quanti chi&·ndi sunu ogi a lu iornu bacticzati, et ànu nomu di christiani, li quali serria meglu per loru chi non fussiru christiani, imperò chi la pena infernali di li pagani è multu minuri chi quilla di li malvasi christiani. Plachissi a Deu chi la mayuri parti di li christiani non fussi tali! La navi sana di omni parti per unu sulu pirtusu pericula et anegasi. In quistu mundu disertu hannu li $9$homini multu arratu: alcuni ànnu suttamisu lu collu loru a lu flumi di l'avaricia; alcuni altri comu porchi si sunu inbrattati di la bruttura di la luxuria; alcuni altri, piglandu quillu di altrui, et in omni loru operacioni non usandu raxuni, a li animali sunu simili deventati, non trovandu la via di la chitati nova di Ierusalemi, di vita eterna. In lu reami di lu chelu, nixunu peccaturi chi trasi: chentu cutanta plui est stritta la via di andari ad vita eterna a lu peccaturi, chi non è a lu iustu chi veramenti timi a Deu. Christu promisi a lu centuriuni chi sta in timuri et in reverencia di andari ad ipsu, et cum quillu re picculu et superbu non voli andari. Da diviru non omni persuna a la giornata di ogi obedixi a lu Evangeliu. Dichi santtu Paulu apostulu: «Virrà tempu in lu quali li homini non vorranu audiri la sana et vera dottrina». #(4)@ Comparacio. #(5)@ Nota avaricia. Nota luxuria. #(7)@ Nota promissio Domini ad centurionem. #(9)@ Prophecia sancti Pauli apostoli. %CAPITULO 5 CAPITULO #5@ &CComu sanctu Iheronimu biastima a li predicaturi et patri di li animi, li quali mectinu li pisi gravi supra li peccaturi, et illi non si&·ndi volinu moviri; et demustra chi ogni amaystraturi non è observaturi di lu Evangeliu.&c Multi predicanu, ma non tutti predicanu la virtati, et liganu li cori di li homini in li peccati, et mettinu li pisi gravusi adossu di altrui per pichuli peccati, et per li $10$loru peccati gravi portanu li pisi ligeri. Lu falsu docturi è fattu comu lu cutellu chi tagla di omni latu: da una parti tagla et feri cum li falsi palori et malvasi, et da l'altra parti tagla et feri cum li mali operi et cum lu malu exemplu. Comu po lu focu arrifridari? comu po l'acqua scalfari? comu po la petra andari in susu? Non po cussì l'omu luxuriusu predicare la castitati: et si ipsu la predica, chi utilitati aviranu li audituri? nixuna. Chi po l'audituri si non diri: perchì affirmi tu cum li palori quillu chi tu neghi cum li operi? Quillu chi parla beni et opera mali, cum la lingua sua si condapna, et tachendusi predica meglu chi parlandu. David propheta ni mostra quantu lu predicaturi cussì fattu è aczeptu a Deu, et dichi cussì: «Deu dissi a lu predicaturi: &"Perchì narri tu li mei iusticii? et perchì ti mini per la bucca lu testamentu meu? Et tu hai in odiu la disciplina mia, et li palori mei ti li hai gittatu darretu&"». Multi leginu li gran cosi et inparanu li cosi difficili, disputanu suttili cosi et parlanu adornatamenti, aczò chi sianu honorati da lu populu et chamati maystri di la genti: et non fanu fruttu nixunu. Si a lu expertu si divi cridiri, a mmi criditi: plui movi lu cori di li homini la sanctitati di la vita in lu predicaturi, chi non fanu li palori adornati. Adunca, figloli mei, adoperati, et poi predicati: Iesu Christu primu adoperau, et poi predicau; primu fichi la penitencia in lu desertu, chi predicassi. Lu operari beni si vali sencza predicari, ma beni predicari non vali sencza lu beni operari. Iesu Christu non dissi: «Cui predichirà la voluntati di lu patri meu sarrà salvu», ma «quillu chi la farrà». Non blasmu però lu predicaturi, ma blasimu quilli chi $11$predicanu et non operanu beni: lu loru diri suttili palori et non operari è unyari li aurichi di li audituri, et unu fumu di vanitati, lu quali fruttu tostu passa. Frati mei, intenditi quillu chi eu vi dicu: multu plui merita cui opera beni et predica, ca non fa cui opera beni e tachi. Si sulamenti operu beni, faczu beni a mmi sulu; ma si eu operu beni e predicu, faczu beni a mmi et ad altru. Undi dichi la Scriptura chi quilli chi amaystranu a multi a ffari la iusticia luchiranu comu stilli di perpetuali claricza, imperò chi li sancti predicaturi sunu luchi per li cori di li peccaturi chechi et oscuri per lu peccatu: sunu illuminati per la loru doctrina cum lu veru luchi lu quali è Iesu Christu, chi reluchi in li tenebri. Ancora li sancti predicaturi sunu sali a cundiri la palora di Deu, la quali cum li boni operi è chivu di l'anima. A chascunu chi ha siencia è iniunttu lu officiu di predicari: si ipsu opera beni, ancora plui. Quillu chi sa et sulamenti adopera beni, et non insigna a li altri, è tinutu di rendiri raxuni a Deu di la sciencia. Imperò chi secundu Iohanni apostulu: «Cui ha in odiu lu proximu so è michidaru»; e «Cui ha di la sustancia di quistu mundu, et vidi lu proximu so patiri neccessitati, et chudi lu so cori chi non chi sta la misericordia, comu habita la caritati di Deu in quillu?»: multu mayurimenti cui vidi lu proximu so arrari et agravari di lu peccatu mortali, et non li subveni cum la dottrina sua et cum la palora di Deu, quistu tali è homicida et sencza caritati. #(3)@ Comparacio. #(4)@ Nota contrarietas et conparaciones. #(7)@ Nota contra luxuriosos. #(8)@ David. #(13)@ Conclusio #(15)@ Verba Iesu Christi. #(19)@ Nota Scriptura. #(24)@ Iohanni apostolu. %CAPITULO 6 $12$CAPITULO #6@ &CComu si doli di quilli chi sunu pasturi per officiu di predicari, et per consiglu et mala vita sunu lupi rapachi. Et biastima li richi avari chi non dunanu a li poviri per lu amuri di Iesu Christu.&c Tymiti, o docturi et predicaturi, a li quali lu Signuri ha iniunttu et impostu lu officiu di lu predicari aczò chi suveniti a lu populu cum li santti palori, imperò chi quanti indi morinu in lu peccatu per lu vostru malu exemplu et per la vostra negligencia di lu predicari, tanti vi&·ndi demandirà Deu! Quantu vui siti in plui altu statu, tantu serriti tormentati di mayuri tormenti. Vui non siti signuri, ma pasturi: unu è lu Signuri, et unu è lu pasturi princhipali, lu quali canuxi li pecuri soi et adimandiralli a vui. Oymè, quanti indi sunu ogi, in la Eclesia di Deu, non pasturi, ma mercennari, li quali non si curanu di li picurelli di Iesu Christu! Anczi, aczò chi eu dica lu veru, illi videmmi su lupi rapachi, li quali arrobanu et stracquanu li picurelli. Certamenti nixuna cosa è piyuri, nixuna cosa è plui abominabili chi quillu lu quali, quandu divi guardari li pecuri, ipsu li stracqua et spagna. Oymè, chi ogi sunu fatti, non dicu pasturi, ma guastaturi di la Eclesia di Deu, li quali non sunu la minuri parti, chi si agluttinu sencza saturarisi comu lu infernu li beni et li fatighi di li homini! Et non sulamenti non li correginu di li peccati loru, ma li conduchinu a li cosi inliciti per la loru negligencia, oy per loru pessimi ministri, oy per li loru operi captivi. Et certamenti, si Deu non punissi quisti tali, ipsu non sarria iustu Deu. Et però, comu vi hagiu dittu multi volti, figloli mei carissimi, mentri chi campati serviti a Deu cum pagura et cum $13$timuri, et relegrativi cum ipsu cum trimuri et reverencia. Figloli mei, assayati et considerati lu Signuri, però chi ipsu è suavi e duchi. Li ricchi sunu stati in grandi fami et necessitati, et morendu in li ricchiczi et in li diletti loru si sunu retrovati sencza meritu et sencza beni, et nixuna cosa si ànnu retrovatu in manu: ma quilli chi chercanu a Deu non mancanu di beni nixunu. Eu fui iuvini et ora sugnu vechu: et non vidi mai lu iustu abandunatu a la fini. Sequitati la opera et sequitati lu exemplu di Christu, lu quali, essendu in forma di Deu, portandu omni cosa cum la palora di la virtuti, in casa di cui sunu ricchizi et gloria in vita eterna, fichi a ssì videmmi pichulu, prindendu forma di servu, czoè di homu, et naxiu poviru et bisugnusu. Et plui chi poviru fu mentri chi campau; et puvirissimu fu mortu et sepellitu. Undi ipsu dissi: «Li vulpi ànu li tani et li fussati loru, et li auchelli ànu li nidi: et lu figlolu di la Virgini non ha undi riposa et metta la sua testa». Et a li apostuli soi comandau chi non portassiru nè saccu nè tasca. Et a cquillu iuvini chi venia ad ipsu, chi dedi consiglu chi vindissi czo chi havissi et dassili a poviri. Si vui criditi chi Christu sia Deu, criditi chi non potti rumaniri ingannatu: altramenti non serria Deu; et si vui criditi chi non pocza rumaniri ingannatu, sequitati ad ipsu. Ma inpossibili è abundari di ricchiczi e sequitari Christu: la natura nega chi li cosi contrarii poczanu stari insembla; et però nui non putimu insembla serviri a Deu et a li ricchiczi. Oy romagnu ingannatu eu, oy quilli chi non cridinu rumaninu ingannati alla fini, quandu li ricchiczi loru passirannu, et in grandi puvirtati rumarrannu. Quillu ricchu maniava sempri dilicatamenti, et andava vistutu di purpura: ma poi $14$chi fu mortu et postu in li tormenti, sentiu quillu chi primu non vulia cridiri ad Moyses nè a li profeti. Nixunu chi servi a Deu si inpacha di li fatti di lu mundu: non si salvirà lu re per la virtuti sua, nè lu ricchu per li ricchiczi soi. Non è coniunta la superbia a li ricchici? et duvi è la superbia et li ricchiczi, chi chi po essiri plui peyu? Non naxi omni mali da la superbia comu è di una radicata et di unu principiu? Quandu lu homu è fattu ricchu et è multiplicata la gloria di la casa sua, non diventa ipsu superbu? Et quandu è insuperbitu, allura tutti li soy vii diventanu brutti in omni tempu; et allura cum li ricchiczi in li atti et modi pensa comu pocza auchidiri lu innocenti. Alcuna volta pari chi Deu dorma comu lu homu chi è gravatu di lu vinu: quantu plui cum paciencia adimura a puniri, tantu plui si inbriaca la ira sua. Et però chentu cutanta è plui di timiri quandu susteni li peccati cum longanimitati, chi non è di timiri quandu li punixi subitamenti. Permecti Deu chi li boni sianu persequitati da li rey et da li iniqui, et pari chi ipsu si dimentica li poviri: ma in lu fini non si adimentichirà di farili misericordia, però chi ipsu è ayutaturi di li pupilli, et ad ipsu su lassati li poviri. Deu resisti a lu superbu, et dà a li humili gracia; ipsu specza lu brachiu e la potencia di li peccaturi et di lu malignu, et exaudixi lu desideriu di lu poviru, et fa iusticia a lu pupillu et a lu humili, aczò chi non si magnifica plui lu homu superbu supra la terra. Per la qual cosa, figloli mei dilettissimi, si poviri siti, humiliativi supta la potenti manu di Deu, aczò chi vui non perditi li beni chi vui fachiti: la puvirtati non è accepta $15$a Deu sencza la humilitati. Deu volsi naxiri di la virgini Maria plui per la sua humilitati chi per qualunca altra virtuti illa havissi. Comu di la superbia sula naxinu li peccati, cussì di la humilitati sula naxinu tutti li beni. Insignativi da lu Salvaturi, lu quali era mansuetu et humili di cori, et humiliausi a ssì videmmi, et per nostru amuri fu obedienti infina a la morti di la cruchi. Per la qual cosa vi dicu: si vui vuliti essiri humili, siati obedienti ad omni humana creatura per lu amuri di Deu. #(9)@ Comparacio. #(18)@ Verba Christi inter se et comparacio. #(36)@ Superbia. Humilitas. Contrarietas. %CAPITULO 7 CAPITULO #7@ &CComu amaystra li dixipuli et tutti servi di Deu a considerari la nobilitati di la vocacioni di lu statu monacali et di l'abbandunamentu di lu mundu; et comu si divinu honorari li poviri di Christu supra li ricchi di lu mundu.&c Considerati, figloli mei carissimi, oy veru per qualunca altru nomu vui siati chamati, czoè monachi: monacu è a diri unu. Non si confida lu monacu di vuliri et di non vuliri, perchì non divi haviri voluntati, czoè di peccari. Sia a vui unu voliri, czoè hobediri in li cosi liciti, et non vi lassati fari multi comandamenti anczi chi faczati la obediencia, però $16$chi cui aspetta lu secundu comandamentu non è hobedienti ma negligenti. Ad una vuchi et ad unu comandamentu sanctu Petru et sanctu Andria habandunaru omni cosa et sequitaru lu Salvaturi. Quistu riquedi la vera hobediencia: sempri non fari la propria voluntati ma la voluntati di altrui. Quistu exemplu ni lassau lu Salvaturi nostru: in la ultima cena, quandu lavau li pedi a li dixipuli soi, dissi a sanctu Petru chi si non li fussi obbedienti non haviria parti cum ipsu. Adunca, figloli mei dilettissimi, comu haviti vui unu nomu di monacu, cussì hagiati unu voliri insembla. Bona cosa è et iocunda chi li frati haianu unu voliri; et non sia infra vui mayuri oy minuri; ma cui andassi havanti per dignitati diventa comu servituri, aczò chi intra vui non sia comu intra li mundani, duvi quillu chi è mayuri è signuri. Non sia intra vui chi lu mayuri sia signuri di l'altri frati, aczò chi non si allegra di vani laudi per esseri exaltatu supra li altri; ma, ad exemplu di Iesu Christu, lu mayuri chi è prelatu di li altri per humilitati diventa minuri. Et quillu chi è prelatu infra vui, per humilitati sia comu compagnu di lu minuri, si ipsu è bonu. Ma si lu minuri oy qualunca altru fussi tristu, faczati lu prelatu mayuri, per zelu di la iusticia. Amati lu homu in modu chi agia in odiu lu viciu so: grandi signu di amuri è in lu prelatu riprindiri lu homu di qualunca pichula cosa sia. Spissi volti nochi multu la vana humilitati. Dichi Ysaya profeta: «Grida et non cessari: comu trumba alcza la vuchi tua et annuncia a lu populu meu li peccati loru scelerati». Vulissi Deu chi omni creatura gridassi li vicii, però chi, si lu peccaturi non $17$timissi a Deu, a lu minu haviria li homini in reverencia. Dichi lu apostulu sanctu Paulu: «Adirativi et non peccati». Bastasi pocu l'ira vostra, chi si parta avanti chi lu suli stramunta. Lu Signuri è iustu et ama la iusticia, et lu vultu so vidi la equitati: s'illu è iustu, et vui siati iusti. La negligencia et la vana humilitati di lu pasturi fa chi li lupi assaltanu li pecuri. Non honorati la fachi di lu homu perchì sia potenti: però chi Deu non accepta plui unu chi un altru, ma equalimenti accepta omni homu chi voli esseri bonu. In omni locu adoperati quillu chi è secundu iusticia: la vera iusticia voli dari ad omniunu quillu chi si conveni. Obediri si conveni a Deu annanczi chi a li homini: si vui tachiti la veritati per pagura di li homini potenti, non iudicati vui appoy di vui videmmi? et siti facti iudichi di pinseri vostri, et non habunda la iusticia vostra plui chi quilla di li scribi et pharisey. Non honorati plui lu ricchu chi lu poviru, si non quandu ipsu fussi migluri; anczi, aczò chi eu parla meglu, multu plui honorati lu poviru chi lu ricchu, però chi in lu poviru reluchi la ymagini di Iesu Christu, ma in lu ricchu reluchi la ymagini di lu demoniu, oy veru di lu mundu. Tucti nui di una radicata di carni simu generati, et tutti simu membri di unu corpu: dunca perchì merita plui honuri lu ricchu? perchì ipsu è ricchu e potenti? Si quistu fussi veru, perchì abandunamu nui et blasfemamu li ricchiczi, et fuyali quillu di lu mundu? et perchì predicamu chi si digia minispriczari la gloria di lu mundu? $18$Si honuri plui lu ricchu per li ricchiczi, chi non fai a lu poviru, tu menti lu mundu innanczi a Deu: et si tu ami lu mundu plui chi a Deu, non si dignu di Deu. Preguvi chi li cosi chi sunu di Deu, vui li rinditi a Deu, et a lu mundu li cosi chi su di lu mundu. La buntati sia honorata in omni locu, et la tristicia sia in tuttu vituperata. Ma però chi multi di quilli li quali si glorianu in li ricchiczi loru corruptibili, chi tostu virranu in chinniri, et in la potencia et dignitati vana et leia si insuperbixinu; et all'altri abaxanu, et fannusindi gabu, et cridinu per quistu viniri a la gloria, la quali gloria apparicha lu Signuri a li homini et a li minispriczaturi di quistu captivu et miseru mundu: di ipsi cza appressu alcuna cosa dirrimu. #(5) Sanctus Petrus. Sanctus Andreas. (7) Nota exemplum. Verba Domini ad sanctum Petrum ut habeat hobedienciam. (11) Aliud exemplum.@ #(16)@ Ysaya. #(18)@ Sanctu Paulu. #(21) Comparacio.@ %CAPITULO 8 CAPITULO #8@ &CComu sanctu Iheronimu annuncia multi guai a li amaturi di lu mundu; et concludendu dichi chi chui agivilmenti intra lu gamillu per unu fundu di agugla, chi l'omu ricchu in paradisu.&c Guay, guay a vui, chi vi criditi viniri a lu riami di lu $19$chelu per la via di li ricchiczi, però chi plui leia cosa è chi lu camillu trasa per lu fundu di l'agugla, chi non è chi lu ricchu intra in paradisu. Quisti palori non sunu mei, ma di Christu: si po revocari, Christu non sarria Deu. Dissi Christu: «Lu chelu et la terra passiranu, ma li mei palori non passirannu». O miseri urlati! li quali siti nobili et potenti per lu ventu di la fortuna, chi conprenditi li altri et gravatili et havitili per nenti, et comu villani vui siti checati per lu fumu di li honuri et di li dignitati et di li vanitati di quistu mundu; et la vita vostra brevissima durirà pocu, et forsi stanotti virrà minu: in lu infernu sarriti tormentati sencza fini, et murendu in quilli peni continuamenti campiriti. Vui non siti in quistu mundu in li fatighi di li homini: anczi, non sulamenti non vi fatigati, ma a cquilli chi si volinu affatigari non li lassati campari. Et però serriti flagellati non cu li homini, ma cum li demonii, però chi quantu fu mayuri in lu mundu in gloria et in alligricza, tantu si appericha mayuri pena in lu infernu. Ma chi dirrò? Nui sapimu chi Christu si elessi dudichi apostuli, di li quali sulu Bartholomeu fu di nobili sangu; et Mattheu, innanczi chi fussi apostulu, acquistava et procachava ricchiczi; et tutti li altri eranu poviri pasturi. Ma auditi chi eu vi dicu quistu: si Christu è veritati, e si li palori chi eu vi dicu di la bucca sua non sunnu minsogni, di homini ricchi et nobili appena si&·ndi truviria di milli l'unu chi fussi dispostu di acquistari lu riami di lu chelu. Et qualunca $20$nobili oy riccu quisti palori non mi cridissi, di poi a ppocu tempu vinendu la morti, serrà postu in li tormenti, et sintirà chi eu dicu lu veru. Ma forsi alcunu si purria maraviglari di li palori chi eu vi dicu, comu homu privatu di lu lumi di la veritati; lu quali si mi adimandassi, eu li respundiria cussì: nui cridimu chi lu homu si danna a li peni di lu infernu per unu sulu peccatu mortali: ma chi è lu ricchu si non unu vasu putridu plinu di peccati, in lu quali sta la luxuria, undi è la superbia, undi sta l'avaricia? Intra li ricchi, nobili et potenti sunnu li larruni, li quali per violencia arrobanu quillu pocu chi ànnu li poviri, et straccianuli. Et havendu li lor vestimenti, a superchu adiunginu; et levanu di li vestimenti di li poviri, li quali quasi comu nudi morinu di fridu. Et di poi di loru gran palaczi, fannu ancora grandi hedifici, aczò chi sianu viduti da li occhi di li homini: et li poviri captivelli morinu per li placzi, non havendu casa undi moriri. Fannu ancora conviti grandissimi a li altri ricchi, aczò chi li vidandi dilicati chi implanu li loru disordinati ventri: et li poviri di Iesu Christu si morinu di fami, perchì li ricchi non chi volinu dari limosina. Adunca, chi è la vita di li ricchi? chi è illa altru chi peccati? Si la ventri loru è plina di tanta habundancia di chivi, certamenti a la loru porta è la luxuria. Chi parlu eu plui di loru, cum so sia cosa chi omni lingua di homu mortali non purria parlari nè diri tanti peccati, quantu sunu quilli chi fanu li ricchi? Non canuxinu a Deu si non quasi sonnandu; et criyu chi quasi non si cridinu moriri, però chi quillu chi pensa di moriri et chi Deu, comu iudichi, examinirà li fatti soi non cadi ligeramenti in peccati. Veramenti troppu è debili e miseru quillu lu quali havi quisti cosi in la memoria, si ipsu non vinchi la tentacioni di lu demoniu. Et però, si ipsi canuxinu chi Deu serrà loru iudichi, et $21$cridissiru moriri, non pecchirianu a lu minu cussì sicucuramenti. Perchì vannu quisti miseri ricchi a li ecclesi, a trovarisi a lu officiu et intra li cosi di Deu? Chi vannu per vidiri la fachi di li fimmini: quistu è lu loru pinseri; quistu è la loru predica; quistu è lu loru canuximentu di Deu: cussì observanu la ligi di Deu. Vannu per terra et per mari; stanu in grandi pinseri et in grandi diyayi et vigilii per accumulari dinari per sì et per li loru figloli. Di brigata et di conpagnia mutanu spissi volti, li vestimenti fatti cu varietati di maraviglusu artificiu. Anczi plui in iochi, in armigiari et in vaghigiari et ebrietati, in grandi conviti li dilicati vidandi si procachanu insembla l'unu all'altru. Li fimmini ànu per adimpliri lu loru desideriu. Guai a vui, miseri! Chi faciti non lu canuxiti; lu corpu auchiditi innanczi lu tempu, et l'anima lassati ad dannacioni. Undi prochedi la infirmitati et la morti troppu tostu, si non per habundancia di chivi et per lu troppu usu di li fimmini? Vui vi criditi fari beffa di Deu et burlarilu: et vui fachiti beffa et burlati a vui videmmi. Vi adimenticati l'anima per lu corpu: et condepnati l'anima e lu corpu innanczi tempu. Et però gauditi et allegrativi et stati allegri in quistu brevissimu spaciu di tempu: aczò chi poi plangiti et tribulati et gridati in quillu asperu infernu cum demonii sencza fini di tempu. Chi fachiti? Mutati spissi volti li robi vostri, aczò chi non manca la nobilitati vostra, sì chi vui trovati cui vi facza reverenczia et honuri: aczò chi richipiti in lu infernu virgongna et disonuri et confusioni. Allura, undi serranu li conviti vostri? undi li dilicati vidandi? undi li priciusi vini? Di poi di la morti non li purriti plui haviri: ma cum quillu $22$ricchu, lu quali maniava sempri isblenditamenti, vurriti una gutta d'acqua in li tormenti di lu focu, et non la purriti haviri. Prinditi sollaczii; adimpliti in la luxuria li vostri diletti, açò chi vi vegna adossu quilla sentenczia la quali darrà Iesu Christu iudichi in lu grandi iornu di lu iudiciu, dichendu: «Andati, maleditti, in lu focu eternu, lu quali è apparicchatu a lu diavulu et ad l'angeli soi». #(2) Comparacio. (4) Verba Christi. Nota. (5) Nota fortuna. (7) Contra divites. Nota. (9) Nota quomodo Bartholomeus fuit nobili sanguine natus. Nota quomodo Mattheus fuit magnum divitem antequam fuisset apostolus. (42) Nota sentencia Domini contra iniquos.@ %CAPITULO 9 CAPITULO #9@ &CComu conforta li isfrenati peccaturi a ppenitencia, mostranduli chi li converrà rendiri raxuni et patiri pena, et non sulamenti di li grandi iniquitati, ma eciandeu di ogni vanu et infruttuosu pinseri; et comu cui persevera a lu amuri di la vanitati di lu mundu fa mala fini.&c O cori di petra, quandu tu senti chi veni supra di ti cussì aspera sentencia per cussì pichuli sullazi, non havirai pagura? Si tu aspetti quillu iornu cussì crudili et terribili, in lu quali non sulamenti di luxuria et di vestimenti et di li ebrietati, di lu superchu maniari et di tuttu lu tempu perdutu ti convenirà rendiri raxuni, ma ancora di tutti li $23$pinseri vani: perchì non ti mendi et corregi? perchì adimuri di iornu in iornu di tornari? perchì non ti penti oramai di li peccati commisi? Eccu la morti si sprexa: iornu et nocti curri per veniriti ad auchidiri. Eccu lu demoniu chi ià si appariccha per auchidiriti. Eccu li ricchiczi toy virranu minu a tti, et perdiraili. Eccu li vermi chi aspettanu di rudiri lu corpu to, lu quali tu hai nutricatu cum tanta diligencia: et rudiranulu perfina a tantu chi illu si coniunga cull'anima; et lu corpu richipirà in lu infernu peni infiniti. Adunca, perchì erri in li vii di quistu mundu, et vay chircandu li sollaczii di li vanitati, li ricchiczi et la gloria et l'altri cosi chi plachinu a lu desideriu to? Ma non li troveray cza in quista vita, però chi non chi sunnu. Ma si tu vay chercandu di haviri alligrici, cherca di andari a la celestiali gloria, per la quali tu si fattu. Illà chi sunu li veri alligriczi, li quali sunu sì grandi chi l'occhu nostru mai non li vidi, nè li auricchi l'auderu, nè lu cori nostru lu potti mai comprindiri. Preguti lassa stari la allegricza chi brevimenti veni minu, aczò chi tu poczi haviri li eterni chi sempri duranu. Ma chi dirrimu di quilli li quali nè per timuri di Deu, nè per amuri si pentinu di li peccati commisi, nè per pagura di li tormenti di lu infernu, nè per timuri di la morti restanu di committiri li peccati: anczi si dolinu chi non ponu fari mali comu vurrianu? Di quisti dirrò: guay, guay a vui, miseri, li quali vi allegrati in quistu mundu, però chi vui plangiriti all'altru! Guay a vui, chi chircati li ricchiczi temporali, però chi vui sustiniriti li tormenti infernali! Eccu, $24$pocu, pocu tempu haviti horamay a campari: inpliti beni la misura di li malicii vostri, aczò chi vegna supra di vui lu disdegnu et la ira di Deu. Gauditivi quistu pocu di tempu in sollaczii et in ebrietati, in battagli et in contrasti et in brigati et in tutti li vostri contenticzi, et non lassati passari lu tempu vacanti. Perchì vi adimurati, mentri chi vui viviti? Congrecati a li vostri figloli honuri, ricchiczi et potencia; crixiti la vostra nobilitati et la vostra fama, aczò chi cum li figloli vostri vui vi&·ndi andati a lu infernu a richipiri quilli peni et tormenti sencza fini et misura. Ma forsi purria alcunu diri: «Lu Signuri è benignu et misericordiusu, et richipi omni peccaturi chi ritorna ad ipsu, et perduna liberamenti ad ipsu». Eu ti confessu quistu chi tu dichi, però chi Deu è plui benignu chi nui non cridimu, et perduna a chascunu lu quali ritorna ad ipsu comu si conveni. Benignissimu è lu Signuri, lu quali susteni cotanti iniurii di peccaturi, danduchi spaciu et tempu continuamenti, aczò chi si pentanu et correyanu li loru peccati. Ma una cosa sachi: chi comu illu è benignu a ssofferiri, sachi chi è di poy iustu in puniri. Ma forsi dirrà altru chi l'omu, lu quali fichi mali tuttu lu tempu di la vita sua, et in lu tempu di la sua finitiva vita richipirà penitencia, et havirà perdunancza di li peccati soy da Deu. Oymè, quantu è vanu quistu penseri, et quanta è falsa quista opinioni! Appena unu di chentu milia homini, la vita di li quali sempri fu mala et temeraria, merita di haviri perdunancza di li soy peccati. Lu homu natu et nutricatu tuttu in li peccati, lu quali non canuxiu mai a Deu et à volutu audiri parlari et raxunari di ipsu, et non si canuxi chi ipsu ha li peccati, et non sa chi è la penitencia si non forsi dormendu, tuctu inviluppatu in li fatti di lu mundu, $25$veni a la morti; et è multu gravatu di la infirmitati, et è conguxatu di li figloli, li quali vidi chi li conveni lassari, adoluratu per li ricchiczi et per li beni temporali chi è costrittu habandunarili: or quistu tali, chi penitencia chi sia accepta a Deu po richipiri all'ura di la morti? cum so sia cosa chi, si cridissi oy putissi sanari, non richipirà penitencia nixuna. Certu la voluntati oy veru la veritati concludiria: quillu lu quali, è sanu e iuvini, non timi di offendiri et minispriczari a Deu, non merita in la morti richipiri perdunanza da Deu. Figloli mei dilettissimi, chi perdunancza po essiri quilla la quali lu homu richipi in quill'ura, quandu illu vidi chi non po campari plui, et si scappassi di la infirmitati torniria peyu chi primu? Eu sachu chi non pocu ricchi in l'ura di la morti richippiru la penitencia, et sanandu di la infirmitati fu la vita loru peyu chi non era stata primu. Quistu tegnu et quistu pensu esseri veru, quistu haiu eu inparatu per multa experiencia: czoè chi quilli fanu mala fini per l'animi loru, la vita di li quali sempri è stata trista e captiva, li quali non timinu di peccari, ma sempri ànu campatu in la vanitati di lu mundu. #(11)@ Notabili. %CAPITULO 10 CAPITULO #1@#0@ &CComu conforta li dixipuli et tutti quilli chi ànnu $26$abandunatu lu mundu per lu amuri di Christu, et non timinu la potestati di li ricchi mundani, et etiam non timinu di moriri per la giusticia; allegandu lu propheta, lu quali dichi chi la morti di li giusti è priciusa, et la morti di li peccaturi è pessima.&c Dichi lu propheta: «Priciusa è la morti di li santi in lu conspettu di Deu», et «La morti di li peccaturi è pessima». Et però, figli mei dilettissimi, cingitivi cum la virtuti di la forticza, et stati forti; et di quisti miseri ricchi non timiti, di li quali già vi agiu dittu la loru miseria: la quali è tanta, chi nixuna lingua corporali la porria narrari. Et non timiti la loru debili potencia in adoperari iusticia, però chi quillu chi richipi persecucioni per la iusticia è beatu et beni havirà, et si ipsu mori è beatu plui et plui, però chi la morti di li santti è priciusa in lu conspectu di Deu. Si desideri di haviri vita in Christu, non timiri la morti per lu amuri di Christu. Tu non poy sustiniri per Christu tanti peni, chi sianu condigni a la futura gloria, la quali ti serrà revelata quandu apparerà la gloria nostra, chi sta di supra in chelu et non supra la terra. No aspetta merczì cui non à di li fatighi; et non basta sulu haviri lu nomu di christianu. Si tu si christianu, sequita Christu: invanu ha lu nomu di christianu quillu chi sequita lu demoniu; anczi plui, quistu tali non sulamenti di lu in tuttu non è christianu, ma ipsu è antichristu. Secundu quilla palora chi sanctu Iohanni Evangelista dichi: «Vui haviti audutu chi Antichristu virrà: ma eu vi dicu chi ora sunu stati multi antichristu». Voy tu regnari cum Christu? Si Christu, chi è re e $27$signuri, lu quali ha lu nomu supra tutti li homini, conveni chi patissi peni azò chi per quilli intrassi in la gloria sua; chi fidanza havimu nui di intrari in la gloria sua, non nostra, sencza li peni? Or comu simu nui cussì paczi et comu havimu nui lu cori cussì tardu et lentu a cridiri! Volimu cza yusu gaudiri cum lu mundu, et poy regnari lassusu cum Christu: non lu crida nixunu. Lu Signuri intrau in la gloria poviru e nudu, et lu scavu si&·nchi cridi intrari carricu di oru et d'argentu. Lu Signuri chi intrau diyunu, et lu scavu si&·nchi cridi intrari saturu di tutti vidandi et di luxuria. Lu Signuri chi intrau murendu in cruchi per nui, et lu scavu si&·nchi cridi intrari dormendu in lu lettu dilicatu. Quillu chi non fichi lu Signuri cridi fari lu scavu: non lu crida. Promisi lu Signuri Iesu Christu a sanctu Iacubu et a sanctu Iohanni lu regnu di lu chelu, si ipsi bivissiru lu calachi di la passioni comu lu vippi ipsu. O homini paczi, li quali non iudicati drittamenti, non canuxiti la virtati, ma dichiti chi lu beni è mali et lu mali è beni: tornati un pocu a lu cori vostru et ad vui midesmi, et viniti et auditi a mmi; et narrirovi quillu chi eu haiu audutu et canuxutu, et li patri nostri mi l'ànu insignatu. Acostarisi a Deu è lu summu beni, et andari cussì comu andau ipsu: comu Christu misi la sua vita per nui, cussì divimu mettiri la vita nostra per la veritati, la quali è ipsu Deu: cui ama l'anima sua in quistu mundu, la perdirà. Christu patiu morti per nui et lassauni exemplu, aczò chi nui sequitamu li vestigii soy. Non si pensa esseri christianu cui non si trova apparicchatu a moriri per lu amuri di Christu: cui servi a Christu, vayali appressu. Dimmi, homu, lu quali si christianu sulamenti cum lu nomu et cum li palori, tu hay la fidi di Christu et predichila: ma dimmi, undi sunu li toi boni operi? ca la fidi, sencza li boni operi, è morta. $28$Certamenti ti dicu chi tu sulamenti cum la buccha, et non cum li operi, laudi a Christu; anczi tu lu negki, però chi, si tu cridissi quillu chi tu dichi cum la bucca, tu lu timirissi, et virgongnirissiti di li peccati toi. Et si tu puru lu cridi et fai mali, chentu cutanti plui tu divirissi esseri punutu, però chi lu peccatu, lu quali prochedi di propria malicia, #<...>@ ma lu homu peccau per ingannu di lu diavulu. Purrissimi diri: «Perchì permetti Deu chi eu sia tentatu?». Respunduti: miseru chi tu si, chi premiu meriti tu si tu non conbatti? Non si metti lu cavaleri terrenu ad omni periculu, aczò chi complacha a lu so re? Nè ancora è bona scusa quista chi tu dichi, chi pecchi per induchimentu et tentacioni di lu demoniu cumu fichi lu primu homu; però chi lu primu homu non sapia ancora chi cosa fussi la tentacioni di lu demoniu, et non sapia quantu lu peccatu displachia a Deu: et tu lu sai quantu displachi a Deu, et nenti di mino commetti tanti miglara di peccati. Et però concludirò di quisti cutali christiani: loru amanu Christu cum la lingua et mentinu; ma lu loru cori non è drittu versu Christu, et non ànu fidi in lu testamentu so. #(3)@ David propheta. #(11)@ Iohannes Evangelista. #(20)@ Nota promisio Christi. #(35)@ Nota ignorancia primo patre, id est Adamo. %CAPITULO 11 $29$CAPITULO #1@#1@ &CComu ammunixi tutti li amaturi di Christu et tutti quilli li quali volinu esseri riputati christiani, chi non sulamenti habandunanu tutti li cosi chi possedinu, ma etiamdeu lor midesmi, et maximamenti li monachi et previti, li quali non timinu di moriri per Christu; et chi si apparicchanu a supportari omni tribulacioni et persecucioni per la vera giusticia et per lu regnu di chelu, perchì, comu dichi sanctu Paulu, chi quillu lu quali mori in perfetta contricioni è vivu in Christu.&c Si alcunu ama Christu, si alcunu è veru christianu, et specialmenti lu monacu et lu previti, in lu quali divi reluchiri la perfeccioni comu in lu specchu, non sulamenti renuncia omni cosa chi possedi, ma renuncia a ssì midesmi, sicchì tuttu tempu sia mortu a lu mundu: perchì, si lu cochu di lu furmentu non mori intra la terra, non naxi et non fa fruttu. Quillu chi campa a li fatti di lu mundu è mortu a Deu, et non campa ad ipsu. Bisogna chi quilla persuni chi voli et desidera prindiri la perfeccioni di vita eterna sia cussì mortu a lu mundu chi, comu mortu, non senta nenti di li fatti et di li cosi di lu mundu, aczò chi cura lu apostulu santtu Paulu dica: «La conversacioni vostra è in lu chelu»; et etiam «Vivu, et non ià eu, ma vivi in mi Christu». Et però cui è veramenti iustu non tima di perdiri quista presenti vita, la quali è morti, aczò chi ipsu pocza trovari l'altra vita, la quali è Christu. Non tima a cquilli chi auchidinu lu corpu, ca non ponnu auchidiri l'anima: sustegna cza yusu li tribulacioni, li quali tostu veninu minu, azò chi lassusu acquesta li $30$alligriczi li quali sencza fini duriranu. Quista sulamenti esti la via di andari a la patria di lu chelu: certamenti, si per altra via chi per la via di la tribulacioni si&·nchi putissi andari, Deu serria in tuttu minsunaru. Dichi sanctu Paulu: «Li palori chi eu vi dicu, non li inparay da homu, nè da persuna nixuna; ma li imparay di Christu, chi ipsu mi revelau». Et dichi chi per multi tribulacioni ni conveni intrari in lu regnu di chelu. Troppu arra la via quillu chi va per la via di li ricchiczi et per la via di li diletti mundani. Signu manifestu ha in quistu mundu la persuna chi si divi dapnari: çoè quandu ipsa havi li soy plachiri a li soi voluntati et desiderii, et è amatu da lu mundu. Deu spissi volti corregi et castiya quilli li quali ipsu ama. Et si puru è bisognu di gloriarisi et delettarisi in quistu mundu, delettativi in li tribulacioni et in li adversitati vostri. Christu, in l'ultima cena, a li dixipuli soy, li quali ipsu multu amava, li promisi in signu di amuri et dissili cussì: «In veritati vi dicu chi vui plangiriti et doliritivi, ma lu mundu gaudirà». Figloli mei predilettissimi, gauditi vui quandu lu mundu vi ha in odiu; desiderati di li homini li villanii, li iniuri et li vituperii, però chi: «Beati sarriti quandu vi malidichirannu li homini et persequitirannuvi, et dirranu omni mali versu di vui, mintendu ipsi per accaxuni di Christu. Allura gauditi et allegrativi, però chi lu meritu vostru è grandi in chelu». Vulissi Deu chi tuttu quistu mundu si livassi contra di vui! Si lu mundu vi ha in odiu, allura sachati chi vui non siti di lu mundu, però chi si vui fussivu di lu mundu, lu mundu amiria quillu chi fussi so. Omni alligricza stimati di haviri quandu vui haviti oy richipiti vituperii et adversitati $31$di lu mundu, sapendu chi da quisti cosi naxi la paciencia et la forticza di lu animu. La paciencia è perfetta operacioni, et li virtuti si provanu per la paciencia, comu si prova l'auru a lu focu. Cui ha tutti li altri virtuti sencza la paciencia, porta l'auru in lu vaxellu di la terra. In la paciencia nostra sulamenti dissi lu Salvaturi chi possedirimu l'animi nostri. La forticza è coniunta cum la paciencia: lu homu pacienti è forti di animu; sicuramenti po sperari li beni di la vita futura. Servati la paciencia in la menti, et quandu veni lu tempu la mettiti in opera. L'anima nostra è una navichella in lu mari di quistu mundu, plinu di undi et di ventu, di tempestati et di pericoli. Ma la paciencia è quilla chi la fa navicari quilla navichella sicuramenti: et qualunca unda oy tempestati supravegna, non timiti periculu nixunu. Nullu di vui per venditta oy per odiu di lu proximu dica palori villani oy iniuriusi. Siati vui misericordiusi cumu lu patri nostru celestiali, lu quali chovi supra li iusti et supra li non iusti, et fa veniri lu suli supra li boni et supra li mali. Iudiciu sencza misericordia serrà fattu a cquillu chi non fa misericordia: la misericordia magnifica et exalta lu iudiciu. Si vuy non perduniriti cum lu cori vostru ad quilli chi vi hannu offisu, lu patri vostru celestiali non perdunirà a vui: invanu dimanda misericordia a Deu quillu chi non la fa ad altru. Dichi lu apostulu Paulu: «Sufferiti si alcunu vi porta in servituti, si alcunu vi duna intru la fachi». Cza si conferma la virtuti nostra, ça sta tuttu lu premiu nostru, chi nui amamu li amichi in Deu, et amamu li inimichi per lu amuri di Deu. $32$Haviti in lu Evangeliu chi quillu malvasu scavu reportau et richippi la misericordia di lu so signuri, et poi negau a lu proximu la misericordia: et poy richippi l'aspiricza di la iusticia. La iusticia sencza misericordia è crudilitati, et però intra la iusticia si divi miscari la misericordia. Per lu peccatu Deu putia dampnari a tutti nui secundu la iusticia, et puru ni salvau per la misericordia, per la quali caxuni cui non ha misericordia non è christianu. Quasi è inpossibili chi l'omu misericordiusu et pietusu non ritempera la ira di Deu. Beati sunnu li misericordiusi, però chi richipirannu misericordia. Lu monacu, et lu previti specialmenti, chi è sencza misericordia, è comu navi tutta perchata in meczu di lu mari: vana è la religioni chi non ha misericordia. Pocu prudi fa allu religiusu chi sia per lu habitu divisu di li seculari, et accostasi cum ipsi in li captivitati. Non sulamenti l'omu è monacu et previti per lu vestimentu et per l'ordini, ma per la bona et honesta vita. #(6) Sanctus Paulus apostolus. (8) Nota quomodo vita in hoc seculo est mors, et hoc dicit sanctus Paulus. (12) Sanctus Paulus. (18) Verba Christi ad discipulos. (25) Nota quomodo patiencia est filia adversitatis. Verba sancti Iheronimi. (27) Verba Salvator. (30) Comparacio. (36) Paulus apostolus. (38) In Evangelio. (39) Nota quomodo iusticia sine misericordia est crudelitas. Verba Christi.@ %CAPITULO 12 $33$CAPITULO #1@#2@ &CComu dulendusi dichi chi appena di chentu unu si trova veru monacu et veru saccerdotu, et quisti sunu odiati et persequitati da li amaturi di lu mundu. Et comu dichi et demostra chi in lu mundu non chi è chui pessima creatura, oy vero animali, comu è lu reu monacu et sacerdotu.&c Oymè, chi dirrò eu? Spissi volti lu homu per la grandi habundancia di tristicia parla multi cosi. Eccu chi lu mundu di omni parti habunda di monachi et di previti, et puru chi&·ndi sunu rarissimi, però chi appena di li chentu si&·ndi trova unu veru monacu oy veru saccerdotu. In lu mundu non si trova nixuna sì crudili bestia comu lu malu monacu et lu malu previti: però chi non voli esseri correttu, et mai non po audiri la virtati, et, in brevi parlandu, tutti li altri avanza in quisti. Et cussì fatti su li monachi e li previti sulamenti cum lu abitu et cum lu nomu, la religioni di li quali è vana. La religioni netta et inmaculata inver di Deu è quista: visitari li pupilli et li vidui in li loru tribulacioni, et conservari a ssì nettu da quistu mundu. Oymè, quantu è crixuta l'avariczia in certi persuni spirituali! (dicu per lu habitu et per lu nomu, ma non chi sianu veri spirituali). Anczi, aczò chi eu dica meglu la virtati: l'avaricia è accaxuni di quista loru spiritualitati, li quali sunu lupi rapachi supta lu vestimentu di lu agnellu. Lu monacu et lu previti avaru è sencza misericordia: fugilu plui chi non fugirissi lu serpenti. In certi altri è ancora tanta la cupiditati, chi cridinu chi la terra et tutti li cosi di lu mundu chi vegnanu minu. E lu cori e la menti e lu pinseri loru $34$è comu poczanu sulamenti divacari la burcza di altrui. Sunnu certi altri ancora, li quali pensanu chi tuttu lu meritu et lu fruttu loru sianu in edificacioni di monasterii et di eclesi cum modu et magisteriu maraviglusu, et quistu fannu di la mercì et di li elemosini di li poviri. A cquisti tali riprindi lu Salvaturi, et dichi: «Guay a vui, chi hedificati li sepulcri di li propheti!». Ad quilli chi hedificanu li monasteri et eclesii di maraviglusu artificiu, pari a lloru fari bona operacioni. Per chi fa misericordia a poviri, bona cosa è. Voy tu chi l'opera tua placza a Deu? fa chi quilla pecunia indi gauyanu li poviri. Quali templu è plui caru a Deu chi lu homu? Dichi sanctu Paulu: «Lu templu di Deu siti vui». Quandu tu dai lu pani a lu poviru, quandu tu subveni a la persuna in la sua neccessitati, quandu tu reduchi a la via di la virtati a cquillu chi indi esti arranti, o quantu mirabili templu, gratu a Deu, hai hedificatu! Dichi Deu onnipotenti: «Rumpi di lu pani to a lu affamatu et a li bisugnusi; et a cquilli chi non ànu casa minali a la casa tua. Quandu vidi la persuna nuda vestila, et non minispriczari la carni tua». Nixunu si scusa et dica: «Eu non haiu chi dari a lu poviru». Si vestimentu oi altra cosa tu hay ultra la tua extrema neccessitati, et a lu poviru bisugnusu non di subveni, tu rapi et si larruni. Figloli mei carissimi, nui simu in li cosi temporali sulamenti dispensaturi, et non possessuri et patruni. Et si nui possidimu alcuna cosa superchu, di la quali hagia bisognu nostru frati, nui la rapimu: anzi peyu, altru rapirà, perchì serrà in povertati et neccessitati, et rapirà ad unu. Ma quillu chi è tantu ricchu, chi chentu poviri si&·ndi campirianu, li quali morinu di fami, ad tanti ipsu rapi, a quanti non duna. Ma tu, miseru, forsi dirrai: «Quillu chi eu posseyu $35$è meu, però chi li parenti mei mi lu lassaru quandu moreru, et si illu è meu non lu rapu». Respunduti chi li parenti toi non pottiru lassari quillu chi non era loru. Dimmi: di undi lu appiru? cui chi lu dedi? quandu vinniru a lu mundu, chi chi portaru? et quandu si&·ndi parteru, chi chi lassaru? Certamenti, si nui tinimu quillu di li poviri, lu iornu di lu iudiciu, innanczi l'occhi di la divina iusticia, gridiranu dimandandu vinditta: et cui havi auricchi di audiri, auda. Cui non mi voli cridiri, oymè, quantu gravimenti lu sentiria, quandu li soi ricchiczi si convertiranu in povertati. La ligi naturali comanda quistu: chi nui faczamu ad altru quillu chi nui vurriamu chi altru fachissi a nnui. La ligi antica di Deu, la quali ipsu dedi a Moyses, chi dichi altru chi quillu midesmu? Et cherca in lu santtu Evangeliu: in omni parti non chi troveray chi puru quillu midesmu, czoè chi nui faczamu ad altru quillu chi nui vulimu chi altru facza a nnui. Chi dirrò di quilli chi non fanu altru si non congrecari petri et murari alti mura? li quali non penczanu si non chi lu edificiu para bellu a lu conspettu di li homini et sia laudatu: et in quistu cridinu adimpliri la loru iusticia. Sunnu ancora certi altri, li quali di la rapina et di lu suduri di li poviri fannu offerti et sacrificiu a Deu: tali sacrificiu et offerti non sunu pocu abbominivili dananti la clemencia di Deu. Cui è cussì paczu chi non sacha chi tali hedificii non veninu a gloria di Deu, ma ad pompa di lu mundu? Ma si altru dichissi: «Chi dichi tu? non è beni ad hedificari li marammi ad honuri di Deu?»; eu ti respundu chi quillu è beni, si li poviri non indi patinu necessitati, aczò chi ipsi non preganu Deu contra quilli chi hedificanu. Comu $36$ponnu hedificari casa, chi placza a Deu oy a santti, di quilli dinari di li quali indi planginu li poviri? Chi iusticia po esseri quista: vistiri li morti et spuglari li vivi, et di la neccessitati di li poveri fari offerti a Deu? Certamenti, si quistu plachissi a Deu, la iusticia serria compagna di la violencia. Et si Deu vulissi da nui quista offerta, serria colpivili di lu peccatu nostru. Ma si quistu displachi a Deu, comu purrà plachiri a li sancti? #(10)@ Contra religiosos. #(15)@ Nota verba Salvatoris contra illos quos hedificant altos monasterios. #(18)@ Sanctus Paulus. #(20)@ Verba Domini. #(32)@ Lex naturali. #(33)@ Lex antica. #(34)@ In Evangelii. %CAPITULO 13 CAPITULO #1@#3@ &CComu sanctu Iheronimu amaystra li dixipuli soy et tutti veri christiani et timorati di Deu chi, si volinu intrari in lu regnu di chelu, è di bisognu chi diventanu puri et innocenti; et comu orribilimenti biastima la luxuria, et li soi sequitatori conforta chi digianu fugiri di tal peccatu.&c Adunca, figloli mei dilettissimi, lassandu omni malicia et omni ingannu et efficioni, et omni invidia, et omni infamacioni, et omni murmuracioni: comu pichulilli di pocu tempu desiderati lu latti, aczò chi cum quillu vui crixiti in saluti, si haviti gustatu quantu è dulchi Deu. Veramenti, si vui non sarriti comu li pichulilli, non intririti in lu regnu di lu chelu. Lu pichulillu, videndu la fimina bella, non la desidera disonestamenti; non si deletta di lu priciusu vestimentu; non si recorda di la iniuria; non ha odiu; sequita lu $37$patri, non habanduna la matri. Et però nixunu pencza di haviri vita eterna si non si studia di haviri quista innocencia et simplichitati di lu pichulillu: czoè haviri la castitati, non curarisi di lu mundu, stari sempri in lu cremiu di la santta Eclesia, amari lu frati, servari la paciencia, et Christu nostru patri sequitari. Figloli mei dilectissimi, spuglativi di lu homu anticu, czoè di Adamu, et armativi di li armi di Deu, aczò chi vui poczati resistiri a la battagla di lu demoniu. Lu diavulu non possedi nixuna cosa di lu mundu. Adunca spuglativi vui di quisti cosi mundani, li quali duranu pocu, et comu umbra tostu veninu minu; et romaniti nudi di quilli, et combattiriti cum lu demoniu, lu quali è nudu da sì. Quillu chi è vistutu et carricu di multi vestimenti, si ipsu allutta cum alcunu nudu, prestu cadi in terra, però chi havi afferraturi undi pocza esseri tinutu, et duna bona prisa da sì. Voy tu combattiri vitturiusamenti cum lu demoniu? Spoglati li robi, aczò chi non poczi esseri piglatu. Tutti li vestimenti di lu corpu sunu li cosi terreni; et cui plui indi possedi, plui tostu serrà vintu et sconfittu da lu demoniu. L'armi vostri, quandu conbattiti, sianu quisti, czoè: la castitati, la paciencia, la caritati et la humilitati. Quisti sunnu l'armi di combattiri contra lu demoniu: di li quali si&·ndi sarriti armati, cingiriti li lumbi vostri di forticza, et fortifichiriti lu braczu vostru. Forticza et bellicza sarrà lu vestimentu vostru; et quandu sarriti in la battagla, torniriti et non timiriti. Et veramenti serrà fundata la casa vostra supra la firma petra, la quali è Christu. La spata di lu diavulu è la luxuria. Oymè, quilla spata quanti di auchidi! Non chi è altru peccatu per lu quali lu $38$diavulu tanti volti haia vittoria. Fugiti la luxuria, però chi, comu la virginitati fa l'omu equali a l'angilu, cussì la luxuria fa l'omu bestia et plui chi bestia. Per la luxuria sula, et non per altru peccatu, si legi chi Deu dissi: «Eu mi pentu chi eu fichi l'omu». Li operi chi la luxuria fa sunnu quisti: debilita et disfa lu corpu a morti; leva la bona fama; divaca la burcza; fa fari furti; fa committiri li homicidii; guasta la memoria; leva lu cori; checa l'anima et lu corpu; et, ultra quistu, provoca la ira di Deu. Quistu viciu naxi di lu peccatu di la gula. Per nixunu altru peccatu fichi mai Deu manifesta iusticia sencza misericordia comu per la luxuria: però chi per quistu peccatu fichi Deu veniri lu dilluviu a lu mundu; per quistu peccatu arsi et periclitau Sodoma et Gamorra; per quistu peccatu multi altri homini auchisi. Quistu peccatu è la riti di lu diavulu, et cui è piglatu in quista riti non si po xogliri sì tostu; et conbattendu contra lu diavulu non si po quistu peccatu vinchiri si non fugendu, et nullu po durari a la battagla si non aduma la carni. Cui usa lu vinu porta lu focu in fauda. Dichi sanctu Paulu: «Non vi voglati inebriari cum lu vinu, in lu quali chi sta la luxuria». Quista battagla cum lu diavulu non si po sustiniri si non cum l'astinencia et cum lu diyunu. Lu vinu nochi, ma chentu cutanti plui nochi la fachi di li fimini: la fimina è la sagitta di lu diavulu, per la quali l'omu è tostu prisu et tiratu a la luxuria. Nullu homu chi viva si confida in quistu: si tu si santtu, tu non si però sicuru. La fimina pigla la priciusa anima di l'omu: oy purria l'omu amuchari lu focu in fauda, chi non chi ardissi lu vestimentu? oy veru purria andari supra li carbuni di lu focu allumati et non si ardiri li soli di li pedi? Lu homu et la fimina sunu lu focu et la pagla, et lu diavulu non cessa may $39$di yuyari. In quista battagla non po mai esseri vinchituri si non cui fugi. May non divi fari lu homu longu parlamentu cum la fimmina: sula la neccessitati li facza parlari insembla. L'omu digia minispriczari
  • et li lusenghi di la fimina, si ipsu non voli rumaniri prisu di lu laczu di la luxuria. La conversaczioni intra l'omu e la fimina sia rada, sicchì l'unu non sacha lu nomu di l'autru. Multi santti homini sunu già caduti in quistu viciu per la loru troppu sicuritati. Figloli, timiti: si in li altri peccati nui divimu timiri, in quistu divimu multu plui. Ma eu puru dirrò lu meu: hogi, sutta nomu di spiritualitati, si committi una nova specia di luxuria. Oymè, chi dirrò? Ogi non si virgongnanu li homini di quistu peccatu, anczi si&·ndi glorianu quandu lu hannu commisu. In li fimini puru si trova alcuna virgugnancza di quistu, benchì sia assai pichula. Ma in tutti, cussì in li homini comu in li fimini, è tantu crixutu quistu peccatu chi è reputatu da nenti cui non si&·ndi inpacha. Chi dirrimu plui? Quistu peccatu è la festa loru, quistu peccatu è la loru predicacioni. Perchì vannu alli eclesi? per vidiri li fimmini et per parlari a lloru, aczò chi per quistu crixa lu loru appetittu di la luxuria. Perchì ti glorii tu di quistu peccatu, o homu miseru? forsi chi tu si potenti in iniquitati? Chentu cutanti plui peccki tu in quistu peccatu chi la fimmina, però chi la fimina è mobili, et tu ti teni esseri forti. La fimina si sedi in casa, et tu la vay dintornu risguardandu, et in milli modi ti ingengni di allaczarila, et alcuna volta la constringi et faili forcza. Quandu tu fay quistu, perchì Deu tachi tu ti pensi chi sia simili a tti, et non ti punixa. Ma virrà tempu chi asperamenti ti $40$corrigirà in la fachi tua, et puniratti cum to gran suppliciu et pena. #(22) Verba Dey contra luxuriosos. (23) Hec sunt opera que facit luxuria. Verba autoris. (25) Nota iusticia contra luxuria. (28) Sanctus@ Paulu. %CAPITULO 14 CAPITULO #1@#4@ &CComu conforta li dixipuli cum tucti li devoti et fidili di Iesu Christu, chi conbactanu valirusamenti contra lu diavulu et contra li soi temptacioni cum summa prudencia et simplichitati et firmu cori; et comu prega chi si digianu amari insembla di rrectu et sinceru amuri, et chi si apparichianu ad omni persecucioni et temptacioni, promittenduli chi Deu li liberirà d'ogni mali.&c Adunca, fagloli mei, siati savii et prudenti cumu li serpenti, et simplichi comu li palumbi, et conbattiti virilimenti cum lu anticu serpenti. Sianu precinti li vostri lumbi, et in li manu vostri sianu li fanari ardenti: et tandu combattiti fortimenti, et confortasi lu cori vostro, però chi quilli chi vi confundianu timirannu, et vui farriti operi virtusi, et Deu annichilirà quilli chi vi tribulanu. Figloli mei diletti, amativi insembla. Quistu non lu insignay di altru chi di lu Salvaturi, lu quali dichi quistu: «È lu comandamentu meu lu quali eu vi dugnu: chi vui vi amati insembla comu eu vi agiu amatu a vui». In la sula caritati stanu tutti li virtuti, però chi, comu di la radicata multi rami naxinu in lu arburu, cussì di la caritati naxinu tutti li virtuti. Dichi lu apostulu: «Si e' parlirò cum tutti li lingui di li homini et di li angili, et si havirò omni $41$profecia, si eu canuxirò tutti il cosi secreti, et havirò omni sciencia et havirò omni fidi, in tantu chi trasporta li morti di unu locu ad un altru, et non havirò caritati, eu su un nenti». Cui à la caritati è benignu et pacienti. Quillu chi ha la vera caritati è quillu chi non ama sulamenti per amuri di parenti comu fannu li peccaturi, ma cussì ama lu inimicu comu lu amicu. Sulu in quistu po l'omu canuxiri si ipsu è in la caritati, czoè si ama quillu chi li è inimicu. Ma notati, et in quistu #<...>@: sunu multi chi amanu, ma amanu mali, però chi tantu amanu la persuna, chi perdinu lu amuri di Deu. Cui ama alcuna cosa plui chi Deu, non è dignu di Deu. Et in tutti li virtusi si riquedi la temperancza: la virtuti sempri sta in lu menczu. Non amari è mali, ma amari comu voli la raxuni è beni. Omni amuri lu quali nochi si voli lassari, però chi per lu troppu amuri alcuni sunu caduti in la luxuria, alcuni sunu vinuti in la invidia, et multi ànnu perduti la raxuni et lu serviciu di Deu. Quista condicioni à lu superchu amuri: chi la persuna chi ipsu ama sempri la vurria. Lu superchu amuri è paczu: non canuxi la iusticia nè la virtati, manca di la raxuni, perdi lu modu, et non po pinsari altru chi la cosa chi ama. Quistu amuri non pigla di la possibilitati sullacziu, nè di la dificultati remediu. Inpossibili cosa è chi quillu chi ha quistu sì fattu amuri chi pocza fari a Deu acceptabili oracioni, et inpossibili chi ipsu placza a Deu: quistu amuri non è caritati, ma è paczia. Tutti li frati et proximi nostri divimu amari comu a $42$nnui midesmi, in tali maynera chi li loru vicii non sianu amati. Ma puniri lu mali è caritati, et caritati voli chi nui amamu a Deu cum tuctu lu cori et cum tutta la menti et cum omni nostra forcza. Iusta cosa è amari lu bonu homu, et però chi si volinu amari li homini, chi la loru buntati sia exaltata, et li loro vici sianu vituperati. Et quista è la vera caritati, di amari cussì lu proximu, et cussì in singularitati, chi non amamu cum ipsu alcun'altra cosa chi sia fora di lu amuri di Deu; et lu proximu nostru amamu comu a nnui midesmi. In quisti dui comandamenti, in amari Deu et lu proximu, tutta la ligi et li profeti dependinu. Quillu lu quali è sencza caritati è sencza Deu, però chi Deu è caritati. Quillu chi è in caritati ià incomencza ad habitari in chelu, et in chelu è una caritati di beati. Undi è vera caritati, non chi è invidia: illà non si sa ambicioni, nè murmuracioni, nè detractioni, nè irrisioni, ma di tutti quanti è una midesma voluntati. Frati mei, quistu sachati: chi si vui non haviti perfetta caritati, siti sutta la potestati di lu diavulu, nè Deu habita plui in vui: et quillu chi è sencza Deu è in lu infernu. Et per tantu, figloli mei dilettissimi, confortativi chi, mentri chi haviriti lu tempu, non richipiti la gracia di Deu invanu: è data ad omni homu per amuri di lo so figlu. Mentri chi nui bivimu in quistu brevissimu tempu, seminamu aczò chi poi a lu tempu poczamu arricogliri. Brevi iorni sunu quilli di la nostra vita: la vita nostra è precipitata, et la morti veni subitu comu lu larruni. Quandu l'omu mori, non xindi cum ipsu insembla la gloria di la casa sua. $43$Li ricchi minanu et guidanu in quistu mundu li loru iorni in minimi beni, et in un puntu xindinu a lu infernu: illà chascunu richipirà sicundu havirà hoperatu. Raru po interveniri chi quillu facza bona morti, la vita di lu quali fu sempri mala. Oy mali oy beni chi nui havimu operatu in quistu tempu di la presenti vita, quillu midesmu di poy di la nostra morti ni trovirimu. Non adimurari, ca quistu è lu tempu di nostra saluti, et è tempu acceptabili. Mentri chi vui haviti lu iornu, non andati di notti, ca cui va di notti non sa undi andari. Christu è la nostra luchi, la quali risblendi in li tenebri, et illumina omni homu chi veni in quistu mundu, aczò chi siati figloli di la luchi et in vui non sianu li tenebri et oscuritati chi vi piglanu. Andati ad ipsu, petra viva, di li mundani homini reprobatu et elettu da lu Deu patri. Comu petri vivi vi mittiti supra lu so hedificiu, et in tutti li cosi vi disponiti comu ministri di Deu: in multa paciencia et in tribulacioni, in li neccessitati et in li angusti, in li battituri et in li prixunii, in li sedicioni, in li fatigki, in li vigilii, in li diyuni, in castitati, in sciencia, in longaminitati, in suavitati, in lu Spiritu Santtu, in caritati non fitta, in la palora di la virtati, et in la virtuti di Deu. Non sianu intra vui minsogni: lu homu minsonaru è abominivili a Deu: Deu è la virtati, et la minsogna è unu ostaculu di la virtati. Fugiti omni palora occiusa, però chi di omni palora occiusa et vana rendiremu cuntu a Deu. Amati lu silenciu: undi chi su multi palori chi è peccatu. Lu parlari dimustra quali è l'omu: in la bucca di lu monacu et di lu previti mai non sia palora la quali non consona a lu nomu di Christu, et chi rigumia la divina ligi; imperò chi $44$quillu lu quali divi meditari et pensari lu iornu et la notti in ipsa ligi non divi andari in lu cunsiglu di l'impii, né in la via di li peccaturi: anczi divi esseri comu unu arboru plantatu allatu di lu flumi, li figloli di lu quali non cadinu, ma rendinu fruttu in lu tempu so, et tutti li soi operacioni chi farrà prosperiranu sempri. Certamenti nulla cosa nochi all'omu quantu la mala compagna: tali diventa l'omu, quali compagna usa. Mai lu lupu habita cum lu angnellu: l'omu castu fugi la compagna di lu luxuriusu. Et ancora mi pensu chi multu è inpossibili chi l'omu longu tempu pocza stari in boni operacioni, lu quali usa continua meditacioni, conversacioni et compagnia di mali homini. Lu psalmista dichi: «Cum lu santtu usandu, tu serrai santtu; et si conversi et patrichi cum lu homu innocenti, serrai innocenti, et cum lu homu electu, serrai helettu: et si usi cum lu perversu, serray perversu». Et comu nochi la mala conversacioni, cussì fa utili la bona. Nulla cosa si po assimiglari a cquistu grandi thesoru: cui trova bona compagna, trova la vita, et habunda di ricchiczi. Per certu eu dirrò meglu lu veru: raramenti lu homu bonu oy tristu chi sia non è per altra accaxuni si non per bona oi mala compagna. Lu cori di lu pichulillu è comu una tavula in la quali non chi sia dipintu nenti: adunca quillu chi ipsu inpara lu impara et insigna di la compagna, et fina chi ipsu invecha lu teni a menti, oy beni oi mali chi sia. Et imperò converria chi radi volti lu homu, mentri chi è iuvini, usassi et patricassi cum l'altru, però chi accostandu focu a focu non si astuta lu caluri, ma si nutrica. Sempri haia l'omu iuvini, a lu quali la sapiencia diletta, compagni di mayuri etati di ipsu, ca altramenti, ca si si accompagna $45$di altra simili continua compagnia, cadi et va di stulticia in stulticia. #(7)@ Nota preceptum Domini. #(9)@ Apostolus Paulus. #(52)@ Psalmista David. %CAPITULO 15 CAPITULO #1@#5@ &CComu amaystra li dixipuli et tutti devoti et fidili christiani chi non digianu giurari, mostrandoli chi per la continua et lacrimosa oractioni lu homu merita di esseri exaudutu da Deu, et liberatu da ogni temptacioni.&c Figloli mei, preponiti innanci omni cosa chi di lu in tuttu non iurati, nè per lu chelu, nè per la terra, nè per altru qualsivogla iuramentu: sianu li palori vostri veri, dichendu lu sì, sì, et lu no, no. In lu homu chi la sua bucca spissu iura, chi è pocu canuximentu et amuri di Deu. Si quillu per chi eu iuru non è cussì, allura eu negu lu esseri di Deu. Lu comandamentu di Deu dichi: «Non prindiri lu nomu di Deu invanu». Stati sempri continui in oracioni: multu vali la frequenti oracioni et devota. La oracioni leva lu homu di terra, et coniungilu cum Deu in chelu, et fallu parlari cum Deu, et richipiri gracia da ipsu, in quantu sia divota et miscata cum lacrimi. Multu vali la continua oracioni cum lacrimi miscata ad haviri et richipiri misericordia et beneficiu di esseri exauduta. Egecchia appi incontinenti gracia di Deu per li soi oracioni et lacrimi, in tantu chi revocau la sentencia chi havia datu. Liberau Deu a Susanna di lu iudiciu di quilla crudili morti per li soy oracioni et per li lacrimi. Per li oracioni di Elia mandau Deu la choia di lu chelu, lu quali era statu chusu tri anni et sei misi. Si haviti alcunu bisognu, $46$recurriti a lu Signuri cum li lacrimi et li oracioni, non dubitandu nenti in la fidi, però chi quillu chi havirà fidi quantu un cochu di sinapa, czo chi dimanda dicontinenti serrà exaudutu: però chi Deu è ricchu et abundanti ad tutti quilli chi recurrinu ad ipsu. Et ora la vostra spirancza, lu vostru gauyu, lu vostru pinseri et omni vostru desideriu sia sempri ipsu vostru Deu; però chi da ipsu et per ipsu è omni cosa, per lu quali campamu et per lu quali morimu et havimu lu esseri, et sencza ipsu simu nenti. Figloli mei, oramai pocu tempu vi parlirò. La ura è vinuta, per la quali naxemmu, et da vui mi conveni partiri: ma eu non vurria esseri natu, si non divissi moriri. Deu non perdunau la morti a lu so propriu figlu, ma per tucti nui ipsu volczi muriri in lu lignu di la cruchi, per la morti di lu quali la nostra morti è morta. Nullu è di nui chi viva a ssì videsmu: oy veru morendu, oy veru campandu, vivamu a Deu; oy veru, si murimu, a Deu murimu: et per tantu, oy vivi oi morti, di Deu siamu. Per quista accaxuni Christu è chamatu signuri di li vivi et di li morti. Si Christu muriu, certamenti lu servu non è mayuri di lu signuri so: et perczò nui murimu. Et ipsu è resursitatu, havimu spirancza firmissima chi nui resursitirimu. Et si ipsu resursitau per mai plui non muriri, certamenti nui, di poy di la nostra resurressioni, may non moririmu, ma sempri cum ipsu starrimu in gloria perpetua: cum so czia cosa chi Christu et homu fussi mortu, aczò chi disfachissi lu corpu di peccatu, per nui uniri cum ipsu, perchì simu soy membri. Et si Christu mai plui morirà, et nui similimenti mai plui moririmu. $47$Per la qual cosa, figloli mei dilectissimi, ora morendu certu su chi lu meu Redempturi vivi: et lu iornu di lu iudiciu digiu resursitari di la terra, et un'altra volta circumdirò l'anima cum quistu meu corpu; et in quista propria carni vidirò ad ipsu Salvaturi, lu quali eu videsmu digiu vidiri, lu quali parlu cum vui, lu quali viditi ora muriri; et non per certu lu vidirà altru in locu meu, et cum quisti mei occhi proprii, cum li quali eu viyu, ad ipsu Deu digiu risguardari. Undi, dilettisimi mei figloli, viditi comu cautamenti andati, non quasi comu homini non savii, ma comu savii homini. Et non voglati andari secundu lu appetittu di la carni, imperò chi, sequitati li cosi carnali, muririti. Ma sequitati lu spiritu, mortificandu li operacioni carnali, et cum mi exultati ora, et cantandu dichiti psalmi, et spuglativi li vestimenti vecchi di la tristicia, et gittati la chinniri di li testi vostri; et faczati a Deu iubilacioni, dichendu psalmi a lu nomu so, et danduchi gloria di perfetta laudi: perchì perfina ad hora eu su passatu per focu et acqua, et eccu chi hora lu Signuri mi mina in grandi refrigeriu. Eu intrirò in la casa di Deu per rendiri li mei voti di iornu in iornu ad ipsu. O chi guadagnu mi è lu muriri, però chi la mia vita di cza innanti serrà Christu! Eccu chi quista casa di habitacioni terrena si dissolvi, et suchedi a l'anima habitacioni eterna celestiali, non fatta cum manu humana. Eccu quistu mortali vestimentu, di lu quali eu mi spoglu per esseri vistutu di unu eternali. Infina ad ora su peregrinatu: ora mi retornu a la mia patria. Eccu lu paliu, lu quali eu haiu avutu, per lu quali hagiu cursu in agonia. Eccu ora su iuntu a lu portu, lu $48$quali hagiu desideratu cum tantu desideriu. Eccu chi passu di li tenebri a la luchi, da li pericoli a la securitati, da la puvirtati a la ricchicza, da la battagla a la vittoria, da la tristicia a la alligricza, da la vita temporali a la perpetua, da lu feturi a lu oduri suavissimu. Inczà, in quistu mundu, su checu, et in chelu serrò illuminatu. Iczà, da omni parti di lu meu corpu su vulneratu, et in chelu sarrò sanatu. Izà su sempri cum tristicia, et eccu chi ià mi veni la consulacioni. Veramenti, izà vivendu, sugnu mortu, et ora ià incomenczu ad viviri di la vera vita. Fallachi vita, gravusa, trista, debili et umbratica; vita mendachi, ora florixi et incontinenti sicchi; vita la quali privi di vita eterna cui a tti si accosta; vita flagili, vita mutabili et caduca, la quali, quantu plui crixi, tantu plui manchi, et quantu plui vay innanczi, plui ti approximi a la morti! O vita plina di laczi, quanti homini tu allaczi in lu mundu: quanti per ti susteninu tormenti infernali! Quantu è beatu quillu chi canuxi li toy inganni! quantu è beatu quillu chi non si cura di li toy vani lusenghi! quantu è beatissimu quillu chi beni è privatu di ti! La sua mercancia è meglu chi argentu et chi oru, et li frutti soy su primi et purissimi. #(5)@ Verba Dei. #(9)@ Egecchia. #(10)@ Susanna. #(11)@ Elya. #(45)@ Nota reprobaccio vite. %CAPITULO 16 CAPITULO #1@#6@ &CComu sanctu Iheronimu chama la morti cum anxietati et desideriu di cori, pregandula chi lu levi di quista vita tenebrusa, aczò chi si coniungia cum la beata et eterna vita, $49$czoè cum Iesu Christu benedittu; et comu la magnifica, et dichi chi priva li giusti di omni angustia e mali, et dàlli summu riposu, et alli peccaturi priva d'ogni lor beni, et dàlli eterna dapnacioni.&c O morti duchi et iocunda! Non si tu certu quilla, la quali duni vera vita, la quali hay a ffari fugiri la febri et omni altru duluri di lu corpu, et levi la fami et la siti. O morti iustissima, la quali si piatusa a li boni et aspera a li mali: tu humiliyi lu superbu, lu ricchu et lu potenti, et exalti li humili. Per ti li poviri su sacciati quandu mori lu avaru: tu duni tormentu a li malvasi et a li iusti eternu premiu. Veni, o soru mia, o amica mia, o diletta mia: amustrami quillu lu quali ama l'anima mia; dimustrami undi habita lu meu Signuri, undi si reposa lu meu Iesu Christu: et non mi lassari plui isviari per plui allongamentu di via. Levati susu, gloria mia, et dunami la manu: insignami viniri tirandumi appressu di ti, però chi lu meu cori è ià apparicchatu. Et eu mi levirò et currirò appressu di ti, in lu oduri di li toi unguenti, infina a tantu chi tu mi minirai a la cammara di lu meu Deu, atalchì mi exalta et allegrami quandu apparirò innanczi la fachi sua: et allura cantirò et dirrò lu psalmu a lu meu Deu. Eccu chi tu si bella, amica mea: non adimurari plui. Eccu chi li mei iorni sunu consumati et li anni mei passaru comu l'umbra. Volgiti um pocu supra di mi, però chi, videnduti, multu mi su allegratu, et in ti sugnu dilettatu tuttu lu tempu di la vita. Richipimi, però chi, comu richipisti a lu meu signuri Deu, allura salvasti a mmi, et visitastimi. $50$Guardami et fammi salvu, et liberami di li peccati et di li manu di lu demoniu, et tira di la prixunia l'anima mia: restituixila a la gracia, la quali tu operasti richipendu a lu meu Signuri, undi è ià isbanduta la culpa la quali havia perpetratu lu meu genituri Adamu. Eu virrò per ti in lu iardinu di lu meu dilettu, accò chi eu mania di li frutti soi. Li mei iorni su vinuti minu ad modu di fumu, et la mia carni è disiccata comu lu fenu. Eccu, hora è vinutu lu tempu di haviri misericordia di mi: non tardari plui, sprexati ad piglarimi, però chi eu languyu di lu to amuri. O bona morti, per ti richipimu lu premiu di li beni chi nui fachimu in quista vita, et canuximu la remuneracioni chi nui speramu. Innanczi chi tu veni, in alcuna parti canuximu a Deu; poi chi serrai vinuta, perfettamenti lu vidirimu comu ipsu è in sua propria essencia. Benchì tu siyi nigra, si bella et decora, et la tua buccha è duchi meli distillanti. Tu si terribili: cui è quillu chi a tti pocza resistiri, cum so cia cosa chi a re et a princhipi di lu mundu tu si terribili? Tu pigli et levi lu spiritu di tutti li signuri, fai manifesta et amustri la tua virtuti et la tua potencia a li homini. Tu speczi l'alticza et superbia di li peccaturi, et exalti lu isblenduri di li iusti. Li toi corruscactioni et novitati macularu et denigraru tuttu lu mundu, et videndu quistu la terra è tutta commossa. Aprimi, duchi soru et amica, la porta di la vita, la quali mi promettisti di apriri quandu tu fusti cum lu meu Deu, aczò chi lu meu locu sia in pachi et in riposu, et la mia habitacioni sia in lu munti di Syon. Spoglami di quista mortali mia gunnella, di la quali sugnu vistutu, aczò chi eu mi vesta di vestimentu di leticia. L'anima mia è tutta liquefatta per putiri trovari lu meu dilettu, lu quali hagiu dimandatu mundu, et non lu haiu trovatu. $51$Trovarumi in quista sollicitudini li guardiani, et quilli chi guardavanu la chitati mi assaltaru et fireru, et li guardiani di li mura mi hannu piglatu lu mantu meu. Eu sugnu statu battutu et su humiliatu di doluri per li vuchi di li peccaturi. Tuttu lu iornu li mei innimichi mi ultragiavanu et exprobavanu, parlandu cum lingua dolosa contra di mi, et intorniandumi cum palori odiusi, et circundandumi, et combattendumi sencza accaxuni, opponendu contra mi lu mali per lu beni, et odiu per amuri. Adunca, o morti bona, spachati: rumpi omni arcu, scutu et forticza di cutelli di la battagla. Si plui adimuri, lu spiritu meu quasi manca per la multitudini di li mei doluri. Li toi consulacioni ogi letificanu l'anima mia: audendu tu la mia vuchi, non indurari lu to cori. Eu virrò, et apparirò dananczi la fachi di Deu, per habitari in la casa sua in secula seculorum. In la misericordia di quista vita foru a mmi li mei lacrimi pani: lu iornu et la notti fatighi, iniurii et afflictioni, peni, fami et siti, diiuni, vigli, temptacioni et pestilencii. Audi lu chantu di quistu actaccatu: xogli li mei ligami, leva di cza quistu affamatu figlu in paisi stranu, et rendilu a lu so patri. Richipi quillu chi è chinu di chagki, et mettilu in lu sinu di Abraam patriarcha. Fammi intrari in la vigna di Deu Sabaoth, aczò chi eu non staya cza oziusu. Levami di quista via di iniquitati, et minami in la eternali via. Levami di quisti tenebri comu umbra di morti: rumpi li mei ligami, xogli li ligami di li pedi mei. Illumina quistu checu, $52$adricza et leva susu quistu stancu et lassu, guarda lu straniu et pupillu. A cquistu chi sedi in li oscuritati et habita in paysi di umbra di morti, mustranchi lu to luchi: inluminami ora, chi non dorma plui in morti -. #(4)@ Nota exclamacio mortis. %CAPITULO 17 CAPITULO #1@#7@ &CComu li dixipuli di lu gluriusu sanctu Iheronimu changendu ad alti vuchi dichianu: «Comu farrimu, patri, sencza di tia? Chi farranu li pecuri sencza lu pasturi? Ora serrimu dispersi nui et lu populu to da li innimichi heretichi». Et comu lu piatusu patri Iheronimu li conforta, hordinandu Eusebiu pe loru patri e guvernaturi.&c Quisti palori et altri simili dichendu lu santissimu homu, crixiu lu doluri et la tristicia di tutti quilli chi li stavanu intornu; nè alcunu di loru era chi si potissi retiniri di lacrimi, ma di tutti quanti era una vuchi chi plangianu dichendu: - Chi farrimu nui sencza di ti, nostru patri? Undi andirimu? Tu trasportasti quista vigna di Egiptu, et àila chantatu: perchì giri la fachi? Nui andavamu in lu luchi di lu vultu to: tu eri gloria di omni nostra virtuti. Guay a nnui, chi farrimu plui ormai sencza di ti? Tu patri, tu docturi et refugiu nostru; tu exemplu di innocencia! Deu volissi chi a nnui fussi licitu moriri cum tia! Ià simu deventati a nenti: nui serrimu comu pecuri sencza pasturi, a nenti tornirimu comu acqui correnti. Non havirimu cui ni consiglari; li toi $53$figloli serranu orfani, et patirannu fami comu cani; chircanduti da omni parti, non ti trovirannu. Guay a nnui, quantu focu ni è cadutu di supra! O suli, oramai non ti vidirimu plui: da ogi innanczi la congrecacioni di li fidili christiani chi farrà sencza di ti? Tu eri quillu chi cum lu cutellu di la lingua tua auchidivi li heretichi; tu eri lu cutellu et cognata chi taglavi li loru denti et li loru bucchi confundenduli, et minandu quilli liuni intra lu puczu di la loru confusioni. Hora si allegrirannu in gran leticia, et abbaxirannu lu populu to, et conturbirannu la hereditati. Cantirannu supra l'anima di lu iustu, et condepnirannu lu sangu innocenti et iustu, czoè la tua iusticia: mittirannu a focu lu templu di Deu, et lacerirannu la veritati di la fidi -. Allura, comossu per quilli palori, un pocu lacrimau, comu quillu chi è misericordiusu in Deu: sempri habundava di misericordia. Et voltatu ad ipsi, perchì loru plangianu, li rispusi et dissi: - O boni cavaleri di Christu, haiati confidencia in Deu et in la potencia di la sua virtuti. Non haiati pagura, vui richipiriti da Deu misericordia, si haviriti spirancza in ipsu. Ipsu è misericordiusu et pietusu, et a nnullu habanduna chi haia spirancza in ipsu; ipsu vi ordinirà la ligi, et in la sua ligi vi ammaistrirà in la via dritta, et non vi darrà in li manu di li vostri persequituri. Adunca non li timiti; adoperati virilimenti: ancora chi eu ora vi habandugna, lu Signuri vi richipirà. Cui fu mai chi havissi spirancza in ipsu chi fussi habandunatu? Confortati li vostri cori, et sustiniti lu signuri Deu, chi è in chelu piatusu et misericordiusu, lu quali sa ayutari li servi soi per milli vii et $54$in milli modi. Non si turbanu li vostri cori, et non haiati pagura: haiati spirancza in Deu, et apriti li cori vostri dananczi di ipsu, però chi serrà lu vostru ayutu. Ancora chi mi parta ora, altra volta ni vidirimu et gaudirimu insembla, però chi non troppu iorni poi di la mia partencza di cza vui porriti viniri: et duvi eu serrò, et vui serriti in gauyu, lu quali gauyu non vi porrà essiri livatu. Recorduvi, figli carissimi, chi poi di la morti di Moyses Deu elesse a Iosue per duca et protetturi di lu populu so; et elevatu Helia per la nevula in chelu cum lu corru di lu focu, fichi ad Heliseu profeta in lu populu, in lu quali si reposau lu spiritu di Helia dupplicatu. Adunca sarria la manu di Deu exananita? oy haviria Deu dimenticatusi di fari misericordia? Sarrà Deu parti di la nostra heriditati et di lu calachi vostru, et ipsu vi restituirà la vostra hereditati. Et suscitirà da vui un altru pasturi, a lu quali darrà potencia di evangeliczari: et serrà sencza macula et operirà iusticia. Et pregu a lu Deu meu, lu quali mi tirau et minau a la sua voluntati, chi, si in mi fu alcuna operacioni ad obediri li soi comandamenti, chi in quistu pasturi lu quali vi mandirà sia dupplicatu lu meu spiritu. Non haviti vui Eusebiu, meu figlolu amantissimu, lu quali è cum vui? Auditi et ascultati adunca ad ipsu comu a mia, et serrà a vui comu patri, et vui ad ipsu figloli obedienti in caritati cum omni humilitati et mansuetudini et cum tutta paciencia: si alcuna neccessitati vi accurrissi, recurriti ad ipsu. Preguvi chi siati solliciti di observari unitati di Christu in vinculu di pachi: siati unu cori et unu spiritu comu siti electi in una sperancza di la vostra vocacioni. Unu è $55$Deu, patri di omni cosa: Christu Iesu, a lu quali desiderati di plachiri insemblamenti et di viviri suli in una fraternitati. Adunca siati sequitaturi di ipsu comu carissimi figloli, et stati in perfetta dileccioni et amuri comu ipsu Deu havi amatu a vui, lu quali volzi moriri per vui et per recaptarivi et farivi accepti sequitaturi di boni operacioni. Placza a Deu di dari a chasquidunu di vui la sua gracia secundu la misura di la sua ricchicza, et di darivi di la rusata di lu Spiritu Sanctu in habundancia, aczò chi agiati vostri cori acti a richipirilu. Et ipsu apra lu vostru cori a disposictioni di observari li comandamenti et la ligi sua; et ipsu canuxiti, et faczati la sua voluntati, aczò chi mai vi habanduna. Aduncha tu, figlolu meu Eusebiu, levati susu et vestiti di forticza: siyi sempri subditu a Deu, nè murmurari di ipsu, perchì farrissi iniquamente. La vostra saluti serrà Deu in sempiternu; non manchi la tua iusticia; siyi humili ad omni persuna; risguarda sempri cum l'occhii toy a Deu: la sua ligi sempri sia in lu to cori. Non timiri la virgongna di li homini, et non ti curari di li loru blasfemacioni: si tu havirai spirancza in Deu, tu prindirai forticza, et parratti haviri pinni di aiquila, et volirai et non virrai minu. Annuncia securamenti la ligi di Deu a ttutta genti. Non haviri pagura di li homini, però chi Deu è sempri cum quilli in li quali è la virtati, et cum ipsi dixindi fina a la fossa; et li vinculi et in la carceri non li habanduna, et difendili di li loru sedutturi et persequitaturi, et è loru difensioni et proptetturi in lu tempu di la tribulacioni. Certamenti pocu timi la morti, anczi ti dicu meglu chi havi in odiu quista vita quillu lu quali si vidi fari beni. $56$Eccu chi eu ti ordinu supra di quista compagnia, aczò chi tu xippi, disfaczi, cachi et dispargi da ipsa omni viciu, et hedificachi et plantachi omni virtuti. Convènienti esseri inreprensibili: quillu po mali corregiri ad altru, lu quali po essiri riprisu di quillu midesmu di lu quali voli reprindiri ad altru. Da hora innanczi tu havirai mayuri fatiga, et cussì havirai mayuri premiu. Siyi sobriu, prudenti et honestu. Alliberga li poviri et amaystra omni persuna. Non fari violencia ad persuna, ma equalimenti ama omni persuna, et omni homu amandu, ama plui lu meglu et plui virtusu. Non siyi persequitaturi, ma modestu et temperatu, non litigiusu nè avaru. Ma si è di neccessitati chi tu predichi la palora di Deu, tu, spiratu di la divina Scriptura, insignala, però chi è multu utili. Acquesta li palori chi tu voi diri per oracioni: multu vali quista predicacioni et doctrina per illuminari, reprindiri, corregiri, et amaystrari in la iusticia, aczò chi quillu chi la audi diventa perfettu et amaistratu in omni bona operacioni. Christu Iesu sedi in chelu da la manu dextra di la virtuti di lu Patri, revelandu li soi misteri et insignandu a li homini la sua siencia. In tutti quisti cosi, figlolu dilettissimu, disponi a tti midesmu exemplu di boni operacioni in omni santitati et bonitati, imperò chi, quandu lu capu è infirmu, tuttu lu corpu indibilixi. Adunca brevimenti insignanduti: si timirai Deu, farrai omni beni. A lu patri meu reverendissimu Damasiu episcupu di Portuensia, scrivenduli, fachitili memoria di mi, chi si recorda di mi in li soi oracioni; et non lassa corrumpiri et guastari quilla opera, la quali eu cum tanta fatiga compossi et fichi, da quilli homini iniqui et dolosi, li quali in mia iuventuti multi volti mi expugnaru; et chi guarda cum grandi $57$providencia la Eclesia, sapendu chi li mali homini liviranu per ingannari li simplichi animi, li quali mi hagiu isforczatu minari in la via dritta; li quali mali homini, parlandu cum la loru bucca, hannu in li loru labri lu cutellu et in li manu: però chi eu ammutivi et tachivi a ttutti loru, et dormendu sugnu gittatu in lu monimentu. Ma speru in lu Signuri, chi è benignu et non habanduna li soi fidili: grandi alligricza et consulacioni è allu homu, quandu considera la misericordia di Deu. Et notificuvi chi da poy di mi lassu ad Agustinu piscupu di Penee, lu quali è homu mirabili et di multa sciencia et bonitati, in lu quali hagiu multa sperancza chi la nostra fidi si mantenirà in Christo Iesu: a lu quali Agustinu scriviriti et farriti memoria di mi. Di quistu pregatilu comu fidili cavaleri, chi valirusamenti conbatta aczò chi periculu non vegna alla nostra genti, anczi si&·ndi arrassa. Recomandatimi ad Theodoniu senaturi di Ruma, et a ttutti li altri fratelli in Christo Iesu -. #(17) Verba beati Iheronimi ad discipulos. (32) Nota quomodo beatum Iheronimum fecit Eusebium gubernatorem aliorum discipulorum. (46) Nota. (56) Damasius fuit episcopus Portuensa. (62) Agustinus fut episcopus Penee. (64) Theodonius senator romanus fuit.@ %CAPITULO 18 CAPITULO #1@#8@ &CComu abraczau et baxau tucti li soi dixipuli; et comu, orandu et confessandu, li soy peccati, dimandava gracia et $58$misericordia a Deu cum bona contricioni et piatusu piantu.&c Finuti quisti palori, lu sanctissimu homu si voltau a li soi frati, et cum iocunda vuchi li dissi: - Accustativi a mmi, figloli mei, chi eu vi pocza tuccari innanczi chi eu mi parta da vui -. lu quali accustandusi, stisi li soi bracza, et ad unu ad unu lu meglu chi potti tutti li baxau. Et allura livandu una menczana vuchi, cum lu vultu plachivili et iocundu, stindendu li manu in chelu et girandu li occhi versu Deu cum grandissimi lacrimi di allegricza, dissi quisti palori: - O priciusu Iesu, tu si la virtuti mia, tu si lu meu refugiu, tu si quillu chi mi divi richipiri, et tu si lu meu liberaturi, et si la mia laudi, in la quali eu hagiu havutu la mia sperancza, hagiu cridutu et amatu. O summa dulchicza et turri di forticza, et omni mia speranza, et duca di la mia vita, chamami et eu ti respundirò. O creaturi di omni cosa, stendi la manu dritta di la tua clemencza a mmi chi sugnu opera di li manu toi, lu quali tu fachisti di lu limu di la terra fachendumi di ossa et di nervi, a lu quali hai donatu vita et misericordia. Signuri, comanda non tardari, però chi tempu è chi la pulviri torna in pulviri, et lu spiritu ritorna a tti, Salvaturi, lu quali per quista accaxuni lu mandasti iczà. Apri la porta di la vita, imperò chi quandu tu pendisti in lu lignu di la cruchi per mi, comu larruni, tu mi promettisti di richipirilu. Dilettu meu, veni: eu ti tenirò, et non ti lassirò. Minami a la casa tua: tu si lu meu retturi et richipituri, et tu si la mia gloria. Tu exaltirai la mia testa: tu si la mia saluti et la mia benedictioni. Richipimi, Deu misericordiusu, secundu la multitudini di li toi misericordii, però $59$chi tu pendendu in la cruchi richipisti lu larruni chi recursi a tti. O beatitudini sempiterna, dammiti a ppossediri. Illuminasti di la luchi di la tua eternali visioni lu checu, lu quali sidendu a la via gridava dichendu: «Deu Iesu, figlu di David, hagi misericordia di mi». O invisibili luchi, la quali Tobia non la videndu, gridava et dichia: «Chi gauyu poczu haviri, cum so czia cosa chi eu seda in tenebri et non viya lu lumi di lu chelu?». O luchi sencza la quali non chi è veritati, nè discrectioni, nè sapiencia, nè bontati, illumina li occhi mei, aczò chi eu non mi adormixa in la morti, sicchì lu meu inimicu non pocza diri: «Eu haiu potutu plui di ipsu». All'anima mia ha incrixutu lu campari, parlirò in amaritudini di l'anima mia. Eu su agravatu in la infirmitati, et la mia vita è infirma et inpoveruta. Li ossa mei su tutti conquassati, et imperò recurru a tti, summu medicu: Signuri, sanami et serrò sanu; fammi salvu, et cussì serrò. Et però chi eu mi confidu in ti, non mi fari virgongnari. O pietusu Deu, cui su eu chi cussì arditamenti ti parlu, essendu peccaturi, et tuttu in peccati generatu et nutricatu: cosa fitenti et putrida, vaxellu fetidu et vidanda di vermi? Oymè, Signuri, perdunami: et chi vittoria purrissi tu haviri, si conbattendu cum mi tu mi vinchissi, chi su minu di una pichula busca chi sia dananti lu ventu? Perdunami, preguti, tutti li peccati mei, et nexi quistu poviru di la fecza. Per certu, Deu, si ti plachi, eu dirrò: tu non divi cachari quillu chi recurri a tti, però chi tu si lu meu Deu. La tua carni è di la mia carni, et li toi ossa sunnu di l'ossa mei. Et quistu non habandunandu la manu dritta da lu to patri, tu t'ài accostatu a la mia humanitati, fattu homu et Deu, comu primu eri in una midesmi persuna cum lu to patri $60$Deu. Et quista cussì ardua et inopinabili cosa, czoè chi non fu may penczata, perchì tu la fachisti, si non per darimi confidencia chi eu recurrissi a ti comu a ffrati, et aczò chi tu mi donassi la tua divinitati plui misericordiusamenti? Per la qual cosa e accaxuni, veni et ayutami. Signuri, veni, et non mi cachari a la fini. Comu lu chervu desidera la fontana di l'acqua, cussì l'anima mia è assitata et desidera a tti, viva fonti, per ixiri et tirari l'acqua cum gauyu di li fontani di lu Salvaturi, aczò chi mai plui non haia siti. Quandu ipsa virrà et apparirà innanczi la fachi tua? Signuri meu, quandu mi resguardiray et ristaurirai l'anima mia unica spartirai da li leoni? Deu volissi chi li mei peccati fussiru disfatti, per li quali meritu la ira di Deu, et la miseria la quali sustegnu in lu corpu, chi è quasi plui gravi chi la rina di lu mari! Undi, si plui tardi, truvirò tribulacioni et doluri. Veni, allegricza lu spiritu meu, aczò chi eu mi diletta in ti. Mustrami la tua via, leticia di lu cori meu, et eu ti trovirò, desideriu meu. Cussì comu lu servu desidera la fini di li soi affanni, cussì eu desideru a tti. Vegna la mia oracioni in lu cospettu to, Signuri meu, aczò chi la tua manu mi facza salvu. Eccu lu homu lu quali dixindendu in Iherico, prisu da li larruni, fu firutu et lassatu menczu mortu. Tu, Samaritanu piatusu, richipimi. Eu haiu multu peccatu in $61$la vita mia, et contra ti haiu fattu multu mali, et non ti hagiu canuxutu. Fui ingratu di toy beneficii, et non ti hagiu laudatu comu si convenia. Forsi multi volti hagiu tachutu la veritati. Quandu tu spiravi in lu cori meu li sancti operacioni, sugnu statu pigru ad richipirili cum debita reverencia. Cum troppu grandi affettu hagiu amatu lu corpu meu fitenti, lu quali passa comu umbra. Hagiu parlatu palori vani; la menti mia non è stata sempi attenta a la ligi tua. Non hagiu refrenatu li occhi mei, chi alcuna volta hanu vidutu la vanitati, et li mei auricchi alcuna volta hanu audutu li palori disutili. Li mei manu non hagiu stisu comu si haviria convenutu a la neccessitati di lu proximu. Cum li mei pedi hagiu cursu a la iniquitati. E chi dirrò plui? Di la planta di li pedi fina a lu coczu non è sanitati in mi. Certamenti, si tu non mi havissi hayutatu morendu supra lu lignu di la cruchi, l'anima mia era digna di habitari in lu infernu. O piatusu Iesu, eu su partichipi di tantu preczu: per mi, indignissimu et disutilissimu to vili servu, spandisti lu to priciusissimu sangu. Non mi refutari: eu su pecura chi hagiu arratu: bonu pasturi, chercala et mettila a lu to ovili, aczò chi tu siyi verificatu in li toy santti palori, però chi tu mi promettisti chi in qualunca ura lu peccaturi tornassi a penitencia, et havissi contricioni di soy peccati, tu lu salvirissi. Multu mi doli di quilli, et ben canuxu li mei iniquitati et li mei peccati chi sempri mi stavanu davanti. Veramenti eu non su dignu di esseri chamatu to figlu, però chi hagiu peccatu in chelu et dananczi di tia. Duna gauyu et leticia alli auricchi mei, et leva la fachi tua dananti li mei $62$peccati. Disfa la iniquitati mia secundu la tua grandi misericordia, et non mi cachari dananti la tua fachi, et non mi fari secundu eu meritu per li mei iniquitati, et non mi meritari secundu li mei peccati: ma ayutami, Deu meu salvaturi, et per honuri di lu to santtissimu nomu liberami, et benignamenti mi tratta in la tua perfettissima bonitati et bona voluntati; aczò chi eu habita in la tua casa tuttu lu tempu di la vita mia per laudari a cti et insemblamenti cum li habitaturi di quilla, in secula seculorum. Levati susu et sprexati, dulchissimu spusu di l'anima mia, et non pensari perchì ipsa sia nigra di peccati: nenti di minu mustrasi la tua benignissima fachi, resona la vuchi tua in li soi auricchi. La vuchi tua duchi et la tua bella fachi non la rivolgiri da mi: et non habandunari a mmi, to scavu, in quista ura; et non dari l'anima mia in li manu di li mei persequitaturi. Signuri, eu ti aspettu, et criyu vidiri la tua gloria in la terra di quilli chi campanu. Adunca veni, dilettu meu, et intramu in lu campu, et vidimu si è florita la vigna. Muta lu meu peccatu in leticia; inclina a mmi li toi auricchi; et sprexati di livarimi di quista valli plina di plantu et di omni miseria -. #(6)@ Invocaccio beati Iheronimi ad Deum. #(21)@ Contra corpus #(34)@ Comparacio. #(36)@ Nota figura. %CAPITULO 19 CAPITULO #1@#9@ &CComu fichi expressu comandamentu a li dixipuli soi chi lu orbicassiru nudu intru la chitati appressu lu presepiu di lu nostru Signuri.&c $63$Avendu dittu quisti palori lu sanctissimu homu cum continui lacrimi et livati li manu in chelu, un pocu riyatau, et risguardandu infra li soy figloli spirituali dissi: - Figloli mei dilettissimi, eu vi comandu per la virtuti et per lu nomu di lu nostru signuri Iesu Christu chi, quandu l'anima mia serrà partuta di lu corpu, lu corpu meu suttirratilu nudu in la terra allatu di la mangiatura di lu meu Signuri; aczò chi quillu eu porta di quistu mundu, partendumindi, chi chi portai vinenduchi: nudu chi vinni, et nudu mi&·ndi voglu tornari. La terra accompagna la terra, però chi non è convenivili che la terra sia in compagna di li petri; imperò chi, secundu li savii naturali, naturalmenti l'unu simili desidera lu so simili. #(5)@ Nota quomodo corpus est terra. Verba beati Iheronimi. #(6)@ Et ita dicunt savii. %CAPITULO 20 CAPITULO #2@#0@ &CComu li pregau chi li portassiru lu sacratissimu corpu di Christu, et comu fichi dananti di ipsu longu et devotu parlamentu.&c Ancora vi pregu chi vui mi portati lu corpu di lu nostru signuri Iesu Christu, aczò chi eu per lu so beni sia $64$illuminatu, et chi firmandu supra mi li occhi soi mi dugna optimu et perfettu intellettu, et amaystrami in la via di la morti, per la quali eu a lu presenti digiu passari, secundu chi vui viditi -. Allura unu di li frati et monachi soy portau lu sagratissimu et preciusissimu corpu di lu nostru signuri Iesu Christu, lu quali, comu lu homu di Deu lu potti vidiri, ayutandulu nui, si gictau in terra: cum vuchi et cum lacrimi quantu potti gridari dissi: - Signuri meu, chi su eu chi sia dignu chi tu intri in la casa mia? Lu homu peccaturi comu merita quistu? Certamenti, Signuri meu, eu non su dignu. Sugnu eu meglu di tutti li altri mei patri di lu Vechu Testamentu? Ad Moyses non ti volisti mostrari per unu spacciu di unu battitu di occhu: perchì ora tantu ti humiliyi chi tu ti digni ad unu homu publicanu viniri, lu quali è peccaturi? Et non sulamenti voli maniari cum ipsu, ma tu comandi di voliri esseri maniatu da ipsu -. Et essendu appressu lu previti chi havia la heucarostia, czoè lu corpu di lu nostru signuri Iesu Christu, lu gluriusu homu si inginuchau et auczau la testa, essendu ayutatu da tutti: cum multi lacrimi et suspiri, multi volti bactendusi lu so pectu, dissi: - Tu si lu meu Deu et lu meu Signuri, lu quali per mi sustinisti morti et passioni, et non altru. Certamenti tu si quillu lu quali fusti et si Deu cum lu to patri eternalmenti, innanczi tutti li seculi sencza principiu generatu da lu to patri Deu eternali per investigabili generacioni: lu quali cum ipsu Patri et Spiritu Sanctu si unu Deu, permanenti $65$quillu midesmu chi primu, et cussì si ora; lu quali ti rinchudisti in lu corpu di una citella, fachenduti homu comu su eu. Veramenti tu si Deu et homu, però chi in tali modu piglasti humanitati in lu ventri virginali chi la humanitati tua non è sencza la divinitati, nè la divinitati sencza la humanitati, avegna chi la divinitati non sia humanitati, nè la humanitati sia divinitati. Non sunu li naturi comfusi, benchì sia in ti una midesma persuna. Or non si tu mea carni et meu frati veramenti? Tu havisti fami et siti, et plangisti et sustinisti li mei infirmitati comu eu, ma non fu in ti la mea infirmitati, nè lu defettu di lu peccatu, comu in mi, però chi tu non putisti peccari comu peccai eu. In ti fu corporalimenti et è omni plenitudini di gracia: non fu data ad ti la gracia a misura. La tua anima, incontinenti chi fu unita cum lu corpu, perfettamenti canuxiu, vitti et sappi omni cosa, et fu unita inseperabilimenti cum la divinitati: et tantu potti, quantu potti ipsa divinitati. Quantu a la natura divina chi è in ti, tu si equali a lu eternali to patri Deu; ma per quilla humanitati la quali piglasti per nostra redempcioni si minuri: nè per quistu per tantu tu indi incurri vituperiu. Tu si quillu lu quali, in lu flumi Iordanu, batticzanduti Iohanni Babtista, di subitu la vuchi paternali da lu chelu gridau dichendu: «Quistu è lu meu figlu dilettu, in lu quali hagiu omni mia complacencia: auditi ad ipsu». Et lu Spiritu Sanctu, dixindendu di supra di ti in specia di columba, declarau tu esseri in sustancia una midesma cosa cum lu Patri insembula cum ipsu. O bonu Iesu, tu sustinisti lu tormentu di la cruchi per mi cussì asperu in quistu presenti corpu lu quali eu viyu, aczò chi tu disfachissi la morti eterna in la quali eu era incursu per li peccati. Et li animi di li antiqui di lu Vechu $66$Testamentu, li quali per diabolica potestati miseramenti eranu detinuti in li mansioni eternali et infernali, tu recuperasti. Tutta la natura humana, la quali era incursa in la eternali morti, tu la revocasti et pachificasti cum lu to patri, per la quali spandisti lu to priciusissimu sangu, et a cquilla vita, la quali non havirà mai terminu, la conduchisti: di la quali vita tu chi dasti prova di fermissima sperancza et certancza resursitandu lu terczu iornu di quillu monimentu in lu quali tri iorni stasti mortu: per la qual cosa è confirmata la nostra fidi, et è crixuta la nostra sperancza chi, comu tu resursitasti incorruptibili, inpassibili et inmortali, cussì nui similimenti resursitirimu. Adunca tu, piatusu et bonu Signuri, da poy di la tua maraviglusa et singulari resurressioni compluti li quaranta iorni, per li quali tu declarasti, per clara experiencia di multi iudicii, chi tu vivu resursitasti di morti: aczò chi nixuna caligini di dubitacioni naxissi, muntasti in chelu per tua propria virtuti, videnduti li toi dixipuli, et a mmi apristi li porti di lu paradisu: et muntasti a la manu dritta di lu to patri Deu omnipotenti, undi sedi et sidirai sencza fini. Tu ancora, bonu Iesu, electu da lu to patri iudichi ad iudicari li vivi et li morti, comu quillu iornu muntasti in chelu, cussì quillu iornu orribili et de trimari di lu universali iudiciu xindiray a rendiri a chascunu secundu li operi chi havirannu fattu. Et dananczi ti serrannu inclinati li re, et omni humana signuria serrà atterrata, et allura timirannu tutti quilli li quali ora ti dispreczanu. Allura chi dirranu li infilichi peccaturi, li quali ora si glorianu di lu malfari, li quali guardirannu a tti, chi omni cosa sai, a li quali non serrà plui alcunu remediu di misericordia? Chi adunca farranu in lu to cospettu li peccaturi miseri, videndu la tua $67$potencia et sapendu chi tu omni cosa vidi, et sulamenti iudichiray secundu quillu chi è iustu; li quali ànnu perdutu lu tempu in li vanitati et miserii di lu mundu et accustandusi plui a li falsi ricchiczi di lu mundu chi a tti, plui amandu li loru figloli chi a tti, plui desiderandu la momentania gloria di lu mundu chi a tti: quandu guardirannu lu to vultu adiratu contra loru, aspettandu cussì crudili sentencia, quandu la loru propria consiencia li accusirà di omni pichulu et vanu pinseri, et ancora li sckeri di li demonii li accusiranu, et similimenti chascuna criatura la quali ipsi ànnu offisu, offendendu a tti, Deu; quandu vidirannu, incontinenti data la sentencia, ipsi esseri misi cum lu corpu et cum l'anima insembla in lu infernu cum li diavuli et tormentarisi sencza fini, non aspettandu in perpetuum may plui refrigeriu? Guay, guay a cquilli miseri, li quali in cussì brevi tempu et per cussì brevissimi et vilissimi beni temporali, li quali non sulamenti non saccianu li loru possessuri, nè li levanu di la loru miseria, ma li fanu esseri plui affamati et bisugnusi, diventanu per loru negligencia comu bestii. Guay, guay a cquilli li quali a lu minu non asteninu di non peccari et di provocari la tua ira per quista sì grandi pagura, si non si&·ndi volinu astiniri per lu to amuri comu divinu. Ma tu, piatusu signuri Iesu Christu, la magnificencia di lu quali è tanta chi nulla creatura lu porria diri, lu quali lu chelu, lu mari et czo chi in ipsi si conteninu non basta richipiri, lu quali si tuttu presenti in omni locu, nè dintra inchusu nè di fora exclusu; quillu midesmu si in chelu di la manu dritta di lu to patri, et si beatitudini di tutti li supernali chitatini et si loru gloria, $68$li quali contemplanu la billicza di la tua alticza; quillu midesmu si in terra, continendula et chudendula intra lu to pugnu; quillu midesmu si in lu mari et in lu abissu, regendu omni cosa ad to plachimentu et signu, regnandu etiam potentimenti in lu infernu: in chi modu et comu sucta cussì pichula brevitati di pani ti conteni, non particularimenti, ma integramenti et perfettamenti et inseperabilimenti? #(15)@ Nota similitudo. #(30)@ Hic tractat de iudictio. %CAPITULO 21 CAPITULO #2@#1@ &CComu ancora lu beatu sanctu Iheronimu fa un altru devotu et misteriusu parlamentu a la eucorostia.&c O inefabili maraviglia, o novitati di omni novitati! Li occhi vidinu in ti blanchicza, lu gustu senti lu sapuri, lu nasu senti lu oduri, lu tactu trova suttilitati: ma l'auduta di lu cori reputa chi quilli accidenti non sianu in ti. Certu cza sunnu per sì suli li accidenti sencza sugectu, però chi tu non si pani, comu pari a li humani sensi, ma si tuttu Iesu Christu integru comu si in chelu, sedenti di la manu dritta di lu to patri, Deu et homu. Deu ti salvi, pani di vita, lu quali xindisti da chelu dandu vita eterna a cquilli chi dignamenti ti prindinu, non comu quilla manna la quali choviu a lu desertu a li nostri patri, di la quali tutti quilli chi&·ndi maniaru ià sunu morti: certamenti cui ti prindi dignamenti, per qualunca morti corporali l'anima serrà seperata da lu corpu, illa non morirà in eternu; però chi quilla seperacioni non è morti, ma è unu trapassamentu di $69$morti ad vita: undi cui dignamenti ti manduca et pigla, in lu mundu morendu, incomencza cum ti campari eternalimenti. O quanta priciusa morti è quilla, innanczi la quali li homini sunu morti, et poi di la quali incomenczanu a campari! Tu si lu pani di li angeli: lu angelu richippi la tua visioni et è glorificatu. Tu si vidanda et chivu di l'anima et di lu corpu: ingrassi la menti et non la ventri. Quillu chi in ti non ingrassa di virtuti troppu sta in grandi infirmitati di peccati. Tu trasmuti in ti videsmu quilli chi ti manianu dignamenti, chi per tua participacioni li fai diventari simili a cti, et non ti trasmuti in ipsi comu fa l'altra particulari vidanda et chivu. Ma guai a cquilli li quali indignamenti ti prindinu! Certa a cquilli è pena e tormentu, et per lu loru peccatu ti cruchifiginu un'altra volta; non chi a cti sia nenti quistu prindiri, però chi si inpassibili et inmortali. Oymè, Signuri meu, chi dirrò eu? Quanti previti sunu ogi, li quali ti mangianu supra lu altaru comu carni di auchelli et di pecora! Ancora peyu, chi la matina ti piglanu, usandu la notti cum li fimmini turpissimamenti. Undi si tu, Signuri? in ascusu dormi oy vigli? quistu sacrificiu è acceptu a tti, Signuri meu? ora è quista la offerta, la quali tu hay eletta? et exaudixi tu li loru priheri di lu chelu et di segia di la tua maiestati? Veramenti, si tu accepti quistu sacrificiu, tu deventiray minsonaru et compagnu di peccaturi. Certamenti, Signuri, si su veri quilli cosi li quali tu hay parlatu per vucca di li profeti, si tu si sulamenti prestu a quisti priheri, si ti plachi la equitati, quistu cotali sacrificiu è da inpachari chi non si facza; abenchì da sì et di $70$sua natura lu sacrificiu sia bonu et non po esseri violatu da li ribaldi previti, però chi la malicia non ha ad impachari lu sanctu sacrificiu. Undi quistu tali sacrificiu si fa in preiudiciu di lu previti et in sua dapnacioni, et non fa prudi a cquilli per li quali si fa. Anczi, dichendu plui verissimamenti: cui canuxi la vita di lu previti trista, et fallu celebrari per sì, si fa consintenti in quillu midesmu peccatu, et ancora partichipi di la pena. O grandi et inscruttabili misteriu! Li accidenti di lu pani si rumpinu per li soy parti, et nenti di minu in chascuna particula tuctu et integru è Christu, comu era dananti in tutta la hostia. O illusioni di sensi humani! Rumpinusi quilli accidenti, li quali in ti si vidinu per humanu vidiri, et nenti di minu tu non ti rumpi, et non richipi alcuna lesioni. Pari chi li denti ti masticanu comu lu pani materiali, et nenti di minu mai non si masticatu. O nobili convitu! in lu quali sucta specia di pani #<...>@ et in chasquiduna partichella di l'ostia, et similimenti di lu vinu in chasquiduna gucta di quillu si tuttu insembla in specia di pani et di vinu: però chi Christu tuttu perfettu et integru si conteni sutta specia di pani et sutta chasquiduna quantumque minima partichella, et quillu midesmu stai tuttu in specia di vinu et in chasquiduna gutta. O chivu sacratissimu! lu quali cui debitamenti ti mania diventa Deu, secundu quilla palora chi dichi: «Eu dissi chi vui siti dei, et tutti figloli di lu Excelsu». Et poy quillu chi dignamenti si comunica è liberatu da lu mali et $71$implutu di lu beni, et sencza dubiu diventa inmortali. O viagiu sanctu di la nostra pereclinacioni! per lu quali di quistu inicu seculu si perveni a la compagna di la celestiali Ierusalem. Li patri nostri in lu desertu, abenchì maniassiru la manna, poi non pervinniru a la terra di promissioni: ma quillu lu quali religiusamenti ti prindi, per tua forticza andirà perfina a lu munti di Deu Oreb, czoè fina a lu chelu. O maniari dilicatissimu! in lu quali è suavitati di omni perfectu sapuri et oduri, omni dilectu, omni midichina, omni substentacioni et omni riposu di fatiga, et brevimenti czo chi di beni desiderari si po. Per certu tu si quilla vita per la quali vivi omni creatura, et sencza la quali si mori in tuttu. Tu si vita perpetua, duchi, amabili et iocunda: la suavitati di lu to oduri recriya li infirmi, et lu to sapuri fa sani et fortissimi li malati. Tu si quilla luchi inconprehnsibili, la quali illumini omni homu chi vivi in quistu mundu. Signuri meu, tua è omni potencia, to è omni regnu: dananti ti, Signuri, si inclinirà omni genochu. Tu fai czo chi tu voy in chelu et in terra et in mari et in lu abissu. Nulla cosa è chi pocza resistiri a la tua voluntati: in ti, da ti et per ti è omni cosa, et sencza di ti è nulla cosa. O fidili anima, adunca allegrati et fa convitu, non adimurari: paxiti di quistu dilicatu chivu. Non esseri pigra di maniari in quistu nobili convitu et priciusu, in lu quali non si mania carni di beccu oy di tauru, sicundu si fachia in la antica ligi, ma ti è misu dananti per maniari lu venerabili corpu di lu to Salvaturi. O signu di amuri, lu quali non si po pensari chi lu daturi sia quilla midesma cosa chi è data, et lu donaturi è quilla propria cosa chi è lu dunu. Signuri, quant'è grandi la dulchicza tua, la quali hay amuchata a cquilli chi ti timinu, $72$et àila fatta perfetta a cquilli chi ànnu spirancza in ti. O duchissimu maniari, dignu di reverencia, dignu di esseri honoratu, di esseri adoratu, di esseri glorificatu, di esseri tuttu abraczatu, di esseri cum omni laudi elevatu, di esseri exaltatu cum omni comendacioni, di esseri tinutu firmamenti in li viseri di lu cori, et di esseri ligatu in l'animu perpetualimenti. Lu primu homu cadiu in miseria per maniari lu chivu di l'arboru ad ipsu vitatu; per ti è relevatu a la eterna gloria. Certamenti tu habiti in quilli chi ànnu dritti et sani cogitacioni. Tu hai in detestacioni et reprobacioni lu ricchu miseru, arroganti et superbu, lassandulu vacuu et sencza fructu, et affamatu di tia. Tu sacci lu poviru iustu, piatusu et humili, inplendulu di omni ricchiza et di l'abundancia di la tua casa. In ti et per ti si ridricza omni iudiciu et equitati: cum ti è omni vittoria, prudencza et forticza. Per ti li sancti regnanu in chelu, per ti predicanu li docturi, per ti lu homu iustu combatti valentimenti contra li demonii. Tu levi di segia lu superbu potenti, et exalti lu humili; cum ti sunnu tutti li ricchiczi et omni gloria. Tu ami a cquilli chi amanu a tti: quilli li quali attendinu et viglanu a tti cu puru cori ti trovanu, però chi tu vai cum quilli chi sunu sinplichi et dritti di cori. Tu sulu, lu quali innanczi omni principiu eri fini et principiu di tutti li cosi: tu si sulu sencza tempu eternalmenti generatu da lu patri to Deu. O quanti sunu beati quilli chi ti amanu et chi non disiyanu altru chi a cti, et sempri pensanu di ti, et dignamenti ti manianu; li quali, sempri standu cum ti in omni tempu, observanu li toi comandamenti! Per certu quilli chi ti trovanu trovanu la via et acquestanu interminabili saluti. O maraviglusa vidanda et stupenda, dilectivili et iocunda, sicurissima et supra $73$omni altra cosa desiderabili! in la quali sunnu mutati et renovati tanti maraviglusi signi, in la quali è omni delectamentu, et per la quali pervenimu ad criximentu di tutti li gracii. #(2)@ Nota quinque sensibus corporalibus. #(27)@ Verba Christi. %CAPITULO 22 CAPITULO #2@#2@ &CComu ancora lu beatu sanctu Iheronimu fa un altru devotu et misteriusu parlamentu a la eucarostia.&c O quanta è singulari et inaudita la tua liberalitati, quantu è supraabundivili et larga la tua cortisia, la quali tu fay di ti ad omni persuna, salvu a cquilli li quali minispreczanu di viniri a cti. Adunca, si alcunu è pichulu, securamenti vegna a tti, et manianduti diventirà grandi et homu perfectu, et lassandu li costumi di la puericia andirà per la via di la prudencia. Si è debili, vegna sicuramenti a cti, et incontinenti deventirà forti; si è malatu, deventirà sanu; si sarrà mortu, si vurrà audiri a tti, piglirà la vita interminabili. Ma cui è grandi et forti, ancora quillu non cessa di piglariti, però chi sempri trovirà in ti habundantimenti undi si paxiri. Per certu nixunu po campari sencza di ti un battiri d'occhu. Tu sulu dai vita ad omni creatura, et imperò tuttu lu meu cori et la carni mia mi veni minu, Deu di lu cori meu, et parti mia di li seculi. In ti sulu si diletta lu cori meu; in ti si allegra l'anima mia, a tti sulu la mia menti desidera di accostarisi, però chi cui si arrassa di ti pirixi. Ma tu, $74$Signuri meu, non allongari da mi, to scavu, lu to ayutu, ma inclina versu mi l'auriccha di la tua misericordia. Adunca prindati et maniati lu poviru abisugnusu, et serra saturu: et vivendu lu so cori ti laudirà. O luchi invisibili et inextinguibili et veramenti omni cosa illuminanti, a cquistu checu mendicanti in menczu la via, lu quali grida et dichi: «O figlu di David, hagi misericordia di mi», rendili la vista, aczò chi ipsu ti viya. Signuri, preguti chi sigi propiciu a cquistu peccaturi, aczò chi tu mi siyi in ayutu et refugiu, fachendumi salvu. Et allura andandu per in menczu l'umbra di la morti, non timirò eu nullu mali, però chi tu serrai cum mi. O pietusu Iesu, eccu chi eu stayu mortu: levati susu et resursitami, et confessirò lu to nomu. Eu sugnu infirmu et languidu, et in la mia carni non chi è plui sanitati: tu si medicu, sanami. Nudu tremu di friddu: tu si ricchu, vestimi; in quista solitudini moru di fami: tu si chivu, saturami; eu haiu siti: bivenda salutifera, sacciami et inbriacami. Eu su infisu et misu in l'ultimu di lu profundu, et non mi è rumasa substancia. Sugnu vinutu in lu altu mari, et la tempestati mi ha annegatu: gridandu eu sugnu stancu, et la mia vuchi è riyatata. Ià sunu intrati l'acqui fina all'alma mia: neximi di quistu periculu, defensuri meu, duca meu, re meu, et Deu meu; in manu di lu quali recomandu lu spiritu meu, lu quali riscattasi in lu lignu di la cruchi a lu quali dasti vita et misericordia. Signuri, risguarda la mia humilitati, et non mi dari in li manu di li innimichi. Hogi intrirò cum tia in lu locu di lu to tabernaculu admirabili per habitari in la casa tua per longhicza di iorni, in secula seculorum -. %CAPITULO 23 $75$CAPITULO #2@#3@ &CComu da poi chi lu gloriusu misser sanctu Iheronimu appi finutu lu bellu et misteriusu sermone, et richiputu lu corpu di Iesu Christu, si tornau a tterra a la suppina; et, misi li manu in cruchi supra lu pectu, incomenczau a cantari lu canticu di sanctu Simiuni propheta. Et illu cantandu, et tutti quilli chi eranu cum ipsu vitturu supra di ipsu mirabili lumi et multitudini di angeli, et sinteru suavissimu oduri. Et cussì rendiu l'anima a Deu lu beatu sanctu Iheronimu.&c Quandu appi finiti quisti palori lu homu di Deu gloriusu, et richipendu lu sanctissimu corpu di Christu, si retornau a cterra abaxuni; et poi adriczandusi cum li manu ad modu di cruchi supra lu pectu, cantau quillu canticu di Simiuni profeta, çoè: &CNunc dimictis servum tuum, Domine&c, et cetera. Lu quali conplitu, tucti quilli chi eranu presenti victiru di subitu in lu locu undi stava et era sanctu Iheronimu reluchiri et resblandiri tanta divina luchi, chi, si tutti li rayi di lu suli fussiru stati illà presenti, non chi fora statu tantu grandi sblenduri, in tantu chi per nullu modu pottiru vidiri lu gloriusu homu quandu muriu. Lu quali luchi standu per spaciu di certu tempu, certi di quilli chi stavanu attornu vidiru scheri di angeli discurrenti in omni parti. Alcuni altri non vittiru li angili, ma auderu vuchi di chelu, li quali dichianu: «Veni, dilectu meu, ca già è tempu chi tu richipi premiu di la tua fatiga, chi per meu amuri grandi et valirusa fatiga sustinisti». Alcuni altri chi foru, li quali nè vidiru $76$li angeli, nè auderu vuchi di chelu, ma auderu di lu beatu Iheronimu, finita quilla vuchi, quisti palori: «Eccu chi eu vegnu a cti, piatusu Iesu: richipimi, ca mi riscattasti cum lu to priciusu sangui». Da poi subitamenti quilla vuchi disparsi, et quilla anima sanctissima comu una stilla di tutti virtuti, exuta di lu corpu, si&·ndi andau a lu regnu di lu chelu gloriusa: in lu quali certamenti comu fanaru risblendentissimu resblendi di sblenduri di infinita beatitudini et di exemplu di multi miraculi. Però chi non si po amuchari la chitati chi sta misa supra lu munti, Deu non volsi chi la sua sanctitati fussi ammuchata in la morti sua, la vita di lu quali fu causa di sanctitati et di saluti di tutta la huniversali Eclesia militanti. Partendusi quilla gloriusa anima sanctissima, tantu oduri lassau per multi iorni, chi forsi multi anni et etati passati non si recorda simili. Ma per certu digna cosa era chi quillu corpu santtissimu meritassi speciali prerogativa di oduri: li membri di lu quali cum grandi honestitati et per lu oduri di li soi palori havianu premossu a la unitati di la non corrupta fidi multi peccaturi. Patri carissimi et signuri, la ultima hura di lu iornu era quandu quistu gloriusu homo passau di quista vita: in la quali Deu, piatusu signuri, aczò chi demostrassi la gloria di lu so conbattituri, et aczò chi dassi et proferissi lumi claru in quistu mundu a tucti quilli chi habitanu in la hunitati di la Eclesia, ipsu Deu revelau lu transitu di lu gloriusu Iheronimu a lu episcopu Cirillu in quistu modu. Essendu in la ditta hura lu dittu episcopu in la sua $77$pichula chella in devoti oracioni, fu raptu in spiritu, et subitu vidi una via, la quali tinia di lu monasteriu in lu quali havia trapassatu lu sanctu homu perfina a lu chelu, mirabili et speciosissima. Et vidila in tanta bellicza et admiracioni chi, secundu nui da poi sappimu da ipsu Cirillu chi quistu testificava, ipsu, fora quasi di memoria per stupuri et maravigla, guardandu qua e llà, pocu minu si cridia essiri iuxtu da sì. Essendu dunca postu in quista ansietati di menti, livandu in altu li occhi, vidi grandi multitudini di angeli chi vinianu di lu monasteriu cantandu l'una parti, et l'altra rispondendu canti suavissimi di melodia: li quali vuchi parianu chi risonassiru in lu chelu et in la terra, et chascunu angelu portava in li manu torchetti allumati, la luminaria di li quali passava et avanczava lu luchi di lu suli. Ma chi chi è plui di mayuri maravigla? Revolgendu l'occhi Cirillu versu lu chelu, vidi non mancu numeru di angeli a ssimili modu chi venianu ad ascontrari a cquisti; et aspettandu cum angustia lu fini di quista cosa per adimandari czo chi fussi quistu, era stupefattu perchì non sapia chi si diri. Et accussì aspectandu ipsu longamenti, vidi la gloriusa anima di sanctu Iheronimu, intra tutti quilli angeli in menczu, adornata cum maraviglusi billiczi, viniri: et da la sua manu dricta stava lu Salvaturi, et vinia cum ipsa. In lu quali locu chi stava lu episcopu Cirillu, si firmau et stecti, et dissili cussì: «Canuximi tu?». Et Cirillu respusi chi no. «Ma dimmi - dissi Cirillu - cui si tu, chi si cussì honoratu plui chi li altri». Et ipsa anima respusi: «Havisti may alcuna cognicioni di Iheronimu?». Et illu rispusi et dissi: «Quistu chi nomini eu lu amu di singulari amuri et caritati: undi eu ti pregu chi tu mi dichi si tu si ipsu». Et illa dissi: «E' sugnu l'anima sua, la quali ià richipu la gloria chi eu aspettava. Va a li mei figloli, $78$et annunciali quillu chi tu hai vidutu, aczò chi si levanu di omni tristicia et hagianu allegricza di lu meu statu, lu quali eu hagiu electu». Li quali palori compluti, tutta quilla visioni santta subtrassi da li occhi soi. Et tornandu Cirillu in sì midesmu, habundava di inefabili gauyu: tutta quilla nocti non si potti tiniri di plangiri per la leticia di menti. Adunca, quantu si mustra Deu maraviglusu in li soy sancti et in la sua magestati, fachendu manifesti li soi virtuti a li populi! O ismisurancza di divinu amuri et habundanczia di divina larghicza! chi pocti fari plui honuri di gracia ad quistu so figlu Iheronimu chi chi hagia factu, cum so czia cosa chi in la vita et in la morti hagia in ipsu mostratu tanta magnificencia? Deu li dedi claricza eterna, et fichilu hereda eternalmenti di lu nomu so et di li soi supernali gaudii, intra li quali starrà in sempiternu. O quantu singulari honuri et gloria maraviglusa è quilla di sanctu Iheronimu! lu quali passa lu honuri et gloria di li altri sancti, poy chi quilla santtissima anima non sulamenti fu accompagnata da tutti li celestiali spiriti, ma presencialimenti chi fu ipsu nostru Salvaturi. Et non sulamenti quilla beata anima resblendi in chelu di maraviglusa dignitati, ma ancora lu so corpu non cessa in terra di resblendiri di miraculi, a la narracioni di li quali è convenienti cosa di tornari. #(21)@ Nota quomodo Deum revelavit transitum beatum Iheronimum ad Cirillum. %CAPITULO 24 $79$CAPITULO #2@#4@ &CComu, mortu lu beatu Iheronimu, li soi dixipuli suptirraru lo so sanctissimu corpu in Bethalem, allatu lu presepiu di nostru Signuri, comu havia comandatu.&c Passatu lu spiritu di lu corpu di quillu sanctissimu homu, secundu chi è dictu, in l'ura di complita, di lu corpu ixia tantu oduri, chi tutti li odurifichi cosi aromatichi chi parianu nenti. Et nui tutta quilla notti in grandi plantu vigilammu, benchì alcunu gauyu haviamu, sperandu di la sua gloria, la quali ià vidiamu chi illu havia richiputa. Factu iornu, ordinati comu si convenia li divini ministerii, et facti li obsequi cum debitu honuri, lu sutterrammu in Bethalem, allatu la maniatura in la quali Christu naxiu per nui di quilla intemerata virgini Maria; coprendu nui quillu santtissimu corpu sulamenti di una tila di saccu, intra la terra lu mittemmu. Quanti gluriusi miraculi Deu mostrassi per lu so sanctu figlu Iheronimu, non sarria sufficienti lingua humana ad narrarili. Et per tantu, aczò chi lu nostru parlari non si prolonga troppu, di multi indi recitirò alcunu. %CAPITULO 25 CAPITULO #2@#5@ &CComu unu lu quali era checu di la sua nativitati, toccandu lu corpu di sanctu Iheronimu, li fu restituita la vista.&c Unu, lu quali era checu di la sua nativitati, in quillu $80$iornu di la sepultura di sanctu Iheronimu, toccandu quillu sanctu corpu, richipiu lu beneficiu di la vista. %CAPITULO 26 CAPITULO #2@#6@ &CComu lu so corpu sanau ad unu surdu et mutu.&c Ad un altru iuveni surdu et mutu, basandu lu so sanctissimu corpu, xugluta la ligami di li auricchi et di la lingua, chi fu concheduta la gracia di lu audiri et di lu parlari. %CAPITULO 27 CAPITULO #2@#7@ &CComu l'autori fa parlamentu supra li grandi miraculi di sanctu Iheronimu.&c Et certu digna cosa era chi quillu lu quali cum soi sanctissimi doctrini et exempli havia illuminati li chechi in li tenebri di la chechitati di la vera luchi, la quali è Christu, et a li surdi et a li muti in operi divini havia data vera medichina, aczò chi ipsi intendissiru li divini amaystramenti et confessassiru li raxuni di la catholica fidi, li quali minispriczavanu lu iornu di la sua gloriusa morti, tornassi et dassi lu lumi corporali a li chechi, et conchidissi sanitati a li surdi et a li muti. %CAPITULO 28 CAPITULO #2@#8@ &CComu multi demoniachi, toccandu lu corpu di sanctu Iheronimu, foru liberati.&c Multi obrumbati di maligni spiriti, secundu chi $81$affirmanu quilli chi vidiru, foru mirabilimenti liberati in lu locu undi si riposa lu so sanctu corpu, gridandu li demoni et dichendu ad alti vuchi: «O sanctu Iheronimu, perchì tantu ni persequiti? Tu sempri fusti nostru flagellu quandu ti eri vivu; et ancora si ora, essendu mortu». %CAPITULO 29 CAPITULO #2@#9@ &CComu unu hereticu, dichendu chi sanctu Iheronimu era dignu di esseri arsu, per divinu miraculu fu conversu in statua di lignu, et comu vinni da chelu focu eternali et arsilu.&c Unu hereticu, biastimandu lu beatu Iheronimu, et dichendu chi lu so corpu era dignu di esseri arsu, per divina vindicta, a dari pagura a li altri heretichi, fu mutatu in specie di lignu. Et subitu, videndu tucti quilli chi eranu presenti, vinni focu di chelu, et in tal modu lu arsi tuctu, chi si tornau in chinniri. Ad quisti cosi, grandi multitudini di heretichi, considerandu tanta experencia di la sua sanctitati, essendu chamati a la veritati di la sancta fidi per tanti et sì grandi aperti demostramenti di miraculi, tornaru et converterusi a la luchi di la sacratissima et intemerata fidi. Chi plui dirrò? Certu in generacioni et generacioni appena annunciari purria quilli cosi chi Deu ha volutu demostrari per ipsu, aczò chi lu magnificassi et a ctucti li homini lu fachissi esseri in perpetuali honuri et reverencia. ÇA FA FINI LU PRIMU LIBRU, CZOÈ DI LU TRANSITU DI MISSER SANCTU IHERONIMU. % $82$INCIPIT LIBER SECUNDUS %CAPITULO 30 CAPITULO #30@ &CIncomença la vita et miraculi di lu gloriusu et illustrissimu docturi sanctu Iheronimu supradictu.&c Lu beatu misser sanctu Iheronimu, secundu chi dichi in la fini di unu so libru intitulatu &CDe viris illustribus&c, fu figlu di unu nobili homu, lu quali si chamau Eusebiu, di una terra chamata Stridu, in lu episcopatu di Tenestri, di la provincia Anchana. Et essendu anchora Iheronimu pichulu, si partiu di la terra sua et andau a Ruma, et illocu richipiu lu vestimentu di Christu, çoè lu sanctu baptisimu. Et illocu sucta certi docturi, cum multu studiu et fatiga, insignau li sciencii mundani, et dectisi ad sequitari li costumi et la vita di provatissimi monachi. Et exercitandusi lu iornu et la nocti in lu studiu di li divini Scripturi, pervinni cum desideriu ad quillu chi poi sparnuczau cum grandi habundanczia. $83$Hora advinni, da poi ad un certu tempu, secundu chi ipsu narra in la epistula chi ipsu mandau ad Eustochia nobilissima virgini romana, chi, havendu ipsu renunciatu di lu tuctu la casa sua et a li parenti soi et la consuetudini di li chivi dilicati per desideriu di lu regnu di Deu celestiali, nenti di minu legia et studiava li libri di li savii mondani, di Tulliu et di Plathuni spissi volti. Et havendu di czo remordimentu di consiencia, spissi volti per quistu et per memoria di li soi peccati passati gictava grandi multitudini di lacrimi. Et piglandu a llegiri li libri di li profeti, displachiali lu loru ruczu et grossu parlari, undi, secundu chi dichi in la dicta epistola: «Eu, comu checu, non intendendu lu veru lumi et non canuxendu esseri in mi la chechitati: undi culpava lu ruczu stilu di la divina Scriptura». Et essendu cussì ingannatu di lu anticu inimicu, placzi a la divina misericordia di corrigirilu di la sua ingnorancia. Undi advinni chi, circa la mitati di Quatragesima, li supravinni una grandissima febri, et consumaulu in modu chi non li rumasi si non la pelli et l'ossa. Sicchì, vinendu ipsu a lu extremu di la vita, si acconczaru li cosi di la sua sepultura. Et non chi essendu rumasu si non un pocu di caluri naturali in lu pectu, subitamenti fu raptu lu spiritu so, et minatu dananti una gran segia di unu iudichi terribili, in modu chi per la claritati et sblenduri di ipsu iudichi et di quilli chi chi stavanu attornu, sbaguttutu et sturdutu, cadiu in terra cum la fachi calata, et non havia ardiri di auczari lu visu. Et adimandandulu lu iudichi $84$di la sua condicioni, li respusi chi era christianu. Et lu iudichi dissi cum terribili vuchi: «Tu menti, anczi ciceronianu, però chi quillu chi tu ami illà è lu studiu to». A li quali palori essendu tuttu sturdutu Iheronimu, non respusi nenti. Allura lu iudichi comandau chi ipsu fussi battutu durissimamenti: ma, secundu chi dichi ipsu in quilla epistula sua, mayuri doluri li era la confusioni di la sua consiencia videndusi cussì comprisu, chi non era lu doluri di li battituri. Et timendu fortimenti di non esseri condempnatu a li peni infernali et eternali, incomenczau a gridari fortimenti et diri: «Agi misericordia di mi, benegnissimu Deu». Et cussì gridandu et plangendu, quilli li quali chi stavanu attornu, commossi a ppietati, si inginuccharu dananti lu iudichi, pregandulu chi perdunassi a la ignorancia di lu iuveni, et conchedissili tempu di penitencia. Et promittendu Iheronimu di non legiri plui li libri di li savi pagani, et dichendu a lu iudichi: «Si eu mai li legu, fa di mi comu si eu ti havissi renegatu»: per li quali promisi et priheri lu iudichi perdunandulu, Iheronimu tornandu a ssì apersi li occhi tutti plini di lagrimi: di la qual cosa quilli chi eranu intornu fortimenti si maraviglavanu. Et quistu non fu sonnu vanu, comu soli adveniri alcuna volta, ma fu visioni fatta da Deu per corregiri lu iuveni Iheronimu. Et secundu chi ipsu midesmu dichi in la supradicta epistola, tornandu in sì, li foru trovati li spalli soi esseri tutti sanguinusi et bactuti: per la qual cosa intendendu Iheronimu chi non plachia a Deu chi ipsu legissi li libri di li savii mundani, incontinenti lassau di lu in tuttu lu legiri plui quilli libri. Et cum $85$tanta sollicitudini et fervuri incomenczau a llegiri et a studiari la sancta Scriptura, comu mai li savii mondani havianu studiatu li loru libri. Et observau cussì beni la ditta promissioni chi, comu ipsu dichi in la esposictioni di la epistola di sanctu Paulu &CAd Galatas&c, chi, essendu passati quindichi anni, li soi manu non havianu toccatu mai libri di auturi mondani; et si alcuna volta li vinia alcuna cosa in la memoria, cussì era in la menti sua comu una negla di unu anticu sonnu. Et essendu Iheronimu di etati di anni trentaoctu, papa Liberiu, chi era in quillu tempu, lu fichi previti cardinali sutta lu titulu di Sancta Nastasia di Ruma; in la quali prelacia misu, cum multa humilitati et puritati di menti et cum multa penitencia corporali dava da sì bonu et grandi exemplu di virtuti et di sanctitati, cachandu da sì omni disonesta compagnia, et specialmenti li chirichi dissoluti, dichendu chi sconsa cosa era ad persuna chi volissi campari honestamenti patricari cum persuna disordinata. In quillu tempu, essendu Costantinu imperaturi cadutu in la heresia hareana, si levaru multi altri heresii. Ma lu confessuri di Christu Iheronimu, cum la paciencia di Deu richiputa, incontinenti incomenczau a contrastari a lu imperaturi, et a stirpari la ditta heresia hariana. Et in quillu tempu non putendu li chirichi haviri li loru renditi temporali per la persecucioni di lu imperaturi a li catholichi, advinni per hispiracioni divina chi una nobili donna romana, videndu chi Iheronimu si affatigava multu in defensioni di la catholica fidi, incomenzau ad suvenirilu di li soi cosi temporali; et dedili per dixipula una sua figla $86$chi si chamava Eustochia, chi la ammaystrassi di la divina Scriptura. Hora avinni chi, morendu in quillu tempu lu papa, lu populu incomenczau a gridari chi Iheronimu era dignu di esseri papa. Ma certi chirichi et monachi dissoluti et lassivi, la vita di li quali Iheronimu reprindia aspiramenti, essendu multi torbati contra ipsu, lu incomenczaru ad insidiari. Et secundu chi dichi mastru Iohanni Beleth et Vicenciu, ipsi si ingegnaru di beffigiarilu et di disfamarilu abominivilimenti cum unu vestimentu di fimmina. Lu quali vestimentu di fimina, li chirichi lu misiru secretamente di nocti a la cammara di Iheronimu incantu lu lectu. Et levandusi la notti Iheronimu a matutinu, comu era solitu, piglau quillu vestimentu di fimina cridendusi chi fussi lu so, et vistiusilu, et cussì vistutu si&·ndi andau a la eclesia. Di la qual cosa richipendu Iheronimu vergongna sencza sua culpa, et videndu ipsu la iniquitati loru, cum lu animu quietu et tranquillu dedi locu a la loru malignitati. Et comu chi fussi dictu da Deu, comu fu a lu propheta Amos, çoè: «Veni a la terra di Iudea, et illocu farrai la vita tua et prophetirai»; cussì lu beatu Iheronimu, lassandu omni so parintatu, si partiu di Ruma, et andausindi a sanctu Gregoriu Naczanczenu episcopu di Costantinopuli. Et poi chi fu amaystratu da ipsu di la divina Scriptura per quatru anni, si partiu et andau in Siria, et illocu stetti alcunu tempu in una possessioni di Vagriu previti. Et poi, partendusi da llà, si&·ndi andau in lu heremitoriu di Egiptu: in lu quali heremitoriu quanti cosi ipsu sustinni per lu amuri di Christu, illu midesmu lu dichi in la epistola chi ipsu mandau a la ditta sua dixipula Eustochia. Et dichi cussì: %CAPITULO 31 $87$CAPITULO #31@ &CComu lu beatu Iheronimu fa una epistola ad una sua dixipula romana chamata Eustochia, la quali incomencza in quistu modu.&c Quanti volti eu, misu in lu heremitoriu, in quilla horribili sollicitudini la quali è arsa da lu arduri di lu suli, et a li monachi duna orridu et spagnusu habitaculu, mi paria, per habitacioni di lu demoniu, esseri intra li dilicanczi et plachiviliczi di Ruma! Sidia sulu, però chi di amaritudini era chinu, et era vistutu vilimenti, czoè di asperissimu saccu; et era per li ieiuni et per li disordinati caldi diventatu siccu et nigru ad modu di unu sarachinu, et stava in continui lacrimi. Et quandu, eu puru resistendu, lu sonnu mi vinchia, mi lassava cadiri in terra, et illocu reclinava et mettia li mei ossa et menbri flagili, anczi, quasi per impaciencia . Di li chivi mei et di lu biviri mi tachu, cum so cia cosa chi in quillu heremitoriu etiamdiu
  • bivinu puru acqua frida, et usari chivi cocti sarria riputata cosa luxuriusa. Eu adunca per pagura di lu infernu mi era condempnatu ad tali prixunia et orrida solitudini, undi eu non havia altra compagna si non di scurpiuni oy di altri feri salvagii. Spissi volti per operacioni di lu demoniu mi paria esseri intra danczi et iochi di li donni di Ruma. Et la fachi l'avia ialina et crispa per li geiuni, et nenti di minu la menti buglia di disordinati pinseri; et in lu corpu fridu et quasi $88$mortificatu li caluri di la libidini buglianu. Et videndumi cussì viniri minu omni remediu, et essiri habandunatu di omni ayutu humanu, in la mia menti mi gittava a li pedi di Christu, et quasi a modu di la Madalena li bagnava di lacrimi, et axucavali cum li capilli. Et la carni mia repugnanti a lu spiritu dumava cum multi geiuni et aspericzii, et andava ca et là per lu desertu a modu di homo salvagiu, non trasendu supta multu copertu. Non mi vergognu di manifestari la mea infelichitati et miseria, ma planiu et doglumi chi eu non su quillu chi ià fui. Recordumi essiri ià statu unu iornu et una nocti, et non haviri cessatu di vactirimi lu pectu infina chi lu misericordiusu Deu mi mandava arriposu et tranquillitati in la menti. Et havia macari in orruri et stupuri la chella mia, comu si ipsa fussi consintenti a lu meu malu pensari. Et iratu in mi midesmu, mi mittia sulu infra lu desertu: et duvi trovava oscuri et profundi valli, et alti et asperi munti, et scogli et ripi, illà mi mictia in oracioni, et illocu era lu riposu di la mia misera carni. Et siami Deu testimoniu chi multi volti, di poi di multi lacrimi, havendu tinutu li occhi livati a lu chelu per multu spaciu, pariami alcuna volta essiri intra li chori di li angeli; et allegru et gaugenti cantava quilla palora di la cantica, çoè: &CPost te in odorem unguentorum tuorum currimus&c: çoè, dichi l'anima sancta poi chi ha gustata la dulchicza divina: nui currimu appressu ti, spusu celestiali, tirati da li oduri di li toi gracii et consulacioni. %CAPITULO 32 $89$CAPITULO #32@ &CComu lu beatu sanctu Iheronimu habandunau lu desertu et andau ad habitari in Bethalem; et comu hedificau lu so monasteriu allatu la porta di la chitati versu lu punenti.&c Et havendu lu beatu Iheronimu ià per quatru anni facta cussì dura et aspera penitencia, et timendu chi non li fussi iudiciu all'anima di non operari lu fructu di l'anima chi putia fari in la Eclesia di Deu, et andari plui tostu chercandu la sua pachi et quietitudini chi la utilitati di lu proximu; si partiu di lu heremitoriu, et andau a la chitati di Bedaleem, la quali è appressu di Ierusalemi a ssei migla: duvi, comu saviu et prudenti animali, si misi a stari in quillu locu di la maniatura undi lu nostru signuri Iesu Christu naxiu da la beata virgini Maria. Et illocu studiandu certi soi libri, li quali ipsu videsmu si havia factu quandu era a Ruma cum altri libri, digiunava continuo omni iornu perfina ad vespiri, però chi mangiava per viviri in lu serviciu di Deu, et non vivia per mangiari. Et havenduchi illocu facti ià multi dixipuli, di licencia di Cirillu episcopu et cu lu ayutu di fidili christiani li quali eranu in quilli parti, hedificau unu pichulu monasteriu allatu a la porta di la chitati versu lu punenti. Et illocu campandu in grandi penitencia et in santitati chinquantachincu anni, si travaglau di exponiri la divina . Et essendu sempri virgini fina all'ultimu di la vita sua, finalmenti per multa penitencia chi havia factu et perchì era ià multu vecchu, illu vinni in tanta debilicza di lu corpu chi continuamenti li bisugnava stari culcatu. Et quandu si volia $90$levari di quillu so duru lectuchu per attendiri a la cura di lu monasteriu, si appuyava et appendiasi ad una corda chi pendia di susu supra di ipsu. %CAPITULO 33 CAPITULO #33@ &CComu lu beatu sanctu Iheronimu, legendu una leccioni di la sacra Scriptura intru lu inchostru di lu monasteriu, li aparsi unu liuni lu quali havia lu pedi puntu di una spina; et comu lu fichi sanari.&c Hora avinni chi unu iornu, ad ura di vespiri, sedendu Iheronimu cum li frati soi a lu inclastru, et legendu una lectioni di la sancta Scriptura, subitamenti unu liuni intrau in lu monasteriu czuppicandu. Et videndulu li frati, tutti fugeru, ma sulu Iheronimu lu andau ad ascontrari, comu fussi alcunu foristeri. Et lu liuni, alczandu la gramfa di lu pedi chi havia mali, la mostrau ad Iheronimu. Allura Iheronimu chamau li frati, et dissili chi lavassiru lu pedi a lu liuni, et diligentimenti chircassiru chi mali havissi lu liuni a lu pedi. Et li frati, fachendu lu comandamentu di lu sanctu, trovaru chi lu liuni era statu puntu a lu pedi di una spina. Et fachendu Iheronimu diligentimenti curari lu liuni, sanau, et lassandu omni ferochitati si romasi a lu monasteriu cum li frati, et stavasi cum loru comu unu mansuetu angnellu. Et canuxendu Iheronimu chi Deu lu havia mandatu ad ipsi non tantu perchì ipsi lu havissiru a ssanari, ma perchì ipsi si&·ndi havissiru a sserviri: di consiglu di li frati, comandau Iheronimu a lu liuni chi divissi minari a ppaxiri lu loru asinellu, cum lu quali portavanu li ligna di lu boscu, et chi $91$indi havissi diligenti cura et guardia, et poi lu tornassi a la casa oy monasteriu. Et lu liuni, hobedendu lu comandamentu di lu sanctu, a modu di unu saviu pasturi mittendusi dananti lu asinellu, lu minava a ppaxiri, et poi lu minava a la casa oy monasteriu all'ura ordinata. Et tornandu lu liuni a la casa cum l'asinellu, li frati davanu a maniari a lu liuni. Hora avinni una fiata chi, paxendu l'asinu lu liuni, si adormixiu fortimenti; et passandu da llà in quilla ura certi mercanti cum loru camilli, videndu quistu asinellu sulu, si lu piglaru, et minarusilu cum loru. Et da llà ad unu pocu risbiglandusi lu liuni et non videndu l'asinellu, incomenczau a gridari fortimenti, et andari iczà et illà currendu et chircandu lu compagnu so. Et finalmenti non lu trovandu, si&·ndi tornau a lu monasteriu multu dolurusu, et stavasi fora di la porta di lu monasteriu, et per virgogna non intrava dintra. Et videndu li frati lu liuni esseri tornatu plui tardu chi non sulia, et chi non havia minatu l'asinellu, pinsaru chi lu liuni, costrictu di la fami, si havissi maniatu l'asinellu. Et non vulenduchi dari a maniari secundu chi solianu, isvirgugnandulu chi dichianu: «Va, maniati l'altra parti di l'asinu chi ti rumasi, et satura la tua gulacza». Nenti di minu, pensandu li frati chi forsi quistu non fussi veru, andaru alcuni di loru undi sulia paxiri lu asinu a chircari si&·ndi trovassiru alcunu signali. Et non indi trovandu nixunu signali, tornaru a lu monasteriu, et dissiru a sanctu Iheronimu comu non havianu trovatu nixunu signali di quistu. Et sanctu Iheronimu comandau a li frati chi non dichissiru plui virgongna nè rampongna a lu liuni, ma chi dassiru a maniari la consueta vidanda; et chi a lu liuni chi fachissiru fari lu officiu chi fachia lu asinu, czoè portari lingna di lu boscu. Et fachendu li frati lu comandamentu di lu sanctu, lu liuni pacientimenti fachia lu officiu di lu asinu. $92$Hora avini chi unu iornu, nixendu lu liuni a lu boscu, et guardandu di luntanu, vidi viniri li gamilli cum li mercatanti carrichi, et dananti loru vidi l'asinu so compagnu cum una campanella a lu collu per guida di li gamilli, secundu chi si costuma in quillu paysi. Et appressandusi plui lu liuni a lloru, ricanuxiu lu compagnu so. Et subitamenti assautanduli, cum terribili gridati misi in fuga quilli mercanti; et gridandu terribilimenti, battendu la cuda fortimenti in terra, si misi dananti tutti quilli gamilli insembla cum l'asinu, et minauli a lu monasteriu. La qual cosa videndu li frati, lu annunciaru a sanctu Iheronimu; et ipsu li respusi et dissi: «Andati, frati mei, et scarricati li carrichi a li hospiti vostri, et lavatichi li pedi, et datichi a maniari: et aspettamu supra quistu fattu la voluntati di Deu». Et lu liuni andava cum alligricza currendu per lu monasteriu, et gittavasi a li pedi di li frati fachenduchi festa et alligricza. Allura lu sanctu di Deu Iheronimu, canuxendu per spiritu quillu chi divia adviniri, dissi a li frati: «Andati et apparichati di li cosi chi bisognanu a li furisteri». Et un pocu poi vinni unu et dissi a sanctu Iheronimu comu alcuni foristeri eranu a la porta chi chi volianu parlari. Et andandu ad ipsi lu sanctu, quilli si chi gettaru a li pedi, pregandulu chi chi perdunassi lu furtu di l'asinu chi havianu raputu. Et livanduli lu sanctu benignamenti di terra et perdunanduli, li amuniu dulchimenti, et dissili chi si piglassiru li cosi loru, et quilli di altrui non toccassiru. Et li mercanti pregaru a lu sanctu chi per benedictioni li plachissi di piglarisindi la mitati di lu oglu chi portavanu cum ipsi. Et non lu volendu lu sanctu richipiri, tantu lu pregaru chi, vintu di $93$loru multi priheri, non li volendu corruchari et scunsulari, dissi a li soy frati chi lu piglassiru. Et partendusi li mercatanti, promisiru di mandari a lu monasteriu omni annu quilla videsma quantitati di oglu per li lampi et per usu di li frati. Et ancora promisiru di lassari a li loru heredi chi in perpetuum divissiru fari omni annu lu simili. Et cussì tornaru cum allegricza a li casi loru in lu nomu di Deu et cum la benedictioni di lu venerabili misser sanctu Iheronimu. %CAPITULO 34 CAPITULO #34@ &CDe una epistola la quali scrivi sanctu Agustinu a Cirillu supra li laudi de lu gloriusu sanctu Iheronimu.&c Ora a diviri vidiri la excellencia di lu meritu di lu beatu Iheronimu, sanctu Agustinu lu demustra in una sua epistola la quali ipsu scripsi ad Cirillu episcopu di Ierusalemi ad comendacioni di ipsu beatu Iheronimu, et dichi cussì: O venerabili patri Cirillu, non pinsari chi sia di tachiri, oy di parlari comu pichulillu xilinguatu oy comu homu chi haia li labra suzi et ruczi, a diri li laudi di lu gloriusu previti Iheronimu, cavaleri di la fidi christiana, petra angulari di la sancta matri Eclesia, in la quali ipsa è firmata; lu quali hora è in la celestiali patria in gloria, comu una reluchenti et resblandenti stilla. Li cheli narranu la gloria di Deu, et tutti li cosi chi Deu ha facti laudanu a Deu in li soi santti: or divi tachiri la criatura raccionali, quandu non tachi la inraccionali? $94$Tachirò eu oy parlirò, cum so cia cosa chi, si eu tachu, li petri parliranu? Certu eu parlirò et non tachirò, et cum tutti li mei forczi laudirò lu maraviglusu Iheronimu. Et abenchì eu sia indignu laudaturi, et la laudi in bucca di lu peccaturi non sia bella, nenti di minu eu puru laudirò, ancorchì indignamenti. Adunca firmasi la nostra manu et la lingua non si inpichica a lu palataru, però certamenti quistu sanctissimu homu è multu grandi et mirabili. Et è grandi certamenti in la santitati di la excellentissima vita; et è grandi in la profunditati di la inefabili sapiencia; et è grandi in la quantitati di la gloria mayuri; et è grandi in li miraculi non consueti: et è da timiri la potestati et signuria chi ha richiputu da Deu. Et quantu sia grandi quistu gloriusu sanctu in la sanctitati di la excellentissima vita non lu porria manifestari et diri la lingua mia: cum so cia cosa chi tutti li lingui di li homini non sarrianu bastanti ad narrari la sua magnificencia. Adunca licitu è a diri chi quistu sanctu sia un altru Iohanni Babtista per santtitati di excellentissima vita. Helia et Iohanni Babtista foru heremiti et machiraru li carni loru cum grandi aspericza di chivi et di vestimentu: ma non fu di minuri vita di ipsi lu beatu Iheronimu. Quistu stetti quatru anni in lu heremitoriu, accumpagnatu sulamenti di feri salvagii. Et secundu chi plui plenamenti testificanu li litteri di lu venerabili Eusebiu so dixipulu, li quali eu richippi quisti iorni comu tu say, ipsu stetti chinquant'anni chi non viviu vinu nè acqua misturata; et in tali modu si astini di omni maniari di carni et di pixi, chi appena li putia audiri nominari. Nixuna cosa cotta mai maniau, si non dui volti in la sua $95$ultima infirmitati. Et macerandu la sua carni cum unu saccu di cilliciu, coprendusi di supra di unu vilissimu pannu, divintau siccu, sulamenti cum la pelli et l'ossa, nigru comu unu ethiopu. Mai non sappi chi fussi lettu si non la terra; mai non maniava si non frutti oy fogli di arbori oy radicati di erbi. Mictiasi in oractioni poi di vesperi, et stavachi perfina a la tercza hura di nocti; et poi, vintu da lu sonnu, si ripusava supra la terra nuda perfina a la mencza notti: a la quali ura levandusi, si exercitava in li sancti lectioni di la sancta Scriptura, et in quistu pervinni a tantu, chi ha illuminatu tutta la Eclesia di Deu. In li quali lectioni vacava continuamenti perfina ad hura di maniari. Et cussì plangia li ligeri peccati veniali, chi paria chi havissi factu homicidii; et continuamenti, tri volti lu iornu, flagellava la carni sua duramenti, in modu chi di lu corpu so currianu gutti di sangu. Fugia li palori occiusi comu gran pestilencia. May non stava occiusu, sempri stava in li sancti oracioni et operacioni, oy scrivendu, oi ligendu, oy amaystrandu. Et chi poczu plui diri? Si eu chircassi la vita di tutti li sancti, non criyu chi eu indi trovassi unu mayuri ad ipsu. Quistu veramenti fu un altru Samueli profeta, lu quali, per battituri chamatu et tiratu di lu studiu di li vani scienci, fu deputatu a lu ministeriu di la sancta Scriptura: in lu vultu di lu quali, spiratu di la divina gracia, vidimu luchi in lu Novu et Vecchu Testamentu: et in la forticza di li soy bracza è dispersa gran parti di li heretichi. Quistu certamenti è gloria di la nostra virtuti, $96$translatandu lu Vecchu et Novu Testamentu di la lingua ebrea e greca in latina; et expossilu a tucti quilli chi veninu appressa, declarandu li figuri et li cosi oscuri et tenebrusi et dubiusi; et edificau tutta la Eclesia di Deu, apparichandu l'ordini et lu modu di lu officiu di la Ecclesia a ctutti li soi ministri. Per la qual cosa ben si mustra quanta fu grandi la sua profunditati di inefabili sapiencia. Li liberali sciencii cussì li sappi tutti, et cussì perfettamenti, chi secundu lu dittu di tutti perfina a lu iornu di ogi nullu pari simili ad ipsu. Di sacri Scripturi, comu sachu per experiencia di multi epistoli chi mi mandau, eu non canuxivi mai nixunu simili ad ipsu oy equali. Li lingui et li litteri di li Hebrei et Grechi, Caldei, di Persa, di Arabia et Medea, et quasi tucti li naccioni, cussì li sapia comu chi fussi statu natu oy allivatu dintra. Et chi plui vi&·ndi poczu diri? Dicu chi quilli cosi chi Iheronimu non sappi in la natura nullu fu may chi li sapissi. #(29)@ Nota Samuel. #(38)@ Nota superfluitas ingenii. %CAPITULO 35 CAPITULO #35@ &CDe li laudi li quali scrivi lu venerabili Eusebiu di sanctu Iheronimu ad Damasiu episcopu portuhensi et ad Theodaru so frati, senaturi di Ruma.&c Ultra a li predicti cosi, ad mayuri comendactione et laudi di Iheronimu, non è di tachiri comu lu venerabili Eusebiu, $97$dixipulu di Iheronimu, scripsi una epistola ad Damasiu episcopu portuensi et a Theodaru so frati, senaturi di Ruma. Et infra multi cosi chi li scrivi di Iheronimu, li quali secundu chi lu dittu Eusebiu dichi chi vidi et audiu ad sua comendacioni, sì lu assimigla a lu suli luchenti et a la lucerna, sive a la candila misa supra lu candileri; però chi, di lu livanti fina a lu punenti illuminandu li intelletti humani et reprimendu et sanandu li heretichi, manifestau li oculti misterii di la divina Scriptura, xolsi li gruppi, clariu li cosi oscuri et declarau li dubii, corressi li falsitati et arricogliu li veritati, oy veramenti li varietati di multi lingui cum singulari ornamentu di parlari: lu sonu di li quali palori si audiu per lu universu mundu. Ancora chama ad Iheronimu Isdraelita, czoè sencza defettu. A Iohanni Babtista lu assimigla in tri cosi: però chi chascunu fu virgini et heremitu, minandu et fachendu aspera vita di chivu et di vestimentu. Chascunu fu martiru: per ferru fu martiru Iohanni Babtista, et Iheronimu fu martiru per multa paciencia chi appi in li adversitati; undi beni et convenienti cosa chi per ipsu si canta quillu ymnu chi incomencza: &CIesu corona celsior&c, et cetera. Or cui sustinni may tanti tribulacioni et afflictioni, cruciati, bactagli, flagelli, fami, siti, amaritudini di cori, temptactioni di carni, abstinencia, vigilii, peregrinacioni, maceracioni di carni, nuditati, diyuni, miserii, palori iniuriusi, persecuccioni di mali persuni et di li heretichi, cum li quali appi continua bactagla, quanti indi sustinni Iheronimu? Undi ipsu dichi da sì videsmu in una pistola chi manda ad Asela: «Eu rengraciu a lu meu signuri Iesu Christu, chi mi ha factu dignu di essiri odiatu da lu mundu, Domino concedente». %CAPITULO 36 $98$CAPITULO #36@ &CDelli laudi di sanctu Iheronimu li quali scrivi Eusebiu ad Cirillu; et della gloria la quali victi in visioni di l'anima di lu beatu Iheronimu.&c In quilla midesmi hura di la morti di lu beatu Iheronimu, secundu chi scripsi Eusebiu, appi Cirillu (et ipsu Cirillu ià lu confessa) una visioni: videlicet chi, orandu ipsu in la chella sua, vidi in visioni una bella via da lu monasteriu di Iheronimu perfina a lu chelu. Et in la ditta via chi era una grandi multitudini di angeli cum blanduni allumati in li loru manu, et cum mirabili melodia cantavanu dulchissimi canti. Li quali angili andavanu ad un'altra schera di angeli non minuri di loru, la quali vinia per la ditta via: in lu meczu di li quali era la beatissima anima di Iheronimu. Et l'anima di Iheronimu dimandau a Cirillu et dissi: «Canuximi tu?»; et Cirillu dissi non. Et la dicta anima dissi: «Havisti mai canuxencza cum Iheronimu?». Dissi Cirillu: «Eu lu amu di singulari affettu comu patri». Dissi la ditta anima: «Eu sugnu l'anima sua, et ora hagiu richiputu la gloria la quali eu hagiu sempri aspectata. Hora andiray a li figloli mei, et annunciachi quillu chi hai vidutu, aczò chi mettanu fini a lu loru plantu chi fannu di mi». Et ditti quisti palori, la visioni spariu. Et Cirillu, tornandu in sì, appena putia tiniri li lacrimi per la allegricza chi havia. Et incontinenti mandau a li frati di Iheronimu, $99$et dissili tuttu quillu chi havia vidutu et audutu in la visioni predicta. %CAPITULO 37 CAPITULO #37@ &CDe una bella visioni la quali vitti sanctu Agustinu di lu dictu gloriusu sanctu Iheronimu; et di multi interrogacioni fatti ad ipsu per lu beatu sanctu Iheronimu.&c Ancora narra lu beatu Agustinu, in la sua epistola la quali scrivi a Cirillu episcopu di Ierusalem di li magnificencii di lu beatu Iheronimu, una bella visioni chi appi da ipsu lu iornu di la morti sua, et dichi cussì: Açò chi li meriti di lu sanctissimu Iheronimu non stayanu amuchati et oculti, eu Agustinu dirrò quillu chi per permissioni di la divina clemencia mi advinni lu iornu di la sua morti. In quillu iornu chi ipsu muriu, quilla propria ura chi ipsu beatu Iheronimu sanctissimu patri, spuglatu lu vestimentu di la mortali corrupcioni et vistutu di la stola di la immortali gloria; essendu eu in la chella mia, et pensandu quanta fussi la gloria di l'animi beati chi sunnu cum Christu in vita eterna; et desiderandu eu di componiri et fari alcunu tractatu brevi di la dicta materia; et essendu eu constriptu a cquistu per li prigkeri di lu nostru amicu Severu, dixipulu di lu venerabili Martinu episcopu turonensi; et tenendu eu la pinna et la carta per scriviri una brevi epistola per $100$mandarila ad Iheronimu, chi mi volissi scriviri quillu chi ipsu sentissi di la dicta materia, però chi eu sapia chi in cussì alta et profunda materia nullu mi sapirà clariri et amaystrari cussì comu Iheronimu; et incomenczandu ad scriviri la dicta epistola, subitamenti all'ura di complita apparsi in la mia chella unu luchi ismisuratu, et cum lu dictu luchi insembla era unu oduri suavissimu chi passava tutti li oduri di lu mundu. La qual cosa videndu eu Agustinu, appi subitamenti tantu stupuri et ammiracioni chi eu perdivi omni mia forcza di lu corpu et di l'anima. Et non sapia eu chi Deu havissi cussì magnificatu lu so servu Iheronimu. Eu non sapia chi lu misericordiusu Deu havissi xoltu lu dittu so servu di la ligami di lu peccatu, et havissilu cussì collocatu et sublimatu a la celestiali curti di la eterna gloria. Certamenti eu non sapia li oculti et li investigabili vii di Deu, nè li thesauri di la sua sapiencia. Eu non canuxia li secreti et oculti iudicii di Deu, però chi ipsu per la sua infinita sapiencia et caritati fa viniri a cquilli chi ipsu voli a canuximentu di sì; et secundu chi li plachi predestina et iustifica et beatifica quilli li quali voli. Et però chi li occhi mei non avianu mai vidutu tali luchi, nè lu meu odoratu tali oduri, stava tuttu stupefattu di cussì maraviglusi signi. Et standu eu cussì actonitu et con agonia di penseri pensandu chi potissi esseri quistu, subitamenti ixiu di la dicta luchi una vuchi, et dissi: «O Agustinu, Agustinu, chi cherchi tu? Cridi tu mettiri lu mari in un pichulu vaxellu? Oy cridi tu inchudiri tutta la terra intra lu to pugnu? oy fari stari lu chelu firmu chi non facza lu vorgimentu so? Cridi tu chi lu to occhu pocza conprindiri oy vidiri quillu chi nullu homu mai pocti vidiri? oy veru chi li toy auricchi poczanu audiri quillu chi non po $101$audiri nullu mortali? Et cridi tu putiri intendiri quilli cosi chi non pocti may intendiri nullu intellectu humanu? Chi fini po esseri a la cosa infinita? Plui tostu si includiria lu mari tuctu in unu pichulu vaxellu, et plui tostu si includiria la terra in unu pichulu pugnu, et plui tostu restiria lu chelu di lu movimentu so, chi tu putissi intendiri la minuri parti di lu gauyu et di la gloria chi ànnu quilli animi celestiali chitatini di paradisu, si tu non havissi la experiencia sì comu l'aiu richiputa eu un pocu di ura passata. Et però non t'isforczari di chircari oy veru scriviri quilli cosi chi sunnu inpossibili, et chi passanu omni intelligencia humana, infina in tantu chi pervegni a lu fini di la vita tua. Ma plui tostu et mayurimenti ti forcza di fari tali operi virtuosi, chi poi di la tua vita agi et possedi perpetualmenti quilla felichissima et inextimabili gloria chi Deu ha promisu a cquilli li quali veramenti lu amanu: la quali tu desideri cum tuctu lu cori di vidiri et intendiri». Et havendu eu Agustinu audutu quista vuchi, fui percossu di pagura et di terruri fortimenti; et essendu tuttu attenuatu et spaventatu in anima et in corpu, mi forczai et piglai un pocu di animu et di forticza, et cum timurusa vuchi rispusi et dissili cussì: «Vulissi Deu chi mi fussi licitu di sapiri cui si tu chi mi hai parlatu cussì felichimenti, chi cum tantu isblenduri et gloria ti&·ndi vai a cquilli gaudi di paradisu». Et allura mi respusi et dissi: «Sachi chi eu sugnu Iheronimu, a lu quali tu ora havivi incomenczatu ad scriviri pistula. Lu quali ora, in quista ura in Bethalem lassata la gravicza di la carni, sugnu coniuntu cum $102$Christu ora, et accompagnatu di celestiali compagnia, coronatu et illustratu di claritati et di bellicza inenarrabili, vistutu di la stola di la inmortalitati; et cussì gloriusu mi&·ndi vayu ora a ppossediri la hereditati di quilla celestiali Ierusalem, la quali è nostra matri». Allura eu Agustinu, videndu quisti gloriusi cosi, richippi indicibili et ismisuratu gauyu; et lacrimandu di ismisurata alligricza, dissi cussì: «O excellentissima anima et supraadmirabili, vulissi Deu chi, spuglatu di lu corruptibili corpu, vinissi cum ti ad esseri to servu! Ma però chi quistu non po esseri a lu presenti, preguti chi tu ti arrigordi di mi to humili servu, lu quali tu hai amatu in quistu mundu di singulari affectu et caritati: aczò chi per la tua intercessioni eu sia nectu et mundu di omni meu peccatu, et per la tua defensioni scampa da omni diabolica malignitati; et cussì per li toi meriti gloriusi pervegna a cquilla gloriusa felichitati, a la quali tu hora vay. Ma preguti, patri carissimu, chi tu mi respundi et fammi claru di alcuni cosi chi ti voglu adimandari». Respusi Iheronimu, et dissi: «Dì czo chi tu voy, carissimu frati, et eu ti respundirò». Et eu Agustinu dissi: «Eu vurria sapiri si li animi beati ponnu vuliri alcuni cosi li quali non ponnu haviri». Respusi l'anima di lu gloriusu docturi Iheronimu, et dissi: «O Agustinu dilettissimu, sachi certamenti chi l'animi di li sancti sunu cussì firmi et uniti cum la divina voluntati, chi ipsi non ànnu nè ponu haviri nixuna voluntati, si non quilla chi plachi a la divina voluntati: et però sempri inpetranu et hannu czo chi dimandanu a Deu. Et certamenti a nullu di nui mancanu mai li soi desiderii in li soi peticioni, però chi nullu dimanda may si non quillu chi plachi a Deu. Et cussì sempri havimu et inpetramu da Deu czo chi nui volimu et adimandamu». $103$Or longu serria, carissimu patri Cirillu, a narrari per littera tutti quilli cosi chi mi declarau et manifestau la gloriusa anima di Iheronimu. Ma eu speru di viniri di cza a brevi tempu in Bethalem a visitari lu so santtissimu corpu; et allura audirai a buccha integramenti da mi quilli secreti et alti cosi chi mi manifestau quilla sanctissima anima, li quali eu reduchirò et mictirò in scriptura. Et subiungi Agustinu et dichi: Multi huri stetti in la chella mia quilla sanctissima anima, aprendumi et declarandumi la hunitati di la sanctissima Trinitati, la generacioni di lu Figlu da lu Patri, et la processioni di lu Spiritu Sanctu da lu Patri et da lu Figlu, li ordini et li cherarchii di li angeli et di tutti li beatissimi spiriti, et la felichitati et gloria di li animi beati, et altri cosi altissimi et profundi a li humani intellecti: li quali cosi non li porriamu exprimiri nè diri cum lingua humana. Poi di li quali palori, subitamenti si partiu la dicta luchi, ma lu dictu oduri chi rumasi multi iorni. Adunca, quantu è mirabili quistu, lu quali tanti maraviglusi cosi, et tali et tanti signi non usati a li homini à mostratu medianti lu bonu Deu! Adunca cum tuctu lu cori et la lingua exultamu et allegramuni cum ipsu, però chi certamenti ipsu è dignu di omni laudi, et nui non simu sufficienti a llaudarilu dignamenti. Ma hora ipsu è intratu in la grandi casa di lu altissimu Deu, blancu, luminusu et bellissimu sencza comperacioni, duvi è livatu di omni dubiu: possedi una di
  • plui alti et resblandenti segii chi sianu in la eterna gloria di paradisu. #(41)@ Nota has interrogactiones. #(43)@ Nota has responsiones. %CAPITULO 38 $104$CAPITULO #38@ &CDe un'altra bellissima visioni la quali victi lu beatu Severu.&c Ancora, aczò chi la veritati sia plui manifesta et provata di quista claritati, voglu aiungiri a cquista mia visioni predicta quillu chi lu supradictu Severu, homu di singulari sapiencia et sanctitati, victi cum tri altri compagni lu iornu et l'ura di lu trapassari di sanctu Iheronimu, essendu ipsu in la chitati turonensi: la quali cosa ipsu Severu mi narrau quisti iorni quandu vinni a mmi. Volendu dunca Deu chi cussì altissima et excellentissima gloria non stassi ascusa et ammuchata a nnui, nè a cquilli li quali si delectanu di sequiri li vestigii di la sua sanctitati, et ancora a multi altri chi sunnu a lu presenti et chi divinu viniri, ad czo animati per la predicta visioni et revelacioni ad sequiri li vestigii di li soi virtuti et di altri sancti, però chi la sperancza di lu premiu allegia la fatiga di la penitencia: undi in quillu iornu et hura chi di Iheronimu si partiu l'anima di lu corpu et andau a cquilli gaudi celestiali, apparsi claru et manifestu a lu predictu Severu et ad tri altri chi eranu cum ipsu, in lu modu imfrascriptu. Çoè chi, essendu Severu in la casa sua, oy veru in sua chella, in la predicta ura cum tri soi conpagni chi eranu multu catholachi, di li quali dui eranu monachi di lu monasteriu di lu venerabili Martinu, et parlandu insembla di Deu: subitamenti auderu in lu ayru et in terra vuchi et canti suavissimi et inauditi soni d'organi et di multi et varii strumenti; li quali vuchi et soni paria chi resonassiru per lu chelu et per tucta $105$la terra, per li melodii et suavitati di li quali l'animi nostri appena stavanu in li corpi nostri. Et standu nui cussì stupefacti, et levandu cussì li occhi a lu chelu illuminatu di maraviglusu lumi, di lu quali lumi nixia unu oduri suavissimu et indicibili: la qual cosa quilli videndu et sentendu, pregaru devotamenti a Deu chi chi manifestassi czo chi fussi quistu. Allura vinni a cquilli una vuchi di chelu, et dissi: «Però chi hogi lu Re di li re et lu Signuri di li signuri, Iesu Christu benedictu, va ad ascontrari l'anima di lu gloriusu Iheronimu habitanti in Bethalem, la quali ogi si partiu di quistu malvasu seculu, aczò chi tanta altamenti et excellentimenti la intra et mina a lu so celestiali regnu quantu ipsa resblendiu in lu mundu di virtuti et di meriti: ogi tucti li ordini di li angili et di li sancti et ancora la Regina di lu chelu cum li sancti virgini et cum tucti l'animi beati di la gloria di vita eterna vannu ad ascontrari l'anima di lu beatu Iheronimu patri sanctissimu». Et dicti quisti cosi, la vuchi non dissi plui nenti: ma la luchi et lu cantu et lu sonu et lu oduri durau per spaciu di una ura, et poy si partiu. Adunca, manifesta cosa è chi lu beatissimu Iheronimu è unu di li mayuri et altu chitatinu di vita eterna, et cussì divi essiri havutu in grandi reverencia et devocioni per la potestati chi à richiputu da Deu, zo chi voli. Ma nullu mi reputi di tanta presumpcioni - dichi Agustinu -chi eu dica chi ipsu sia mayuri di Iohanni Babtista, di lu quali, secundu chi dichi lu nostru Salvaturi, nullu si levau mayuri infra li figli di li fimmini; oy veru di sanctu Petru oy di sanctu Paulu oy di li altri apostuli, li quali foru singularimenti $106$electi et sanctificati di Christu. Ma benchì la raxuni contradichi di diri chi ipsu haia mayuri gloria di quisti, nenti di minu eu non viyu raxuni perchì sia mali a diri chi Iheronimu sia equali in la gloria ad quisti: cum so czia cosa chi ipsu fussi equali a cquisti in sanctitati di vita et in Deu, non ch'è accepcioni di persuna, però chi Deu rendi a chasquidunu secundu chi ipsu merita. Et si puru alcunu fussi chi li parissi chi Iheronimu havissi minuri gloria chi Iohanni Babtista et li altri apostuli, parimi chi pocu chi diviria pariri minuri, si ben considera li meriti di la sua sanctitati, et a li grandiczi di li soi fatighi, et ancora a li soy scripturi et la translactioni di lu Novu et Vecchu Testamentu, et l'ordini di lu officiu divinu, et lu fructu chi ha factu non sulamenti a cquilli chi su presenti, ma ancora a cquilli chi verrannu appressu. Undi eu dicu chi cui risguarda et considera beni tucti quisti cosi, non li parà minuri Iheronimu di Iohanni Babtista oy di li apostuli. Et aczò chi altru non si pocza fari gabu di mi - dichi Agustinu - però chi eu dicu chi lu sanctissimu Iheronimu sia in sanctitati equali et in gloria a Iohanni Babtista et a li apostuli, voglu diri quillu chi Deu mi mostrau in visioni ià su quatru iorni passati, azò chi la veritati non sia oculta, et aczò chi altri non cridanu chi eu dica quisti laudi di Iheronimu per amuri di amicicia temporali, per la quali spissi volti altru lauda lu so amicu fora di la raxuni; oy veru chi eu lu laudassi paciscamenti oy per qualsivogla altra accaxuni non raxunivili. Et non dubita nixunu chi quistu chi eu dirrò eu lu haia audutu d'altru chi da Deu, et per revelacioni di Iesu Christu gloriusu nostru Salvaturi. %CAPITULO 39 $107$CAPITULO #39@ &CDe un'altra visioni bellissima la quali victi misser sanctu Agustinu di lu dictu gloriusu Iheronimu.&c Passati adunca quatru iorni poi di la visioni predicta, standu eu et pensandu supra czo cum grandi dillectu, et ymaginandu eu quillu chi eu putissi scriviri in una brevi epistola a debiti laudi di lu beatu Iheronimu, Deu mi lu mostrau per miraculu in quistu modu: chi, pensandu eu supra la dicta matheria, et vinendu la hura quasi di mencza nocti, fui prisu di unu brevissimu sonnu, et subitamenti mi apparsi dananti una grandi multitudini di angeli, infra li quali eranu dui homini plui reluchenti chi lu suli. Et eranu cussì assimiglanti in una forma, chi nulla differencia paria chi havissi l'unu da l'altru, si non chi l'unu portava in testa tri coruni di oru et di petri priciusi multu resblendenti, et l'altru indi portava dui. Et eranu quisti vistuti di vestimenti blanchissimi, ornati tucti di oru et di petri priciusi, di tanta bellicza et claricza chi nullu lu porria diri. Et accostandusi quisti dui a mmi, stettiru unu pocu in silenciu. Et poi quillu chi portava li tri coruni mi parlau, et dissi: «Agustinu, tu pensi comu poczi diri alcuna cosa di virtati di la laudi di Iheronimu: et certamenti, havendu multu pensatu, ancora hay pensatu quasi nenti. Et però nui simu vinuti a cti intrambudui, aczò chi tu canuxi la sua gloria et laudi. Hora sachi di certu chi quistu meu compagnu chi tu vidi è Iheronimu: lu quali, cussì comu ipsu fu equali a mmi in vita et in sanctitati, cussì è equali in gloria; et quillu chi eu voglu et poczu, similimenti voli et po ipsu: et comu eu viyu et amu a Deu, cussì lu canuxi et ama ipsu: in la qual visioni sta la nostra beatitudini et gloria et di tucti li altri $108$sancti. Nixunu ha mayuri oy minuri gloria l'unu chi l'altru, ma chascunu contempla la divina visioni. Ma la tercza coruna chi eu haiu plui di ipsu è la coruna di lu martiriu, in lu quali finivi la vita temporali. Et abenchì per la penitencia et per li fatighi corporali, et affliccioni et doluri et persecucioni chi sustinni da li homini per lu amuri di Deu, li quali ipsu portau et substini pacientimenti in tantu chi si allegrava et gaudia in li tribulacioni per Christu, illu è statu veru martiru et ha havutu lu premiu di lu martiriu: nenti di minu, però chi non finiu la vita per morti violenta, non havi la coruna chi si duna in signu di martiriu. Ma quilli altri dui coruni chi nui portamu su quilli coruni chi si dannu sulamenti a li virgini et a li docturi ad dixernimentu di li altri». Et havendu eu Agustinu audutu quisti cosi, respusi et dissi: «Cui si tu, signuri meu, chi mi parli?». Et illu dissi: «Eu su Iohanni Babtista, chi sugnu dixisu a cti ad annunciariti la gloria di Iheronimu, aczò chi tu l'annuncii a li agenti di lu mundu. Et voglu chi tu sachi chi lu honuri et la reverencia chi si fa a ctucti li sancti oy ad unu d'issi qualsisia, è di tucti quanti, et non cridiri chi in chelu chi sia alcuna invidia comu è in lu mundu, chi altrui disiya plui tostu esseri supra di altru chi supta; ma in chelu non è cussì, però chi, per la inefabili caritati chi ànnu li sancti insembla, chascunu sanctu ha alligricza di la gloria d'altri, e lu mayuri di lu minuri e lu minuri di lu mayuri, e chascunu à gloria di la gloria di tucti, in particularitati et in generalitati». Et dicti quisti cosi, la visioni sparsi; et riviglandumi di lu sonnu, sintivi in mi tantu arduri di caritati, chi mai indi havia sintutu tantu: undi di tandu innanczi non fu in $109$mi alcuna invidia oy superbia oy arrogancia. Et comu Deu mi è testimoniu, di tandu innanzi è ixutu in mi tanctu fervuri di caritati chi mi pari plui gaudiri di lu beni di altrui chi di lu beni meu propriu, et desideru plui tostu esseri subta altrui chi supra altrui. Quisti cosi eu hagiu dictu, non per mia laudi, ma aczò chi altrui non crida chi la dicta visioni fussi illusioni et ingannu di sonnu, da lu quali spissi volti è ingannata l'anima: ma fu revelacioni in veritati, comu Deu spissi volti à revelatu multi veritati per visioni. Adunca magnificamu a Deu in lu so nomu sanctu. Magnificamulu in li operi soi virtusi et maraviglusi, però chi sunu perfecti et ànnu in sì nullu di mancu. Magnificamulu specialmenti in lu so singulari dilectu Iheronimu, lu quali regna cum ipsu eternalmenti: lu quali fichi in vita sua cosi magnifichi, et in la morti sua richippi cosi mirabili. Per la qual cosa ipsu è grandi in menczu di nui, et sanctu et excelsu di excellentissima sanctitati di perfecta vita; et è grandissimu in profunditati di sapiencia, et mirabili et gloriusu in miraculi inauditi et non usati; et è da timiri et honorari et appreczarilu per la potestati et per lu honuri et gloria sempriternali, la quali li è data da Deu. Adunca magnificamulu nui, et non tachimu la sua laudi, però chi illu è supra omni laudi: faczamu adunca manifesti li soy laudi in li populi di la sua excellentissima gloria. Et non si maraviglanu li homini si nui laudamu a cquillu cussì altamenti, lu quali lu altissimu Deu lu ha ipsu cussì magnificatu et glorificatu. Non cessa adunca lu homu di honorari et venerari quillu lu quali Deu à cussì exaltatu: et non pensa nullu di fari iniuria a sanctu Iohanni Babtista oy a li apostoli dichendu chi lu beatu Iheronimu sia equali ad ipsi: però chi, ad ipsi $110$fussi possibili, ipsi desideririanu chi ipsu fussi mayuri di loru in gloria, però chi la gloria sua è loru, et la loru è sua; et lu honori et la reverencia chi si fa per nui a lu beatu Iheronimu la fachimu ad ipsi, et quillu chi si fa a chascunu di loru si fa similimenti a lu beatu Iheronimu. Dunca, si tu desideri di honorari a Iohanni Babtista oy a li apostuli, honorirai ad Iheronimu cum ipsi insembla, però chi ipsu è equali a lloru in omni cosa. Adunca liberamenti, cum reverencia et cum devocioni, confessamu Iheronimu esseri equali et non minuri di Iohanni Babtista, di lu quali è scriptu chi nullu si levau mayuri intra li figli di li fimini: però chi, si nui dichissimu chi Iheronimu fussi minuri, nui derogariamu et farriamu detrimentu a la gloria di sanctu Iohanni Babtista, et farriamuli plui iniuria chi laudi. Or eccu, venerabili patri Cirillu, cum puru cori et cum affectioni di divotu animu ti mandu quista opera di lu meu ruczu parlari. Et perbenchì eu ti haia scriptu insufficientimenti, nencti di minu ti haiu puru notificatu quisti cosi puramenti et fidilmenti cum reverencia. Preguti adunca, patri carissimu, chi li cosi chi eu ti haiu manifestatu di lu meu poviru ingengnu, li quali haiu dictu a llaudi di Deu et gloria di lu beatissimu patri Iheronimu, tu li richipi et legili pacientimenti et caritativamenti; et quillu chi eu haiu mancatu a la laudi di sì excellentissimu et magnificu homu, lu imputa a la mia inpericia: però chi certamenti ti dicu chi si tucti li lingui di li homini mortali si isforczassiru di laudari lu beatu Iheronimu, virrianu minu et non bastirianu a cquillu chi debitamenti si diviria fari. Preguti, o venerabili pasturi, chi tu ti arregordi di mi peccaturi in li toi oracioni; et quandu tu ti trovi in quillu $111$locu undi è sepellitu lu corpu di lu beatu Iheronimu, chi tu mi recomandi a li soi sancti meriti, però chi non dubitu nenti chi tuctu quillu chi ipsu voli da Deu di presenti lu po inpetrari, et non è fraudatu da lu so desideriu. %CAPITULO 40 CAPITULO #40@ &CDe una piatusa lamentacione chi fa lu beatu Eusebiu de la morti di sanctu Iheronimu.&c Ora, mictendu fini a li palori di Agustinu, tornandu a lu ordini di la legenda, lu supradictu Eusebiu dixipulu di lu beatu Iheronimu, di lu quali dirrò dappressu, fachia gran lamentu. Infra li altri cosi dichia cussì: O morti crudili, non ad Iheronimu, ma ad mi et a ctucta la Eclesia di Deu, a la quali tu, morti, hai livatu lu so capitanu; a la quali non è rumasu in lu mundu lu simili in doctrina, nè in virtuti, nè in sanctitati, però chi ipsu era princhipi di pachi, duca di iusticia, docturi di veritati et di equitati. Quistu portava l'armi di la intemerata fidi, et era inexpugnabili conbactituri contra li heretichi, la secta di li quali mai non tornirà plui arreri: lu scutu di lu quali Iheronimu mai si ruppi, nè si plicau in battagla, et la sua lancza mai si girau indarretu. O gloriusu populu christianu, plangiti cum mia, però chi è mortu lu nostru duca: siccata è $112$la fontana di la vita, et estisi partuta la vina di l'acqua viva! O terra, terra, chi hay havutu audacia di richipiri lu homu non to, et quillu chi non fichi mai operi terreni! Et dicti quisti cosi, Eusebiu si regirau a consolari a ssì midesmu et a li conpagni soy, dichendu cussì: Cessa da nui omni doluri et partasi omni tristicia, la quali non dà remediu a lu doluri, ma lu acrixi. Si nui amamu lu patri nostru in veritati, allegramuni di la sua allegricza et di lu so gauyu, però chi ipsu à richiputu lu meritu di li soi affanni et quillu chi sempri ha desideratu et aspectatu. Ora è factu gloriusu triumphaturi di li soi adversari. Hora si incomencza ad ripusari eternalmenti di li soi affanni in quillu locu undi sempri si sta in festa et in leticia: in lu quali locu è la allegra sollennitati di li angeli et la compagnia e la caritati di li chitatini celestiali; in lu quali locu non si aspecta mancamentu di gloria, ma criximentu, quandu serrà la universali resurressioni di li morti: et intandu lu corpu di chascunu beatu insembla cum l'anima possiderannu senza fini la predicta gloria, la quali hora possedi sulamenti l'anima. Adunca, lassandu lu beatissimu Iheronimu la vita transitoria di lu presenti seculu et la vana et fallachi leticia et lu pisu gravissimu, havi electu la optima parti, la quali non li serrà mai levata: per la qual cosa nui ni diviriamu allegrari et cantari et fari festa. Et finalmenti concludi dichendu: Va, gloriusu Iheronimu, et preguti chi tu faczi sempri memoria di nui, aczò chi per la tua piissima intercessioni nui siamu in quista vita guardati di omni cosa nochiva: et in la vita futura poczamu acquistari quillu gauyu lu quali tu hora possedi. %CAPITULO 41 $113$CAPITULO #41@ &CDe certi belli miraculi chi narra lu beatu Eusebiu di sanctu Iheronimu.&c Poy chi havimu vistu di li soi mirabili cosi chi ipsu operau et advinniru in la vita et in la morti, hora havimu ad vidiri li maraviglusi cosi chi advinniru in lu secundu tempu, czoè di poi di la morti, annanczi chi si sepellissi lu corpu. Narra Eusebiu chi ipsu cum multi altri victi unu homu lu quali era propriu checu da la sua nativitati, lu quali, toccandu cum devocioni et fidi lu corpu di lu sanctissimu Iheronimu, incontinenti richippi lu officiu di la vista. Et convenienti cosa fu chi quillu mostrassi miraculu di illuminari lu checu corporali, lu quali havia illuminati tancti chechi et oscuri intellecti. Dichi ancora Eusebiu di unu chi era surdu et mutu, baxandu quillu sanctissimu corpu, subitamenti fu sanatu, et richippi lu beneficiu di l'auduta et di lu parlari. Ancora dichi chi unu hereticu, dichendu publicamenti et cum iastima chi quillu sanctissimu corpu era dignu di essiri arsu, subitamenti per divina vindicta et a cterruri di li altri fu mutatu et diventatu di lignu; et in presencia di quilli chi chi eranu presenti subitamenti xisi focu da chelu, et tuctu lu arsi et redussilu in chinniri. Lu quali manifestu miraculu videndulu multi heretichi, tornaru a la luchi di la catholica fidi et a lu gremiu di la sancta matri Eclesia. Et ancora multi infirmi et demoniati, intandu et poy a lu so sepulcru, foru liberati, gridandu li demonii et $114$dichendu: «O sanctu Iheronimu, nostru fragellu, perchì tantu ni persequiti, vivu et ancora mortu?». %CAPITULO 42 CAPITULO #42@ &CDe la translactioni de Bedalem a Roma di lu so gloriusu corpu, et di multi belli miraculi in lu dittu tempu.&c Hora vinemu a diri di li cosi maraviglusi chi vinniru in lu terzu tempu, czoè poy chi fu sepellitu nudu danancti la gructa dundi naxiu lu nostru salvaturi Iesu Christu, secundu chi havia comandatu a li monachi soy. Lu tempu, secundu chi è plui longu, cussì conteni plui miraculi. Et è da notari in primu chi la divina providencia, per singulari dunu et privilegiu, benignamenti dispossi chi unu midesmu locu annunciassi lu intramentu di Christu in lu mundu et lu iximentu di Iheronimu: la qual cosa Christu volsi renovellari quandu lu corpu di quistu gloriusu docturi fu traslatatu poi ad Ruma, et misu in la eclesia di Sancta Maria Mayuri, in quillu locu undi è figuratu lu presepiu di lu nostru signuri Iesu Christu. Et aczò chi non sia chilata a li nomini la maynera nè lu tempu di la dicta translacioni, primu divimu sapiri chi Cirillu episcopu di Ierusalem, in la fini di la pistula chi manda ad Agustinu (di la qual pistula dirrò appressu), dichi chi, essendu congrecati cum ipsu li episcopi soy suffragani et altra grandi multitudini di christiani la dominica poi di la Pentecosta per translatari quillu priciusu corpu di la fossa duvi primu fu sepellitu per mectirilu in unu bellissimu monimentu di marmora, lu quali Cirillu havia factu fari per ipsu, et $115$essendu vistutu Cirillu di sacri vestimenti, incomenczau a cantari in la dicta fossa; et finalmenti essendu tucta scoperta la fossa, trovaru quillu priciusu corpu tuctu sanu et incorruptu. Et stava suspisu all'ayru in tali modu chi nulla cosa toccava: et livandulu da llà, lu misi supra lu altaru aczò chi lu populu lu vidissi. Et dichi Cirillu chi allura sidichi chechi rìchiperu la vista, et demoniati, ligati cum catini, foru sanati. Et unu figlu di una vidua, lu quali di la multitudini di la genti era statu affucatu et mortu, la matri mictendulu in quilla fossa dundi era statu livatu lu sanctu corpu, incontinenti tornau ad vita. La qual cosa videndu un'altra donna, a la quali era mortu et sepellitu di tri iorni unu so figlu, cursi subitamenti et nixiulu di la fossa sua, et misilu intra quilla fossa di lu sanctu corpu, et subitu tornau ad vita. Et poi di li dicti miraculi, essendu misu lu corpu di lu beatu Iheronimu in lu dictu monimentu novu, la matina sequenti trovaru lu sanctu corpu fora di lu monimentu predictu, et era a la fossa di undi l'avianu livatu primu. Di la qual cosa maraviglandusi multu Cirillu, dichi chi la nocti sequenti, dormendu ipsu, lu beatu Iheronimu li vinni, et infra multi altri cosi chi dissi chi lu so corpu non si divissi mai livari di quillu locu undi stava infina a tanctu chi la chitati di Ierusalem fussi prisa da li infidili. La quali visioni narrandula Cirillu a li episcopi et a lu populu, lassaru stari lu sanctu corpu in lu primu loco undi si havia tornatu, et illocu si stecti poi per longu tempu. Continuandu dunca la ligenda di lu sanctu, trovay in una storia, la quali mi fu mandata di Ruma, chi, passandu longu tempu di poi di la morti di lu beatu Iheronimu, Ierusalem fu distructa et occupata di barbari. Et essendu spuglata di tucti li reliqui sancti, et essendusi rumasu quasi sulu in $116$la sepultura lu corpu di lu gloriusu Iheronimu eximiu docturi, sanctu Iheronimu apparsi ad unu monacu, lu quali habitava a quillu locu; et cumandauli chi portassi lu so corpu ad Ruma, et mictissilu in la eclesia di Sancta Maria Mayuri, in quillu locu humili et baxu, dananti lu presepiu di lu nostru Salvaturi. Undi lu dictu monacu, havendu richiputu per tri volti lu comandamentu di lu sanctu in visioni, si levau et prisi li sancti reliquii, et partendusi da llà cum dui compagni, vinni ad Ruma; et in presencia di li canonachi di Sancta Maria Mayuri, li misi in quillu locu humili et baxu, dananti lu presepiu di lu Salvaturi, secundu chi li havia comandatu ipsu beatu Iheronimu. Et in quistu modu lu gloriusu docturi, ià triumphandu in chelu, volsi honorari la eclesia di quilla, per la quali conbactendu in terra, havia ipsa grandimenti exaltata. #(12)@ Nota hec visio. #(15)@ Alia visio. %CAPITULO 43 CAPITULO #43@ &CDe tre morti resursitati, secundu chi predissi lu beatu Iheronimu ad Eusebiu,# <...>@ lu qual da Greci havia havutu origini; et comu ad Eusebiu li pronunciau la morti.&c Ritornandu dunca a narrari li miraculi di lu terczu $117$tempu, secundu chi è dictu di supra, çoè lu sepelliri di lu corpu di lu gloriusu docturi, lu beatu Agustinu, comu è dictu di supra, scripsi una epistola ad Cirillu, in la quali narrau li dui supradicti visioni li quali appi di lu gloriusu Iheronimu, li quali sunu misi et scripti di supra in la epistola ad Cirillu. Et riquedilu Agustinu chi ipsu Cirillu li scriva li non usati miraculi li quali Deu havia factu per lu so servu Iheronimu, aczò chi ipsu lu fachissi gloriusu et venerabili in quistu mundu. Lu quali, hobidendu a la dimanda di Agustinu, primicti in so parlari et dichi chi Eusebiu dixipulu di Iheronimu havia plenamenti scriptu ad Agustinu et a multi altri l'ordini di la morti di lu venerabili Iheronimu, et la visioni di Cirillu. Undi quistu non si stendi, passa a li miraculi, incomenczandu da lu predictu Eusebiu. Et dichi comu, di poi di la morti di Iheronimu, si levau intra li Grechi una secta di heresia, la quali, però chi lu viciu non finixi undi incomencza, si stisi fina a li Latini. Et dichia la dicta secta chi li animi di li sancti chi sunu passati di quista vita sunu privati di la visioni et cognicioni di Deu, in la quali consisti tucta la beatitudini di li sancti: et quistu è perfina a lu iornu di lu iudiciu universali, in lu quali li animi si coniungiranu cum li corpora. Et similimenti dichianu di li dannati, zoè chi perfina a cquillu iornu di lu iudiciu nullu dapnatu serrà tormentatu in pena. Et assignavanu quista raxuni, chi, cussì comu l'anima meritau oy peccau insembla cum lu corpu, cussì insenbla divinu richipiri meritu oy pena. Negava ancora la dicta secta et dichia chi non chi è locu di purgatoriu, in lu quali la fidi catholica teni chi si purganu l'animi li quali in quista vita non fichiru penitencia plenamenti de li peccati loru. Et crixendu multu $118$la dicta heresia, et per quistu crixendu lu doluri et la tristicia di li catholachi christiani, Cirillu convocau li soi episcopi suffragani et altri catholachi, et comandauli chi divissiru diyunari et fari oracioni aczò chi Deu non lassassi cussì distrudiri la sua sanctissima fidi. Et stati chi foru per tri iorni in diyuni et oracioni, la nocti sequenti lu beatu Iheronimu apparsi manifestamenti ad Eusebiu, lu quali stava in oracioni, et confortandulu li promisi chi tostu sarria misa ad fini la dicta secta. Et videndu Eusebiu lu beatu Iheronimu resblendenti di tanta claritati chi occhu humanu non lu putia sustiniri, quasi comu sbagoctitu et comu si livassi di unu gravissimu sonnu, gictandu spissi et continui lacrimi per lu gauyu chi ipsu sentia, in tantu chi appena putia formari la palora, et incomenczau, quantu putia, a gridari, et dissi: «Tu si lu meu patri, Iheronimu!». Et replicandu multi volti quisti palori, subiunsi et dissi: «Patri meu, perchì dispreczi la mia compagnia? Per certu eu ti tinirò et non ti lassirò, per modu chi tu non ti parti sencza lu to famulu et figlu, lu quali tu tantu amasti». Et lu sanctu respusi: «Figlu meu, eu non ti abandunirò mai. Confortati, chi a li vincti iorni tu mi sequitirai et starremu insembla in gauyu sencza fini. Et dì a Cirillu et a li altri frati chi dimani si aiustanu insembla cum li heretichi a lu presepiu di Christu, undi è sepellitu lu corpu meu. Et tu farrai portari illocu li corpi di quilli tri homini chi foru morti stanocti in la presenti chitati: et annanti chi si sepellixanu,
  • farrai portari a lu propriu locu undi è sepellitu lu meu corpu. Supra li quali tri corpi morti chi mectirai quillu saccu di lu quali eu andava vistutu, et incontinenti retornirannu ad vita, et stirpirannu quista secta fina a li radicati». Et dicti quisti palori, lu beatu Iheronimu spiriu. $119$Et factu iornu, Eusebiu vinni ad mi Cirillu, chi era tandu in Bedalem, et narraumi quillu chi havia vistu et audutu; et videndu eu quistu, rendivi multi gracii a Deu et ad sanctu Iheronimu. Et insembla cum tucti li nostri frati, ni congrecammu in quillu locu undi stava lu corpu di lu beatu Iheronimu, et illocu fichi portari li corpi di quilli tri homini morti et dissi: «O signuri Deu, quantu è grandi et quantu è mirabili la tua misericordia et dispensactioni tua supra di nui, et in quanti modi ni succurri in li nostri bisogni, et quantu honuri et exalti li sancti toi!». Et standu nui cussì insenblati insembla cum quilla secta di li heretichi, ipsi si fachianu gabu di nui, non cridendu chi la manu di Deu fussi cum nui per ayutarni. Allegrasi adunca tutta la universitati di li fidili catholichi, et cantanu a Deu li laudi soi, però chi havimu richiputa la misericordia di Deu in meczu di la ecclesia. Et appressandusi Eusebiu a li dicti tri corpi morti, et in presencia di tutti inginochandusi et livandu li manu in chelu, et incomenczau in alti vuchi ad orari, et dissi: «O Deu, a lu quali nulla cosa è inpossibili, Deu di ismisurata potencia, lu quali sulu fai li cosi grandi et mirabili, et non dispreczi a nullu chi spera in ti: preguti per la tua infinita misericordia chi a lu presenti ti placza exaudiri li prigheri di li toi fidili, aczò chi la tua sancta fidi, la quali tu ni hay data, rumagna et staya firma et incorrupta, et lu herruri di quisti sia manifestu; per li meriti et oracioni di lu to dilectu et fidili servu Iheronimu chi tu ritorni et mecti li animi loru in quisti proprii corpi morti, li quali per to comandamentu spartisti da loru». $120$Et finuta chi appi Eusebiu quista oracioni, piglau lu saccu di lu quali Iheronimu si vestia in carni, et misilu supra quilli corpi morti. Li quali, subitamenti aprendu l'occhi, foru perfectamenti resursitati; et incomenczaru cum clara vuchi a narrari a ctucti quilli chi eranu presenti la gloria di li animi beati et li peni di li miseri peccaturi di lu infernu et quilli di lu purgatoriu. Et secundu chi li dicti resursitati mi dissiru poy, lu beatu Iheronimu li minau cum ipsu in lu paradisu, in lu purgatoriu, et in lu infernu, aczò chi manifestassiru quillu chi si&·nchi fa; et dissili chi tornassiru a li corpura loru, et fachissiru penitencia di li lor peccati, però chi ipsi divianu muriri un'altra volta, çoè lu iornu e ll'ura chi morirà Eusebiu: et si in quistu tempu fachissiru penitencia sarrianu cum ipsu in gloria, et cussì advinni poi comu ià di appressu è scriptu. Essendu adunca resursitati li predicti tri homini, et narratu chi appiru li predicti cosi, grandi multitudini di catholachi et ancora di quilli chi eranu in quilla secta heretica chi eranu vinuti in quillu spectaculu, videndu cussì evidenti et claru miraculu, incomenczaru cum gran cori ad rengraciari et laudari lu benignissimu Deu, lu quali non habanduna li soy creaturi; et ancora rengraciavanu lu sanctu so Iheronimu, a lu quali ipsu Deu havia cussì magnificatu. Et cussì, o Agustinu carissimu, lu piatusu Signuri lassa in lu mari di quistu mundu periclitari et tempestiiari la navichella di la sua santissima fidi da li undi di li percussioni et conbactimenti di li mali homini, ma non la lassa rumpiri nè periri. Per la qual cosa certamenti sta cum forti animu, et non haviri pagura di persequituri di la fidi. Conbacti cum grandi animu, subta l'umbra di cussì piatusu $121$patri, lu quali non lassa esseri inexaudibili li prigheri di li soi fidili, quandu si fannu cum puru animu et certa et dricta sperancza. Adunca cridamu a cquistu benignissimu Signuri et piatusissimu, quandu simu afflicti, non sulamenti cum la bucca, ma cum tuctu lu cori. Et ipsu chi signuriya in la sua virtuti ni guardirà continuamenti cum l'occhu di la sua pietati, et non ni lassirà temptari supra quillu chi nui potimu. Et aczò chi eu non mi allonga di lu prepositu meu, retornirò a li cosi chi eu havia incomenzati. Et primu conplirò di diri la morti di lu venerabili Eusebiu, et poy discrivirò la morti di quilli tri homini resursitati, li quali fora tracti di la valli di la miseria di quistu mundu lu iornu e ll'ura quandu passau di quista vita lu venerabili Eusebiu, adiungendu a li predicti cosi alcuni miraculi di multi chi&·ndi fichi lu beatu Iheronimu. %CAPITULO 44 CAPITULO #44@ &CDella morti del venerabili Eusebiu, et delli grandi temptacioni chi appi delli demonii, et comu lu gloriusu Iheronimu li apparsi et confortaulu.&c Vinni adunca lu iornu lu quali lu venerabili Eusebiu sapia chi divia passari di quista vita, secundu chi chi havia dictu lu beatu Iheronimu in la supradicta visioni: undi, lu terczu iornu di innanczi, essendu multu gravatu di febri, et recordandusi di lu exemplu di lu so maystru, si fichi mectiri da li frati nudu in terra. Et baxandu a chascunu frati, cum $122$benignu parlari li confortau et ammuniu comu divissiru perseverari in lu sanctu preponimentu. Et poi si fichi portari lu saccu lu quali portava in carni lu beatu Iheronimu, et comandau chi chi fussi misu adossu. Et poi dissi a li frati chi lu divissiru sepelliri nudu, a lu exemplu di lu so patri et maystru, fora di la eclesia undi era sepellitu lu beatu Iheronimu. Et armandusi poy di la comunioni di lu sanctissimu sacramentu di lu corpu et sangu di lu nostru signuri Iesu Christu, et poi devotamenti recomandandusi a Deu et a lu beatu Iheronimu, si stecti cussì per tri iorni sencza palora et sencza la vista corporali, et standuli continuamenti li frati intornu dichendu psalmi et oracioni, et ligenduli la passioni di Christu et li altri devoti scripturi. Dura cosa pari ad audiri quistu chi eu dirrò ad quilli chi campanu cum iudiciu di raxuni. Quistu venerabili Eusebiu, essendu a lu iornu di la sua morti, innanczi chi quilla benedicta anima nixissi di lu corpu, per spaciu di dui huri incomenczau a ffari acti tantu terribili chi li monachi chi li eranu dintornu comu homini spagnati stavanu in terra per pagura: però chi alcuna volta lu dictu Eusebiu, rivolgendu li occhi terribilimenti, coniungendu li manu, cum orribili fachi, cum vuchi crudili cridava et dichia: «Non farrò, non farrò: tu menti, tu menti!». Et poy chi havia cussì factu, si mictia a la buccuni, et ficcava li occhi ad terra quantu potia, et dichia gridandu: «Ayutatimi, frati mei, chi eu non pera». La qual cosa videndu li monachi, cum grandi plantu et pagura lu adimandaru dichendu: «Patri, chi hay tu?». Et ipsu dissi: «Non viditi vui li scheri di li demonii chi su venuti a confundirimi?». Dissiru li monachi: «Et chi vulianu illi chi tu fachissi quandu tu dichivi: &"Non farrò&"? ». Dissi Eusebiu: $123$«Ipsi si isforczavanu di farimi biastimari a Deu, et però eu gridava et dichia chi non lu vulia fari». Dissiru li monachi: «Patri, perchì ti amuchavi la fachi cussì a cterra?». Rispusi Eusebiu: «Per non vidiri la fachi loru, però chi illa è tantu sucza, tantu layda et orribili, chi tutti li peni chi sunu in quistu mundu sunu nenti a rispectu di lu loru orribili aspectu». Et dichendu Eusebiu quisti palori, incomenzau a ffari quilli midesmi acti; et cussì fachendu ipsu, vinni a la stremitati di la vita. Et videndu quistu li frati, per lu gran doluri et pagura chi havianu, stavanu quasi morti, et non sapianu chi si fari. O quantu è grandi Deu in li sancti soi, et miraculusu in la sua magestati, et misericordiusu a cquilli chi lu timinu veramenti, et non habanduna li soy sancti in loru neccessitati! Essendu dunca lu venerabili Eusebiu vinutu all'ura extrema, li apparsi lu gloriusu so patri Iheronimu, et benignamenti lu confortau. Per la quali venuta di Iheronimu, tucta quilla multitudini di demonii sparsi comu fumu. Di la qual cosa multi monachi di quilli chi eranu presenti rendinu testimoniu, et dichinu chi per dunu di Deu victiru quistu cum li loru occhi. Et certamenti quistu si prova per quillu chi sequiu di poi. Undi tucti quilli chi eranu intandu intornu di lu dittu Eusebiu li auderu diri: «Patri, di undi veni? Perchì hay tu tantu tardatu ad viniri? Preguti chi tu non abandugni lu to figlu». A lu quali respusi una vuchi chi fu auduta di tucti quilli chi eranu presenti, et dissi: «Figlu, non timiri, ca eu non habandunirò a cquillu chi tantu amu». Et finuta quista vuchi, da llà a brevi spaciu lu venerabili Eusebiu passau di quista vita. Et in quilla propria hura mureru quilli tri resursitati; et secundu chi eu criyu, ipsi si&·ndi andaru cum Eusebiu in vita eterna, però chi in quilli vinti iorni fichiru asperissima et continua penitencia. %CAPITULO 45 $124$CAPITULO #45@ &CDe multi cosi chi narraru a Cirillu quilli tri resursitati decti de supra, czoè delle peni li quali patinu in lu infernu li dapnati et in lu purgatoriu, et la allegricza chi hanu li beati in paradisu.&c Et non pari di tachiri, o Agustinu, - dichi Cirillu - czo chi eu audivi di quilli tri resursitati in quillu tempu chi camparu. In lu qual tempu, eu stecti continuamenti cum l'unu di loru da tercza fina ad vespiri, adimandandulu di li secreti cosi di l'altra vita; et abenchì eu audissi di loru multi cosi, per abreviari non dirrò omni cosa a lu presenti, ma alcuna parti: lu avanzu ti dirrò un'altra volta. Andandu eu una fiata ad unu di quilli tri, et trovandulu duramenti plangiri in tantu chi per mei palori non lu putia consulari, lu adimandai di l'accaxuni di cussì duru plantu. Et adimandandulu inportunamenti multi volti, et non mi respondendu, finalmenti, costrictu di mia inportunitati, rispusi et dissi: «Si tu sapissi li cosi li quali eu vidi et provai di poi chi partivi di quista vita, sempri ti parria haviri accaxuni di plangiri». Et eu li dissi: «Preguti, dimmi quillu chi tu vidisti». Allura ipsu, standu un pocu in silenciu, dissi: «Et chi peni et chi tormenti cridi tu chi sianu quilli, non sulamenti a li dapnati a lu infernu, ma etiam a lu purgatoriu?». A lu quali eu rispusi: «Di li cosi chi homu non sa, non po dari sentencia certa. Ma eu cridu chi li peni non si ponu equalari a cquilli chi nui patimu in quista vita». Allura illu dissi: «Si tucti li peni et tormenti et tucti li afflictioni chi in quistu mundu si ponu pensari si equalassiru a la minuri $125$pena chi è all'altra vita, li peni da llà, a comperacioni di quilli chi sunu di cza, sarrianu sollacii. Et annanti vurria lu homu, si canuxissi quilli peni per experiencia, sencza remediu esseri tormentatu in quista vita insemblamenti di tucti li peni li quali si susteninu particularimenti di tucti li homini, ca stari un sulu iornu in la minuri pena chi è in lu infernu oy in lu purgatoriu. Et però, si tu mi adimandi di l'accaxuni di lu meu plantu, sachi chi è la pagura chi eu haiu di li peni di l'altra vita, li quali iustamenti sunu dati a li peccaturi. Eu sachu chi eu haiu peccatu et offisu a Deu, et non dubitu chi quillu è iustu: per la qual cosa non ti maraviglari si eu planiu, cum so cia cosa chi tu ti divirissi plui tostu maraviglari si eu non plangissi. Ma plui tostu ti maravigla comu li homini campanu cum tanta securitati, et non pensanu di scampari sì crudili peni». Audendu eu quisti cosi, et essendu percossu di tantu doluri et timuri chi appena putia parlari, dissi: «Oymè, chi cosa è quista che ogi haiu audutu da ti! Eu ti pregu chi tu mi vogli diri chi differencia è intra li peni di lu infernu et quilli di lu purgatoriu». Et quillu rispusi et dissi: «Nixuna differencia ch'è, però chi sunu di una midesma grandicza: si non chi quilli chi sunu in purgatoriu hannu spirancza d'ixirindi, quandu haviranu complita la loru penitencia, et andari in paradisu; ma quilli chi sunu in lu infernu non aspectanu mai fini a li peni loru, ma plui tostu acriximentu in lu general iudiciu, quandu li animi repigliranu li corpura loru». Et eu respusi et dissi: «Ànnu quilli chi sunu in purgatoriu equali tormenti, oy divisi l'unu da l'altru?». Et illu dissi: «Illi hannu diversi tormenti, cui mayuri et cui minuri, secundu chi foru li loru peccati mayuri oy minuri. Et cussì $126$in la beata vita di paradisu tucti li animi gloriusi contemplanu la divina luchi, in la quali consisti omni gloria. Et benchì chascunu haia tantu gauyu chi non si po ymaginari, nenti di minu non sunu equali, però chi unu a mayuri gloria di un altru, secundu li meriti. Et si di quistu ti maraviglassi, la solicioni è assai manifesta: cum so cia cosa chi in la divina contemplacioni si richipa la cognicioni et amuri di la ineffabili magestati di Deu, et illocu sia tucta la beatitudini di li animi beati, cussì, comu è mayuri la intelligencia et lu amuri in una anima chi in un'altra #<...>@. Et cussì comu è dictu di supra, per contrariu è di li miseri dapnati: undi, abenchì tutti li animi dapnati sianu in un midesmu locu, nenti di minu sunu tormentati secundu lu meritu di li peccati loru. Et sachi certamenti chi tanta differencia è intra li peni di li falsi christiani et quilli di li pagani, chi si po diri chi sianu pichuli ad rispectu di quilli di li christiani, abenchì chascunu ha cussì ismisurati peni chi in tuctu non si ponu imaginari: et digna cosa è, però chi quilli miseri dapnati christiani richippiru la gracia di lu baptisimu invanu, et non si volsiru corregiri di li peccati loru, essendu continuamenti amaystrati di la divina Scriptura». Et eu Cirillu rispusi et dissi: «Orribili cosa, quista chi tu dichi: et volissi Deu chi quistu fussi sempri in la menti di li homini mortali, aczò chi, non si corrigendu di li loru peccati per amuri di la gloria, a lu minu si corrigissiru per la pagura di tanti et tali peni. Ma preguti chi tu mi vogli diri brevimenti czo chi ti advinni quandu l'anima ti ixiu di lu corpu». Et quillu dissi: «Appresandusi l'ura di la morti mia, tanta multitudini di demonii vinni in quillu locu undi eu era, chi innumerabili: lu aspectu di li quali era $127$tali, chi nulla cosa si porria imaginari cussì spaventivoli oy pagurusa; undi plui possibili serria a sustiniri la flamma di lu focu chi di guardari la figura loru. Li quali demonii, vinendu a mmi, mi tornavanu ad memoria et recordavanumi omni peccatu chi eu may havissi factu operandu oy parlandu oy pensandu, induchendumi et costringendumi chi mi disperassi di la misericordia di Deu, in tantu chi, si la divina misericordia non mi havissi succursu, non haviria pututu resistiri. Et essendu eu ià sencza alcuna forcza et quasi sulu a consentiri a li loru temptacioni, lu beatu Iheronimu mi apparsi, accompagnatu da multitudini di angili plui resblendenti di lu suli, et confortaumi mirabilimenti. Et trovandu ipsu li demoni conbactirimi cussì crudilmenti, indignatu et iratu fortimenti contra loru, cum terribili vuchi dissi: &"A chi siti vinuti cza vui, spiriti maligni? Non sapivivu vui chi quistu homu divia esseri ayutatu da mi? Eu vi comandu in lu nomu di Christu chi vui subitamenti vi partiti&". Per li quali palori spagnati, li demonii cum crudili vuchi et murmuri si parteru. Allura lu beatu Iheronimu comandau a certi angili chi non si partissiru da mi, ma lu aspectassiru llà: et subitamenti si partiu cum li altri angili. Et partutu sanctu Iheronimu, li angili chi eranu rumasi a guardarimi mi incomenczaru a confortari, promictendumi cosi maraviglusi si eu perseverassi in lu meu sanctu prepositu. Et standu eu cum li angili in quisti duchi consulacioni et palori per spaciu di un'ura, subitamenti lu beatu Iheronimu tornau: et standu ipsu in meczu la porta mia, ni chamau prestamenti et dissi: &"Veniti&". Allura subitamenti l'anima mia si partiu di lu corpu cum cussì aspiri et crudili peni, chi nulla lingua lu purria diri, undi omni altra pena humana è da reputari pichula ad conperacioni di quilla». $128$Quisti et altri cosi orribili et pagurusi dissi quistu homu, li quali eu non scrivu per non esseri troppu longu. Et raxuniandu nui cussì insembla di quista materia, incomenzau a ffarisi nocti, per la qual cosa fu neccessariu di non putiri compliri di diri czo chi li avinni di poi di la morti. Et però chi eu desiderava di sapiri plui quillu chi li fussi avinutu poy di la morti chi altru, tornay ad ipsu lu iornu sequenti ad parlari cum ipsu di la matheria predicta; et minai cum mi quilli dui altri resursitati, desiderandu ancora di audiri da loru quisti cosi, aczò chi eu havissi plui vera certicza. Comenczandu adunca tucti tri quisti ad ripetiri et ricuntari li supradicti cosi, eu dissi: «Abenchì li predicti cosi sianu utili, et non sia cosa vana ad audirili multi volti, nenti di minu preguti chi, lassandu quillu chi avinni ananzi chi si partissi la tua anima di lu corpu, dimmi quillu chi ti advinni poi di la tua morti, però chi haiu grandi desideriu di audiri lu tuctu: et però ti pregu chi di czo mi digi diri». Allura quillu homu chi havia parlatu lu iornu passatu, comu tu hai audutu, rispusi et dissi: «O Cirillu, quillu chi tu adimandi non è possibili a dirilu planamenti, però chi li cosi spirituali non si ponu conprindiri per li sensi nostri. Tu sai beni chi tu hay anima, ma non sai czo chi ipsa si sia, nè comu è facta. Et sai beni certamenti chi Deu è principiu et fini di tucti li cosi: nenti di minu, mentri chi tu si in carni mortali, non poi intendiri chi sia Deu si non per spechu oy per simiglancza, nè etiam li angili nè li animi, chi sunu senza lu corpu. Et cum so cia cosa chi per difectu di la nostra ignorancia non puczamu nui intendiri plenamenti quilli cosi chi sunu manifesti in la visibili natura, comu dunca purriamu intendiri quilli cosi chi sunu spirituali et supra lu chelu et in $129$tuctu strani di omni natura corporali?». Et eu Cirillu respusi et dissi cussì: «Illu è lu veru, ma preguti chi mi dichi quillu chi è poy». Et illu dissi: «Eu ti dirrò circa quisti cosi quantu eu purrò: et quisti chi sunu presenti, li quali ànnu provatu quillu chi haiu provatu eu, rendirannu testimonianza a li palori mei, si eu dicu veru oy no. Essendu quisti iorni passati spartuta l'anima mia di lu corpu cum quilli peni et doluri comu vi dissi di supra, subitamenti in unu momentu fui presentatu dananczi lu eternu iudichi Deu, ma comu et da cui non sachu. Et non è però quista cosa maraviglusa, però chi lu spiritu va subitamenti undi ipsu voli; et cum mi foru li animi di quisti dui. Et cussì trovanduni, cum pagura stavamu et cum trimuri incogitabili. Et subitamenti foru clari et manifesti a li consiencii nostri et a ctucti quilli chi eranu in la presencia di lu iudichi tucti li nostri peccati di cori, di lingua et di operacioni, di quandu eramu pichuli infina intandu. Considera adunca, o Cirillu, di quantu terruri eramu sconficti: di l'una parti eranu la multitudini di li demonii, testimoniandu prontissimamenti a lu iudichi tucti li mali chi haviamu mai factu; di l'altra parti eranu li consiencii nostri clari et aperti, et chi in nullu modu si putianu amuchari: et canuxiamu lu iudichi esseri iustissimu. Oymè, or chi dirrò eu? Chi sentencia terribili et pagurusa aspictavamu nui tandu, poy chi ora recordandumindi tuctu tremu di pagura! però chi di l'una parti li peccati gridavanu iudiciu et vindicta, et di l'altra parti non vidiamu appariri un'umbra di beni per la quali putissimu haviri alcuna spirancza; di l'altra parti tucti quilli chi eranu presenti et chi vidianu li nostri consiencii gridavanu et dichianu chi nui eramu digni di $130$tormenti. Et essendu ià terminatu lu iudiciu, in tantu chi non rumania si non publicari la sentencia, subitamenti apparsi lu gloriusu sanctu Iheronimu plui reluchenti chi una stilla, acompagnatu di Iohanni Babtista et da lu princhipi di li apostuli et da ismisurata multitudini di angili. Venendu a la seia di lu iudichi, impetrau et appi di gracia chi la nostra sentencia non si dassi, ma si tardassi: tantu per la devocioni chi haviamu havutu ad ipsu, quantu per lu bisognu chi era per distrudiri quillu herruri et heresia chi era livatu, happimu gracia di tornari a li nostri corpura et fari penitencia et predicari contra lu dictu herruri. Allura lu gloriusu sanctu Iheronimu, cum tucta quilla beata compagnia di angili et sancti, ni minaru undi stavanu li animi beati in perpetua eternitati, aczò chi nui indi dassimu vera testimonianza. Et poy minanduni a lu infermi et a lu purgatoriu, non sulamenti ni fichi vidiri quilli crudilissimi peni, ma ancora volsi chi nui li provassimu. Di poi di li quali cosi, in quilla ura chi lu venerabili Eusebiu tuccau li nostri corpi cum lu saccu chi havia portatu in carni lu beatu Iheronimu, ipsu comandau chi nui tornassimu a li corpora nostri. Et comandauni chi nui rendissimu testimoniancza di li cosi chi haviamu vidutu, promectenduni chi, si nui fachissimu digna penitencia di li peccati nostri, nui ni&·ndi andiriamu a gaudiri, di llà a vinti iorni, cum lu venerabili Eusebiu in quillu gloriusu locu. Et cussì subitamenti li animi nostri intraru in li nostri corpi». Et auduti eu quisti cosi, o carissimu Agustinu, fortimenti mi spagnay. Li quali cosi, si in veritati intrassiru et stassiru firmi in li menti et in li cori di li homini, li sarrianu multi utili ad livarili da li vicii et da li rancuri superchi di quistu mundu, et a ffarili accustari a lu amuri di Deu $131$et a la obediencia di li soy comandamenti. Li quali cosi tucti chi eu audivi da quilli, o carissimu frati, si eu ti li scrivissi in carta, sarria troppu impachu et troppu longu a scriviriti l'altri cosi chi eu promisi. Adunca, cum so cia cosa chi eu aspectu chi tu tostu vegni cza ad visitari lu corpu di lu gloriusu Iheronimu, secundu chi hay scriptu per toy licteri, faczu fini a cquisti cosi, aczò chi eu torna a nnarrari li miraculi soi, li quali di supra ti promisi, toccandu la sepultura di lu venerabili Eusebiu. #(30)@ Nota differencia. #(35)@ Nota ferocitas vultus diaboli. %CAPITULO 46 CAPITULO #46@ &CDelli miraculi li quali narra Cirillu de lu corpu de lu venerabili Eusebiu, lu quali retornau la vista ad unu monacu chi per troppu piangiri l'avia perduta; et de unu demoniacu lu quali perfettamenti sanau.&c Haiuti adunca di supra narratu, cum quilla brevitati chi eu haiu potutu, la morti di Eusebiu et l'ordini di lu factu di quilli tri resursitati, interponendu alcuna cosa, li quali criyu chi tu hagi audutu affectuosamenti: ma hora ti voglu scriviri l'ordini di la dicta sepultura. Essendu morta lu venerabili Eusebiu in l'ura di tercza, si victiru multi miraculi da quilli chi eranu presenti, li quali dannu testimonianza di la sua sanctitati: di li quali miraculi a lu presenti indi dicu sulamenti dui. Videlicet: Era in quillu monasteriu di Eusebiu unu monacu lu quali per multi lacrimi et vigilii havia perdutu la vista. Lu quali monacu, acustandusi a lu corpu di lu venerabili $132$Eusebiu, et mictendu la sua fachi supra lu corpu, incontinenti fu sanatu di la chechitati et tornauli la vista. Ancora, portandu nui lu dictu corpu a la sepultura, ni ascontrau unu demoniatu, et appressandu a lu sanctu corpu fu liberatu incontinenti. Et cussì orbicammu quillu sanctu corpu di lu venerabili Eusebiu cum debitu honuri, nudu ad exemplu di lu so maystru, allatu di fora di la eclesia in la quali è sepellitu lu beatissimu Iheronimu. Et in lu cimiteri di la dicta ecclesia foru orbicati quilli tri resursitati, li quali mureru in una midesma ura cum Eusebiu. Hora faczamu fini cza a li facti di Eusebiu, et tornamu a li cosi grandi et magnifichi di lu sanctu et venerabili Iheronimu. %CAPITULO 47 CAPITULO #47@ &CComu per Sabinianu heretico fu misa una heresia, la quali dichia chi in Christu eranu dui voluntati, di la quali havia factu unu libru, lu quali chi intitulava a sanctu Iheronimu; et comu per divinu miraculu li fu taglata la testa, et liberatu Silvanu di la morti.&c Et in primis dichimu di Sabinianu hereticu, lu quali mictia et dichia in Christu essiri dui voluntati; et ancora dichia peyu, chi li dicti dui voluntati di Christu alcuna volta si discordavanu insenbla in ipsu. Et a provari quistu $133$allegava quilla sentencia di lu Evangeliu la quali Christu dissi, czoè: «Patri, s'illu è possibili, passa da mi quistu calachi». Et di quisti palori trahia et pigiava per soy raxuni quasi inexplicabili erruri, chi Christu cum l'una di li soy voluntati rifutava la passioni, et costrictu di l'altra voluntati la richipia. Per il quali raxuni aiungia et dichia chi Christu volsi multi cosi, li quali non li pocti haviri. Et di quisti soy erruri havia factu unu libru, lu quali intitulava a lu beatu Iheronimu. Et però chi Cirillu sapia chi pocu innanzi chi Iheronimu murissi havia scriptu una epistola ad Agustinu supra la dicta matheria, in la quali Iheronimu di lu tuctu habactia et distrudia lu dictu herruri; Cirillu riquersi a Sabinianu cum li soi sequachi chi divissiru viniri et congrecarisi in unu certu locu, et unu iornu di duminica in la ecclesia di Ierusalem disputassiru cum ipsu supra lu dictu herruri; et cussì foru contenti di fari. Essendu dunca Cirillu cum li soi episcopi suffragani et certi altri catholichi congrecati in la dicta ecclesia, et lu dictu hereticu cum li soy sequachi, incomenczaru a disputari in l'ura di nona, et durau la disputa perfina ad vespiri. Allegandu Sabinianu contra li christiani l'autoritati di quillu libru chi ipsu midesmu havia factu, lu quali havia intitulatu ad Iheronimu, et cussì la sua falsitati inponia ad Iheronimu: di la quali cosa indignandusi per gran zelu di caritati lu venerabili Silvanu archiepiscopu di Naczareth, lu quali havia in tanta reverenczia a lu beatu Iheronimu chi in tucti li cosi chi fachia sempri dichia: «A lu nomu di Deu et di lu beatu Iheronimu», per la qual cosa era puru chamatu Iheronimu; non putendu conportari tanta iniuria di Deu et di lu so sanctu, si livau susu et incomenczau aspiramenti ad contradiri a lu dictu hereticu. Et essendu intra ipsi dui $134$grandi et durissima disputacioni in tantu chi si incomenczaru a diri villania l'unu all'altru, finalmenti all'ultimu vinniru in quista convegna: czoè chi lu iornu sequenti, fina all'ura di nona, lu beatu Iheronimu non fachissi demostracioni manifestamenti chi lu dictu libru era statu fattu falsamenti, chi allura fussi taglata la testa all'archiepiscopu Sillvanu; et si lu beatu Iheronimu mostrassi comu lu dictu libru era falsamenti factu, fussi taglata la testa a Sabinianu: et cum quista concordia si&·ndi tornaru a li casi loru. Per la qual cosa li fidili catholichi tucta la nocti sequenti stectiru in oracioni pregandu a Deu et a lu beatu Iheronimu chi declarassi la virtati, et scampassi l'archiepiscopu di quilla sentencia. Et vinendu lu sequenti iornu, quillu hereticu cum li sequachi soi andavanu cza et là per la eclesia gridandu comu liuni et diliiandu et muctigiandu li catholichi christiani. Ma lu collegiu di li christiani stava humilimenti et devotamenti in oracioni in la ecclesia, pregandu sempri a Deu et a lu beatu Iheronimu, lu quali paria chi si stassi adurmixutu et non li audissi. Et finalmenti Cirillu per pietati et doluri incomenczau ad plangiri. Et vinendu l'ura di nona, et non apparendu nullu miraculu, lu archiepiscopu Silvanu era minatu a lu locu di lu suppliciu per esserili taglata la testa: a la qual cosa andava cum tanta alligricza et securitati comu andassi ad unu convitu, confortandu et dichendu a li episcopi et a li altri catholachi christiani: «Carissimi frati, allegrativi cum mi, et non vi turbati, però chi Deu non habanduna a cquilli chi hanu sperancza in ipsu, et si aveni chi Deu non mi exaudixi è $135$per li peccati mei, però chi eu su, dignu di quistu et di mayuri tormentu et suppliciu». Et dicti quisti palori, lu venerabili Silvanu si inginuchau in terra et orau, et dissi: «Sanctu Iheronimu, ayutami si ti è plachenti, benchì eu sia dignu di quistu et di mayuri pena; ma aczò chi la falsia non haia locu di virtati, preguti chi mi succurri. Et si non mi succurri et non mi voy scampari di quista morti per li peccati mei, preguti chi all'ura di la morti tu succurri l'anima mia, aczò chi eu non sia privatu di li beni di la beata vita». Et dicti quisti palori, lu venerabili Silvanu stisi lu collu a lu chippu, dichendu a lu maniotu chi dassi. Lu quali auczandu la spata susu per dari lu colpu, cridendusi ià livarichi la testa a un colpu, subitamenti apparsi all'ayru, videndulu tuctu lu populu, lu beatu Iheronimu. Et stindendu la manu, piglau la spata di lu maniotu, comandandu a Silvanu chi si levassi di terra: et poi incomenczau ad riprindiri quillu hereticu, dichendu comu quillu libru illu midesmu lu havia falsamenti factu; et aminaczandulu terribilimenti, spiriu. Et subitamenti la testa di quillu hereticu si chi partiu di lu collu, comu si chi fussi stata taglata cum la spata: et cussì cadiu incontinenti mortu in terra. Per lu quali manifestu miraculu, li dixipuli di quillu hereticu tornaru a la unioni di la sancta Ecclesia et a la catholica fidi; et tutti li catholachi christiani rinderu infiniti gracii a Deu et a lu so fidili servu Iheronimu. %CAPITULO 48 CAPITULO #48@ &CDella falsa et buxarda infamia di lu diavulu, la quali misi supra di Silvanu, et comu per miraculu di lu gloriusu sanctu Iheronimu fu liberatu da la infamia; et comu a ssoi pregki Deu lu livau di quista vita.&c $136$A lu predictu miraculu vi chi voglu adiungiri un altru miraculu di lu predictu Silvanu, non minuti chi lu supradictu: di lu quali miraculu tucti li homini chi in quillu tempu eranu in Naczareth et in Bedalem rendianu testimoniu di visu. Havendu dunca lu inimicu di la humana generacioni invidia di la sanctitati di Silvanu, et non putendu per altru modu nochirlu in la sanctitati sua, si ingignau di livarili la sua bona fama: poy chi non putia nochiri ad ipsu, nuchissi a lu populu, fachenduli perdiri la devocioni per la bona opinioni chi havianu ad ipsu. Undi adivinni chi una nocti lu anticu innimicu prisi forma di Silvanu et intrau in cammara di una nobili et gintil donna di la chitati, essendu ià ipsa colcata in so lectu. Et trasendu lu demoniu in lu lectu di la donna, la incomenczau ad riquediri di attu inlicitu. Et audendu la donna a cquistu, tantu per la pagura chi appi, quantu per lu erruri di lu peccatu, incomenczau forti a gridari. A li quali vuchi cursiru non sulamenti quilli di la casa, ma ancora li vichini, et lu demoniu nixiu di lu lectu et amuchausi sucta lu lectu. Et essendu adimandata la donna perchì havia cussì gridatu, rispusi tucta spagnata, et dissi comu unu homu chi havia andatu a lu lectu, et però havia cussì gridatu. Et chircandu quilla genti cum luchi tucta la cammara, finalmenti lu trovaru amuchatu sucta lu lectu: et tirandulu fora et guardandulu in fachi, li parsi ad tucti et crictiru certissimamenti chi fussi lu archiepiscopu Silvanu. Et essendu tucti quilli stupefacti et confusi per la fama di la sua sanctitati, lu adimandaru comu fussi cadutu in tanta fullia. Et lu demoniu dissi: «Et chi mali vi pari chi eu haiu factu, si quista fimina mi invitau chi eu vinissi a dormini cum ipsa?». Li quali palori audendu la donna, $137$plangendu dissi chi ipsu mentia per la gula. Allura lu demoniu, aczò chi quilli chi eranu presenti si commovissiru et incitassiru ad mayuri odiu contra Silvanu, incomenzau a diri palori multu suczi et disonesti: li quali non li putendu sustiniri di audirili, lu cacharu di fora di la casa cum multu vituperiu et villania. Et fachendusi iornu, la matina li parenti di la donna dichianu per tucta la terra czo chi havianu trovatu la nocti; et gridandu dichianu chi lu archiepiscopu Silvanu era unu ypocritu et dignu di focu: per la qual cosa tucta la chitati si mossi contra Silvanu, in tantu chi tucti gridandu lu iastimavanu. Volau la fama di tanta abominacioni, et pervinni a li auricchi di Silvanu, lu cori di lu quali si stecti firmu, et la sua lingua non si mossi ad murmurari: ma rindiu multi gracii a Deu, dichendu chi havia meritatu vituperiu. Undi dichi Cirillu chi multi volti poi di la vucca sua chi non li paria esseri statu tantu felichi quandu si vidia ben minispriczari et conculcari da li homini. Hor quista infamia volau in Alexandria et in Chipri et in li chitati dintornu. Et essendu passatu unu annu, lu dictu Silvanu si partiu ocultamenti di Naczarecth et andau ad Bedalem in la ecclesia undi era sepellitu lu corpu di lu gloriusu docturi Iheronimu, et misisi in oracioni allatu a la sua sepultura comu portu di so refugiu. Et essenduchi statu per spaciu di dui huri, advinni chi in quilla ecclesia intrau unu homu malvasu, lu quali ad modu di unu dragu cursi supra di Silvanu videndulu stari in oracioni allatu di lu sepulcru di lu beatu Iheronimu; et iniuravalu cum villani palori, dichendu chi havia incitatu a la gentil dompna ad libidini. Et dichendu $138$cussì, nixiu lu cutellu di la vagina, et auczau li manu per scannarilu. Allura Silvanu, chamandu lu nomu di lu sanctu, dissi: «Sanctu Iheronimu, ayutami!». Et subitamenti quillu malvasu homu, per virtuti di Deu et per li meriti di lu so sanctu, girau la manu ad sì et ficcau quillu cutellu ad sì midesmu infra la gula, et incontinenti cadiu mortu in terra. Et perseverandu Silvanu in la sua oracioni, supravinni in quillu locu un altru malvasissimu homu; et videndu quillu homu mortu a li pedi di Silvanu, pensau chi Silvanu lu havissi auchisu, et malvasamenti misi manu a lu cutellu per auchidiri a Silvanu: ma per divina virtuti, comu havia factu l'altru, firiu a ssì midesmu, et cadiu mortu allatu di l'altru. Et perseverandu Silvanu in oracioni, da llà ad un pocu vinniru dui altri malvasi homini, et videndu ad Silvanu stari in oracioni e quilli dui homini morti a li soy pedi, non sapendu lu divinu iudiciu, pinsaru chi Silvanu havissi factu quillu mali, et incomenczaru ad gridari contra Silvanu et a diri: «O pessimu homu chi vay provocandu a li fimmini a la tua libidini et auchidi li homini ocultamenti, certamenti hora havirà fini la tua malvistati!». Et currendu l'unu di loru supra Silvanu cum lu cutellu nudu in manu per auchidirilu, cussì advinni ad ipsu comu a li altri dui chi si auchisiru a ssì midesmi, et cadiu mortu in terra cum quilli dui altri. La qual cosa videndu lu so cunpagnu, cridendu chi Silvanu lu havissi mortu cum li soy malvasi incantacioni, ixiu fori la porta di la ecclesia et incomenczau a gridari et a diri: «Curriti, curriti, però chi Silvanu non sulamenti vitupera li fimini, ma ancora auchidi li homini cum li soy incantacioni et magarii». A li quali gridati, cursiru tucti li homini di la chitati, et cum grandi vuchi dichianu li homini et li fimmini chi lu malvasu et nequissimu Silvanu era dignu di $139$focu. A li quali gridati, cursi ancora lu venerabili Cirillu episcopu di quilla chitati di Bedalem, cum multa tristicia et cum multu plantu. Et iungendu trovau a sSilvanu cussì allegru et gaugenti comu si fussi in grandi prosperitati, dichendu: «Eu patu quistu iustamenti, però chi haiu offisu a lu meu signuri Deu per li mei peccati». Et piglandu lu populu ad Silvanu cum fururi, lu bacteru duramenti, et minavanulu a lu locu di la iusticia. La qual cosa videndu Cirillu, pregava a lu populu dichenduli chi stassiru un pocu in pachi, volendu diri alcuni palori: ma quantu plui dichia, tantu plui inflammava lu populu. Tirandu dunca lu populu ad Silvanu fora di li porti di la dicta eclesia villanamenti, lu beatu Iheronimu nixiu visibilimenti fora di la sua sepultura, et fichisi dananzi di quilli chi tiravanu ad Silvanu cum tanta claritati chi nullu lu putia risguardari. Et iungendu lu beatu Iheronimu ad Silvanu, stisi la sua manu dricta, prisi la manu dricta di Silvanu, et comandau a cquilli chi lu minavanu chi incontinenti lu divissiru lassari. Et annanczi chi Iheronimu havissi finutu lu so cumandamentu, Silvanu fu lassatu da quilli chi lu tinianu; et happiru sì gran pagura di lu comandamentu di Iheronimu, chi caderu in terra quasi morti. Et in quill'ura advini chi una fimina demoniata, incatinata li manu et li pedi, era minata da multi homini a la dicta ecclesia, aczò chi sanassi per li meriti di sanctu Iheronimu. Et toccandu quilla demoniata la porta di la ecclesia, incontinenti quillu demoniu chi li era adossu incomenczau a gridari terribilimenti dichendu: «Iheronimu, agi misericordia di mi, però chi per ti sugnu tormentatu». A lu quali sanctu Iheronimu dissi: «O malvasu spiritu, partiti da quista $140$serva di Deu, et scopri ad quistu populu li falcii toy, li quali tu hay usatu contra Silvanu, mostranduti a multi in figura d'issu». La qual cosa lu demoniu fichi di presenti, et trasfigurausi in forma di Silvanu in modu chi a tucti li agenti paria la persuna di Silvanu; et poy per ordini lu demoniu incomenczau ad narrari ad tuctu lu populu quillu chi havia factu per disfamari ad Silvanu. Et manifestatu chi happi lu demoniu tucti quisti cosi dananczi lu populu, sparsi incontinenti di la ecclesia cum grandi rimuri et gridati. Et sanctu Iheronimu, tinendu ancora la manu dricta di Silvanu, lu adimandau cum iocunda fachi chi vulissi da ipsu. Et Silvanu rispusi: «Signuri meu, eu ti pregu chi tu non mi lassi stari plui in quista vita». Dissi sanctu Iheronimu: «Sirrà facta la dimanda tua». Et dictu quisti palori, Iheronimu sparsi: et Silvanu, canpandu per spaciu di un'ura, passau di quista vita in pachi. A lu quali miraculu currianu la multitudini di la genti cun tantu plantu chi tucta la terra bagnavanu di lacrimi, rindendusi in culpa chascunu, et dichendu chi havianu multu peccatu contra Silvanu, servu di Deu. Et per tucta quilla nocti lu populu non si partiu di la eclesia. Et vinendu la matina, portaru lu corpu di Silvanu a Naczareth, et cum grandi honuri lu orbicaru in la ecclesia catredali di la quali ipsu era episcopu. #(28)@ Nota magnum miraculum. #(32)@ Nota aliud miraculum. #(34)@ Aliud dignum miraculum. %CAPITULO 49 CAPITULO #49@ &CComu dui alexandrini infidili foru liberati da li latri per li meriti di lu beatu sanctu Iheronimu; et comu poy si $141$baptiyaru, et converterusi ben trichentu di quitti latri li quali stavanu a li passi et arrubavanu.&c Narra Cirillu unu grandissimu miraculu di dui alexandrini, di lu quali miraculu dichi Cirillu chi parti indi vidi ipsu, et parti indi audiu di li homini digni di fidi. Et dichi cussì, chi dui homini di Alexandria (boni homini et ferventi in la devocioni di lu beatu Iheronimu, benchì eranu infidili), partendusi di Alexandria, scadiu chi a certu locu si arraru la via et intraru per unu bosco, in lu quali non trovaru pidati di homini nè di cavalli. Per la qual cosa quisti incomenczaru a dubitari, et recomandandusi ad sanctu Iheronimu passavanu innanczi. In quillu boscu chi habitavanu chincuchentu homini di passu: lu princhipali di quilli hora mandava una certa parti di ipsi et hora un'altra parti ad arrubari et auchidiri la genti chi passavanu da llà. Et scuprendu di luntanu lu capurali di quist'omini a li dicti dui alixandrini, mandau tri di quisti soy compagni ad auchidirili et arrubarili. Et appressandusi quisti tri a li dui alexandrini, paria a cquisti tri chi quilli non fussiru dui, ma fussiru una gran multitudini; et pariali ancora chi dananzi di ipsi chi andassi unu chi resblendia di tanta luchi et di tanta claritati chi non lu putianu risguardari. Et videndu quistu li tri larruni, havendu gran pagura et trimuri, si&·ndi tornavanu arreri a lu loru capurali chi li havia mandatu. Et essendusi alluntanati un bon peczu, girandusi indarreri victiru sulamenti a cquilli dui pellegrini: per la qual cosa tornaru ad ipsi, et accustandusi a lloru victiru quilla multitudini chi havianu vista primu. Di la qual cosa forti maraviglandusi, tornaru arreri a lu loru coporali chi $142$li havia mandatu, et cuntaruchi tuctu quillu chi havianu vidutu. Lu caporali, audendu quistu, si fichi gabu di loru, et riprisili asperamenti; et piglandu cum ipsu in sua conpagna dudichi conpagni, andau ad truvari li dicti dui pellegrini; et guardanduli da luntanu, victiru chi eranu dui et non plui. Ma accostandusi appressu, victiru quilla multitudini chi havianu viduta quilli tri loru conpagni; et videndu quistu, incomenczaru ad haviri pagura et trimarichi li gambi, et finalmenti deliberaru di andarichi appressu a l'amuchuni, per vidiri lu fini di quistu factu. Li dui pellegrini similimenti timianu videndu quisti homini, ca non vidianu la multitudini chi miraculusamenti havianu in loru compagnia. Et essendu ià stramuntatu lu suli, non sapianu chi si fari. Et videndu puru li dui pellegrini quilli homini larruni, pensandu chi forsi fussiru mercatanti, si&·ndi andaru a lloru per adimandarili consiglu. Et appressandusi li peregrini a lloru, li larruni victiru chi quisti non eranu si non dui: et ascuntrandusi cum ipsi, li assaltaru et adimandaruli cui ipsi fussiru, et di undi vinianu, et undi andavanu. Li quali rispusiru chi eranu alexandrini, et andavanu in Bedalem ad visitari lu corpu di lu beatu Iheronimu. Allura lu caporali di quilli larruni adimandau a li peregrini cui eranu quilla multitudini di homini chi eranu cum ipsi. Di li quali palori maraviglandusi li peregrini, rispusiru chi da poy chi ipsi havianu intratu in quillu locu non havianu vidutu persuna si non ad ipsi et altri tri. Allura lu princhipali di li larruni chi manifestau et dissili cui ipsi eranu et chi stavanu a ffari in quillu boscu, et czo chi havianu viduti ipsi et li loru conpagni; et pregau a li pellegrini chi chi dichissiru et declarassiru l'accaxuni perchì et comu quisti cosi eranu advenuti. Dissiru li peregrini chi ipsi $143$non sapianu altra accaxuni, chi non chi ipsi, videndusi haviri arrata la via a lu intrari di lu boscu, si recomandaru a lu beatu Iheronimu. La qual cosa audendu quilli larruni, espirati incontinenti da Deu, lassandu omni ferochitati, si gictaru in terra a li pedi di li pellegrini, dimandanduchi perdunanza di quillu chi volianu fari contra loru: et cussì li minaru undi l'altri larruni loru conpagni. Et iungendu a lloru a la prim'ura di nocti, chi narraru tuctu quillu chi l'avia intravinutu, preganduli chi volissiru lassari la loru mala vita et andassiru cum loru ad visitari lu corpu di lu gloriusu sanctu Iheronimu. Li quali palori li predicti conpagni audenduli, si&·ndi fichiru gabu, et incomenczaru ad aminaczari quistu loru caporali et a cquilli altri chi havianu andatu cum ipsu, dichenduli chi li farrianu fari crudili morti si plui simili palori chi parlassiru. Et non cessandu per quistu lu dictu caporali et li altri chi eranu stati cum ipsu di pregarili et induchirili a ffari la predicta sancta peregrinacioni, una gran parti di quilli malidicti larruni, quasi comu cani arraiati, mictendu manu a li spati, cursiru adossu a lu caporali et a li soy dudichi conpagni: li quali, non fachendu alcuna difisa, sulamenti si recomandaru a lu predictu beatu Iheronimu. Et livandu susu quilli larruni li spati nudi per firirili, incontinenti li loru bracza divintaru sicchi, in modu chi non li poctiru may chicari perfina in tantu chi quilli pregaru a Deu et a lu beatu Iheronimu chi li retornassi in la prima loru sanitati. Et essendu ipsi liberati et sanati per li meriti di lu beatu Iheronimu et per li priheri di quilli, si maraviglaru di tantu miraculu, et ispirati da Deu et grati di tantu beneficiu si vutaru una gran parti di quilla multitudini di andari et visitari lu corpu di lu beatu Iheronimu. Et vinendu la matina, plui di trichentu di quilli larruni si&·ndi xeru fora di lu boscu cum quilli dui peregrini, et $144$insenbla cum ipsi andaru ad visitari quillu sanctu corpu di Iheronimu, narrandu per la via li gloriusi miraculi soy. Et poy chi iunsiru llà et fichiru la debita reverencia et visitacioni, quilli dui alexandrini si bacticzaru, et piglandu l'abitu di religioni si&·ndi intraru in unu monasteriu di frati religiusi. Et li dicti larruni camparu cum loru insembla laudabilimenti, et moreru in gran sanctitati, conchidendulu lu Signuri. %CAPITULO 50 CAPITULO #50@ &CDe dui iuvini romani li quali andavanu a visitari lu corpu di sanctu Iheronimu, li quali foru prisi per homicidiali et multu tormentati, et infini liberati miraculusamenti da misser sanctu Iheronimu.&c Simili miraculu dichi Cirillu chi li fu scriptu per certi licteri chi li foru mandati di Costantinopoli, chi advinni ad dui romani chi andavanu in peregrinagiu ad visitari lu corpu di lu gloriusu Iheronimu. Accostandusi quisti dui peregrini ad una villa chi era appressu la chitati di Costantinopoli a dudichi migla, et essendu allura stati auchisi dui homini, la genti di la villa eranu xuti ad chircari cui havia auchisu a cquilli dui homini: et trovaru per casu a cquisti dui peregrini romani; li qualia, cridendu chi havissiru factu lu dictu homicidiu, minaruli prisi in Costantinopoli, et misiruli in manu di la signuria. Et essendu gravimenti tormentati, per forcza di martiri confessaru et dissiru chi ipsi havianu auchisu a cquilli dui homini: per la qual cosa foru sentenciati chi fussiru morti et decapitati. $145$Or cui non si moviria ad pietati et a plantu, videndu quilli dui iuvini innocenti et nobili di nactioni et bellissimi di corpu bagnarisi di lacrimi la fachi pallida et ialina, et quasi lamentandusi di lu beatu Iheronimu, et dolendusi chi a Ruma non si sapia nenti di la fini loru? Et essendu minati a lu locu di la iusticia, si inginucharu in terra, et auczandu la fachi et l'occhi in chelu fichiru oracioni a lu beatu Iheronimu, et dissiru chi si non havianu factu quillu mali lu quali li era inpostu, per la sua pietati li divissi liberari; et si ipsi chi havissiru culpa, li lassassi muriri comu la iusticia vulia. Et mictendu lu collu a lu chippu, sulamenti dichianu: «Succurrini, sanctu Iheronimu!». Et auczandu lu maniotu la spata, dedi multu terribilimenti supra li colli di li iuvini: ma li colli loru stectiru cussì forti et firmi comu si fussiru stati di porfidu. Lu maniotu tornau a dari multi e multi colpi a li colli di li iuvini, ma cussì sentianu li corpi li iuvini comu si fussiru stati fili di pagla legissimi. La qual cosa videndu quilli chi chi eranu presenti, si maraviglaru fortimenti. Cursi la multitudini di lu populu a vidiri cussì maraviglusa cosa, et lu iudichi comandau a lu maniotu chi un'altra volta tornassi a dari a li colli di li iuvini, aczò chi claramenti vidissi tantu miraculu. Tirau lu colpu da capu lu maniotu, et li colli di li iuvini non appiru nulla lesioni. Et maraviglandusi lu iudichi, et non putendu cridiri chi quistu fussi per miraculu, ma havendu suspectu chi quistu non fussi per arti magica, comandau chi fussiru arsi. Et essendu spuglati nudi, foru misi in unu gran focu, in lu quali misiru pichi et oglu aczò chi ardissiru meglu. Ma per intercessioni di lu beatu Iheronimu, incontinenti lu focu si livau all'ayru grandimenti, et non fichi alcuna lesioni a li iuvini. La qual cosa videndu lu iudichi, dubitandu puru chi quistu non fussi per arti magica, et non per miraculu, deliberau chi si cquisti iuvini stassiru octu iorni inpicati, et $146$non murissiru, di lu in tuctu fussiru liberati: et cussì li fichi inpicari. Et standu inpicati li iuvini, et fachenduli guardari lu iudichi cussì inpicati continuamenti, lu beatu Iheronimu apparsi a cquilli iuvini, et tinendu sempri li soy manu supta li loru pedi, li observau quill'octu iorni sencza haviri alcuna lesioni nè molestia. Et vinendu lu octavu iornu, lu iudichi andau ad vidiri cum la multitudini di lu populu li dui inpicati, si eranu vivi oy morti. Et trovanduli sani et salvi, et sapendu da li guardiani chi non havianu havutu nullu ayutu humanu, si non di Deu et di lu beatu Iheronimu, li fichiru spicari di li furchi, fachenduli grandi honuri. Et comu havianu trasuti primu in la chità cum grandi vituperiu, prisi et actaccati, cussì chi tornaru cun grandi honuri et festa, accunpagnati da gran multitudini di la chitati. Et da poy, partendusi da llà, conpleru lu loru viagiu, visitandu lu corpu di lu gloriusu docturi Iheronimu. Da poi di la quali visitacioni, lassandu omni cura et pinseri siculari, traseru in lu monasteriu undi havia campatu et statu sanctu Iheronimu: et illocu camparu et stectiru in lu tempu di Cirillu, et fineru in quillu locu laudabilimenti la vita loru a llaudi di Deu et di lu gloriusu sanctu Iheronimu. %CAPITULO 51 CAPITULO #51@ &CDe unu monasteriu di ben duichentu donni monachi, lu quali per divina sentencia, si cadiu, et tucti li dicti $147$monachi scachau: lu quali li fu pronunciatu a lloru per lu beatu sanctu Iheronimu.&c grandi pagura div'essiri a ctucti li religiusi chi sunu in li sagri ordini quillu chi advinni in li parti di supra di Thebayda in Egiptu di unu monasteriu di dopni monachi chi eranu ben duichentu, ornati di belli et honesti custumi; et campavanu religiusamenti, salvu chi in lu dictu monasteriu nulla monaca chi era chi havissi stata richiputa per puru effectu di caritati, si non sulamenti per dinari. Et in lu dictu monasteriu era una monaca antica, la quali, da la sua pichulitati minispriczandu li cosi terreni, era campata illocu in lu serviciu di Deu in multi ieiuni et oracioni, a la quali multu displachia quillu viciu di la simonia. Et standu ipsa una nocti in oracioni, li apparsi lu beatu Iheronimu, tantu resblendenti chi tuctu quillu locu fu plinu di grandi claritati. Et comandauli a cquilla monaca chi la matina sequenti dichissi a la batissa et a li monachi chi si ipsi non lassassiru quillu peccatu di la simonia ià invecchatu in loru, subitamenti aspictassiru la divina vindicta. Et dicti quisti palori, lu beatu Iheronimu si partiu. Di la quali visioni la dicta monaca multu spagnata, non sapendu chi si fari, passau tucta quilla nocti sencza dormiri. Et vinendu la matina, quilla monaca andau et sunau la canpanella a capitulu: a lu quali sonu, secundu la usancza, si congrecaru la batissa cum tucti li monachi, et la dicta monaca si livau in pedi et dissi a ctucti czo chi quilla nocti havia vidutu et audutu. Di li quali palori quilli si fichiru gabu, et minisprizandula dichianu chi ipsa $148$era inpazuta, oy vero per lu superchu viviri si havia sonnatu cussì. Ma ipsa, portandu et sustinendu pacientimenti quilli minispreczii, pregava a Deu chi non li mandassi quilla sentencia. Et passati dechi iorni, orandu similimenti quilla monaca, li apparsi similimenti un'altra volta sanctu Iheronimu, et cum benigni palori li comandau et dissi chi sicuramenti li dichissi da capu a la batissa et a li monachi quilli palori chi chi havia dictu primu. Et illa dissi: «Signuri meu, cui si tu chi mi fai tali comandamentu?». Et ipsu rispusi et dissi: «Eu su Iheronimu»; et dictu quistu, sparsi. Et la dicta monaca, volendu plui tostu esseri riputata et tinuta pacza et inbriaca chi contraveniri et disobediri lu comandamentu di sanctu Iheronimu, congrecau da capu li monachi comu havia factu primu, et voliachi diri lu comandamentu di lu sanctu. Ma li monachi, videndu& livari a la dricta, innanczi chi incomenczassi a pparlari, ridendu et fachendusindi gabu di ipsa, si nixeru di lu capitulu. Et passati tri iorni, dormendu la dicta monaca, sanctu Iheronimu, accumpagnatu da multitudini di angili, li apparsi, et incontinenti li comandau chi in quillu stanti si nixissi di lu monasteriu et non aspectassi la divina sentencia. Et pregandu la monaca chi tantu iudiciu non fussi a cquillu monasteriu, sanctu Iheronimu li conchediu gracia per tantu spaciu quantu ipsa andassi a la abatissa et a li monachi, et dichissili li amminaczi di la divina iusticia, et chi di presenti, non si levassiru di lu peccatu di la semonia, incorririanu in l'ira di Deu, di la quali eranu aminazati; et comandau lu sanctu a la monaca chi si ipsi puru stassiru in la loru duricia, illa subitamenti si partissi da lu monasteriu. $149$Et dicti quisti palori, sanctu Iheronimu si partiu: et la monaca andau incontinenti cum grandi doluri in capitulu, et incomenzau ad sonari la campanella cussì in prexa. A lu quali sonu risbiglandusi la batissa, et pensandu ià chi fussi quilla monaca chi sonassi, si levau et andau in capitulu; et trovandu ad ipsa, la riprisi duramenti. Et non vulendu audiri li soy palori, l'amminaczau di mectirila in carczeri oy cacharila fora di lu monasteriu, si ipsa non si astinissi et livassisi di quilli pacii. A li quali palori, la monaca rispusi et pregau a la batissa cum grandi istancia chi la divissi mectiri fora di lu monasteriu, ca non chi volia plui stari, cum czo fussi cosa chi lu beatu Iheronimu #<...>@ divia viniri supra quillu monasteriu. Di li quali palori la batissa si fichi gabu, et comandau a la portara chi la mictissi fora di lu monasteriu, non cridendu però chi ipsa si partissi: et dissi a la portara la batissa secretamenti chi, comu l'avissi lassatu stari un peczu di fora, di poy la fachissi trasiri dintru: et la portara vulia fari comu li comandau la batissa. Ma a mala pena la monaca appi li pedi di fora di lu monasteriu, chi subitamenti tuctu lu monasteriu cadiu, et scachau tucti li monachi, chi non indi campau una. La qual cosa videndu la dicta monaca, plina di compassioni et di doluri rengraciau lu ocultu iudiciu di Deu et di sanctu Iheronimu, si&·ndi andau in li parti di Thebayda minuri, et illocu, in lu tempu di Cirillu, intrau in unu monasteriu in lu quali campau et muriu sanctamenti. %CAPITULO 52 $150$CAPITULO #52@ &CDe dui heretichi li quali si fachianu gabu di li palori di lu beatu sanctu Iheronimu: l'unu di loru pirdiu la palora, et l'altru pirdiu la vita.&c Non sunu di tachiri quilli cosi chi advinniru contra alcuni heretichi, li quali blasfemavanu et biastimavanu a lu beatu Iheronimu. Undi advinni chi unu hereticu di li parti di Grecia, disputandu publicamenti in la ecclesia di Ierusalem, et allegandu unu saccerdotu di la dicta ecclesia contra lu dictu hereticu una sentencia di lu beatu Iheronimu, lu dictu hereticu rispusi chi Iheronimu mentia: undi per divinu iudiciu lu dictu hereticu, havendu offisu a lu beatu Iheronimu cum la palora et cum la lingua, subitamenti li perdiu intranbudui, et diventau mutu. Advinni ancora ad un altru hereticu di la secta ariana chi in una disputacioni dichia certi palori villani contra lu beatu Iheronimu, et finuti li soy prisumptusi palori, di presenti incomenczau ad gridari et a diri: «O gloriusu Iheronimu, agi misericordia di mia, però chi per ti su tormentatu di durissimi peni!». Et cussì gridandu fortimenti, tornau a diri multi volti li dicti palori fina all'ura di conplita. Et in presencia di tucti quilli chi ch'eranu presenti, cum quisti vuchi miserabili in quill'ura l'ixiu l'anima di lu corpu. %CAPITULO 53 CAPITULO #53@ &CDe unu malvasu hereticu di la secta hariana, , $151$havendu in odiu a lu beatu Iheronimu, et videndu pinta la imagini sua, cum unu cutellu chi kavia allatu li decti in la gula: et cussì lu hereticu fu mortu subta petri.&c Adivini ancora in la ecclesia di Syon, in la quali, essendu unu di la secta hariana, et videndu pinta la immagini di lu beatu Iheronimu, arrancau lu cutellu chi portava et ficcaulu intra la gula di quilla ymagini, cum desideriu di haviri pututu fari cussì a la propria persuna di sanctu Iheronimu. Et factu quistu, lu hereticu non pocti may xippari lu cutellu di la gula di quilla ymagini, et may pocti tirari la manu arreri, perfina in tantu chi lu so maleficiu fussi manifestu a ctucti. Undi subitamenti lu beatu Iheronimu apparsi cum lu cutellu ficcatu a la gula a lu iudichi chi stava a lu cortiglu di la curti, et dichenduchi la offisa chi li era stata facta, comandau chi ipsu indi fachissi vindicta; et poy si partiu. Et essendu di czo maraviglatu et stupefactu lu iudichi, incontinenti si&·ndi andau a la dicta ecclesia, et victi quillu hereticu chi tinia la manu a lu cutellu ficcatu a la gula di la ymagini. Et videndu quistu lu iudichi, lu hereticu pocti tirari la manu a ssì. Et secundu chi dichi Cirillu, di quilla firita indi ixiu sangu vivu, comu si quilla ymagini fussi stata una persuna viva: et cussì durau quilla ymagini sanguinata tuctu lu tempu di Cirillu. Et cussì lu dictu hereticu fu piglatu: lu quali, dichendu chi sulamenti li incrixia chi non potia haviri factu ad Iheronimu vivu quillu chi havia factu a la ymagini sua, subitamenti cum petri et cum bastuni et cum ferri fu mortu a fururi di populu. %CAPITULO 54 CAPITULO #54@ &CDe uno cardinali lu quali iniquamenti beffigiava a lu $152$beatu Iheronimu: li vinni lu bisinteriu, et muriu miserabilimenti.&c Et non è d'amuchari e tachiri quillu chi Cirillu dichi chi audiu da Damasiu episcopu portuense. Undi dichi chi unu cardinali chi si chamava Celestinu, la vita di lu quali non respondia nè sequitava lu nomu, portandu invidia a lu beatu Iheronimu, una volta, essendu in collegiu di cardinali, et secundu sua usancza dichendu palori di presumpcioni et di blasfemii contra lu beatu Iheronimu: subitamenti li supravinni un terribili doluri di ventri, in modu chi andau in prexa a li cammari et gictau czo chi havia in corpu: et cussì muriu miserabilimenti. %CAPITULO 55 CAPITULO #55@ &CDe uno ioveni neputi di Cirillu, lu quali miraculusamenti fu liberatu di prixuni per lu beatu sanctu Iheronimu.&c A li dicti miraculi chi iungiu una cosa mirabili chi advinni ad unu iuvini niputi di lu venerabili Cirillu. Lu quali, essendu multu bellu et iuveni di so corpu, scadiu chi fu piglatu di quilli di Persia; et però chi era di multu bellu aspectu, fu deputatu a lu serviciu di lu re. Et essendu statu in quillu serviciu cum multu doluri per unu annu, et servendu a lu re a la tavula, lu ultimu iornu di quillu annu, non si potendu refrinari, per la multa tristicia et doluri incomenczau fortimenti ad plangiri. Et lu re, videndulu $153$plangiri, lu adimandau di l'accaxuni, et ipsu chi la dissi. La quali comu lu re la sappi, lu fichi piglari et mectiri prixuni in unu so castellu, et fachialu ben guardari. Et la nocti sequenti, essendu lu iuvini tuctu bagnatu di lacrimi, si adormentau in quilla tristicia. Et comu fu adormintatu, li apparsi lu beatu Iheronimu: et pariali chi sanctu Iheronimu lu piglassi per la manu, et minassilu in Iherusalem. Et risbiglandusi lu iuvini la matina innanczi iornu, et credendusi trovari prixuni in lu castellu, si recanuxiu et trovausi in Ierusalem in casa di Cirillu so ciu. Di la qual cosa diventau cussì stupefactu, chi essendu quasi fora di sì non canuxia ben claramenti undi ipsu fussi. Et poy chi si stecti cussì un peczu, tornau in sì, et di la allegricza incomenczau a gridari sì fortimenti, chi non sulamenti risbiglau a cquilli di casa, ma ancora a li vichini. A li quali gridati cursiru li famigli di casa, et trovandu lu iuvini, lu andaru ad diri ad Cirillu so ciu: lu quali, maraviglandusi, si lu fichi viniri dananti, et adimandauli comu era cussì tornatu. Et lu iuvini chi cuntau et narrau omni cosa per ordini comu era passata. Li quali cosi auduti, Cirillu referiu multi gracii a Deu et a lu beatu Iheronimu a llaudi di l'omnipotenti Deu. %CAPITULO 56 CAPITULO #56@ &CDe una nobili donna monaca devota de sanctu Iheronimu, la quali fu da ipsu liberata di grandi periculu per la sua virtuti et devocioni.&c Fu una monaca nobili et di sangu et di costumi, la quali era multu bella di lu corpu, et era di tempu iuvini, ma vecha $154$per maturitati et per discrepcioni, et era multu devota di lu beatu Iheronimu. La quali, secundu chi dichianu li compagni soy, campava multu religiusamenti et standu multu a la ecclesia in oracioni; et alcuna volta operava alcuna cosa di soy manu, et sempri cum la bucca et cum lu cori si dava a li virtuti. Di la quali havendu invidia lu anticu inimicu, incitau et commossi l'animu di unu nobili iuvini ad concupiscencia, et innamurausi di quista, in tantu chi iornu et nocti non putia pinsari in altra cosa si non comu putissi conpliri et mectiri ad effectu la sua mala concupissencia: et omni iornu quistu iuvini andava torniandu lu monasteriu. Et finalmenti videndu chi non putia haviri so intendimentu, comu homu inbriacu di malu desideriu, recursi ad unu incantaturi di demonii, et promisili grandi cosi si illu fachissi chi havissi lu so intendimentu. Lu quali incantaturi, cum sua arti inmalidicta, si fichi veniri ad sì unu demoniu, et comandauli chi andassi ad quilla monaca et ingannassila in tal modu chi lu iuvini havissi so intendimentu. Et partendusi lu diavulu, si&·ndi andau a la chella di quilla monaca. Ma però chi in quilla chella chi era pinta la inmagini di sanctu Iheronimu, lu diavulu non chi auczau intrari dintra. Undi dichi Cirillu chi è cosa provata per experiencia di multi exempli chi lu diavulu ha tanta pagura di lu beatu Iheronimu, chi non aucza compariri dananzi la ymagini sua; et si la sua ymagini si mustra cum devocioni a lu homu demoniacu, lu demoniu si parti incontinenti. Sì chi lu demoniu, non havendu arditancza oy non potendu intrari in la chella di quilla monaca, si&·ndi tornau a lu incantaturi chi lu havia mandatu; et dissichi comu per la ymagini chi $155$era pincta di sanctu Iheronimu in la chella non chi auczau oy non chi pocti intrari dintra. Et fachendusi lu incantaturi gabu di quillu demoniu, lu cachau et mandaulu via; et fichisi viniri un altru demoniu, et mandaulu similimenti ad quilla monaca comu havia mandatu lu primu: lu quali, andanduchi, chi advinni czo chi advinni all'altru. Ma quistu secundu fu costrictu di stari a la chella di la monaca dananzi la porta per spaciu di una ura. Infra lu quali spaciu lu demoniu, standu tinutu, gridava et dichia: «Iheronimu, si tu mi lassi partiri di cza, mai plui chi tornirò». A li quali gridati la monaca, la quali stava et orava, si spagnau tucta. Et perseverandu lu demoniu in quistu rimuri, risbiglandusi l'altri monachi et cum grandi timuri fachendusi la cruchi, andaru a la chella di quilla monaca. Et canuxendu chi quilla vuchi non era di homu ma di deavulu, lu sconiuraru et constrissirulu invocandu lu nomu di Deu chi li dichissi perchì era vinutu illà et perchì gridava cussì. Et lu demoniu li dissi l'accaxuni di lu so veniri, et perchì gridava cussì; et pregauli chi ipsi pregassiru a lu beatu Iheronimu, lu quali lu tenia cussì ligatu là cum catini di focu, chi ipsu lu lassassi partiri et andarisindi. Et inpetrandu li monachi la gracia di lu beatu Iheronimu, lu demoniu si partiu cum grandi rimuri et gridati. Et andausindi a cquillu incantaturi chi l'avia mandatu, et bactiulu cussì duramenti, chi appena paria in ipsu signu di vita, dichenduli chi havia sustinutu gravissimi peni però chi lu havia mandatu a cquilla monaca. Et videndu lu incantaturi chi l'arti sua non li valia nenti, ad modu di homu ruptu in mari chamau in so ayutu a sanctu Iheronimu, promictenduli chi, si ipsu lu ayutassi, tucti li soy arti inmalidicti lassiria, et sempri serria so devotu et fidil servituri. Et facta quista tal promissioni, $156$subitamenti lu demoniu lu lassau et partiusi da ipsu; ma puru, per quilli bactituri et percussioni chi li dedi lu demoniu, indi stecti malatu unu annu. Et tornandu ad penitencia, innanzi chi si levassi di lu lectu, arsi tutti li libri di l'arti sua, et vindiu czo chi havia et dedili a li poviri per l'amur di Deu. Et sanatu chi fu supra di l'annu, tornatu a la prima sanctitati, si inchusi in una gructa et spelunca, la quali era statu lu beatu Iheronimu #<...>@ per spaciu di quarant'anni; et in lu tempu di Cirillu campava in multa sanctitati et in grandi aspericzia di penitencia. Et quillu isfortunatu iuvini innamuratu di la monaca una nocti si inpicau per la gula ipsu midesmu, et cussì miseramenti muriu. Per la qual cosa Cirillu scripsi una bella epistola di multi belli sentencii contra lu viciu di la luxuria, ad comendacioni di la virginitati, la qual non dicu. Et subiungendu Cirillu ad terruri di la vanitati di li iochi unu exemplu di unu so niputi lu quali si chamava Ruffu: lu quali exemplu, però chi non apparteni a li miraculi di lu beatu Iheronimu, lu lassu stari per veniri a la narracioni di quilli cosi chi si fannu alla presenti materia, a llaudi di Iesu Christu. %CAPITULO 57 CAPITULO #57@ &CDe unu iucaturi lu quali, biastimandu a sanctu Iheronimu, subitamenti fu mortu di una saecta. Et de tri altri $157$iucaturi li quali, dichendu dispregiu di sanctu Iheronimu, si apersi la terra et agluctiuli.&c Undi non sunu di tachiri quilli cosi li quali adviniru ad alcuni iocaturi et iastimaturi. Undi dichi Cirillu chi a lu tempu chi ipsu scrivia la dicta epistola, infra quindichi iorni, havinni in Samaria chi unu, iocandu et havendu disordinatamenti perduta la sua substancia, iastimandu lu beatu Iheronimu, subitu fu mortu di una sagicta di fulgaru. Cussì comu advinni ancora in Tiru a tri iocaturi, li quali, in lu principiu di lu iocu dichendu ipsi chi contra omni putiri et forcza di Iheronimu prosperamenti spachirianu lu iocu incomenzatu: un pocu poy chi incomenczau lu iocu, la terra si apersi et agluctiusi quilli tri iocaturi, et mai da ipsi non si vidi nè ossa nè pelli. Et quistu dichi Cirillu chi lu audiu di quilli chi foru presenti. Ma in quistu chi eu dirrò appressu dichi Cirillu chi chi fu presenti ipsu, et advinni in Ierusalem, inpressu la casa sua. %CAPITULO 58 CAPITULO #58@ &CDe unu garczuni di dudich'anni, lu quali, spregiandu lu beatu Iheronimu, subitu fu portatu via di lu diavulu infernali.&c Era in la chitati di Ierusalem unu nobili et ricchu homu cavaleri, lu quali havia unu so figlu, di lu amuri di lu quali era tantu chicatu, chi di nulla cosa lu corrigia, anzi lu amaystrava di mali et iniqui costumi. Undi per la mala doctrina chi richipia da lu patri, lu garczuni, essendu ià in etati di $158$dudichi anni, privatu et sencza omni bona costuma, sulamenti vacava in iastimari et in cosi bructi et disonesti. Sicchì unu iornu, appressu vesperi, iocandu lu dictu garczuni et havendu multu perdutu, misi ad diri quisti palori, abenchì non fussi la prima vota: «Facza czo chi po quillu Iheronimu chi diveta lu iocu, ca, annanczi chi eu mi leva di quistu iocu, centra omni sua voluntati eu vinchirò». Et repetendu lu iuvini et dichendu quisti palori più volti, subitamenti lu malignu spiritu apparsi inlà in figura di unu terribili homu; et in presencia di tucti quilli chi eranu illà, velochimenti intrau in lu meczu di lu iocu et piglau a cquistu isfortunatu iuvini, et portausindilu chi may si&·ndi victi plui nenti. Et cridi Cirillu chi quillu malignu spiritu lu portassi in lu infernu in anima et in corpu. Et dichi Cirillu chi in quill'ura chi lu garczuni iocava, casualmenti Cirillu stava ad una finestra di la sua casa, la quali era a ffachi di lu locu undi si iocava, sicchì claramenti victi omni cosa. Undi Cirillu ammonixi li iuvini chi usanu boni costumi di pichulitati et astegnanusi di li cosi mali, però chi quillu chi si scrivi in la Tavola Nova non si sturba ligeramenti. Et ancora ammonixi li stulti et pazi patri chi digianu amaistrari et bactiri li loru figloli, aczò chi in lu tempu da veniri non chi advegna matheria chi li hagianu a plangiri. %CAPITULO 59 CAPITULO #59@ &CDe unu previti mortu et sepellitu, lu quali era di mala vita: non cessau may lu strepitu et lu rimuri illà undi era sepellitu perfina in tantu chi non fu disorbicatu di la ecclesia.&c $159$Narra Cirillu di lu venerabili Nicolau archiepiscopu da Creti, lu quali era andatu ad visitari lu corpu di lu beatu Iheronimu, chi in Candia era statu unu previti, lu quali havia factu mala morti, et era orbicatu cum li altri previti morti. Hora advinni chi la nocti sequenti di lu iornu chi era sepellitu, in lu dictu cimiteri et in la ecclesia fu tantu rimuri et strepitu et sonari di campani, chi gran parti di chitatini spagnati cursiru in la dicta ecclesia. Et non trovandu nè videndu nenti, ma sulamenti sentendu quistu strepitu et rimuri, si&·ndi tornaru a li casi loru, et la matina si&·ndi andaru a la ecclesia per vidiri la veritati czo chi la nocti havianu sentutu. Et non chi trovandu nulla cosa apparenti di lu dictu rimuri chi havianu audutu, lu dictu archiepiscopu comandau a lu populu chi divissi stari in oracioni et aspectari la sequenti nocti: et cussì fichiru. Et vinendu la nocti sequenti, vinniru quilli midesmi rimuri, dui tanti plui grandi. Et essendu la matina tuctu lu populu congrecatu in la ecclesia et fachendu oracioni, subitamenti lu beatu Iheronimu apparsi in la ecclesia plui resblendenti chi lu suli, et in presencia di lu populu si&·ndi andau all'altaru, et illocu stecti in silenciu per spaciu di un'ura. Et standu tuctu lu populu stupefactu, lu beatu Iheronimu parlau, et dissi chi quillu rimuri lu quali havianu sentutu era statu per lu corpu di quillu miseru previti, lu quali indignamenti era statu orbicatu in quillu locu sacratu. $160$Et comandauli chi lu divissiru disorbicari et livarilu da llà, dichendu chi, si czo non fachissiru, lu dictu rimuri et pestilencia may non cessiria: et dictu quistu, lu beatu Iheronimu sparsi. Allura lu populu disorbicaru lu miseru previti, et luvarulu di quillu locu, et la dicta pestilencia et rimuri cessau. Per la qual cosa tuctu quillu populu incomenczaru ad haviri in reverencia a lu beatu Iheronimu. Et lu dictu archiepiscopu andau poy per quilla accaxuni ad visitari lu corpu di lu beatu Iheronimu gluriusu sanctu. %CAPITULO 60 CAPITULO #60@ &CDe unu iuveni devotu di sanctu Iheronimu, lu quali, piglandu mala via, et non lassandu però la devocioni di lu beatu santtu Iheronimu, finalmenti tornau a penitencia; lu quali auchisi lu frati et la mugleri.&c Ancora dichi Cirillu et subiungi plui chi fu unu iuveni chi si chamava Titu, lu quali era famusu, ricchu et nobili, et ancora ad honuri di lu beatu Iheronimu, di lu quali era multu devotu, si havia prepostu in la sua menti di conservari virginitati: in lu quali preponimentu perseverandu perfina a li vint'anni cum honesti costumi, a la fini di lu dictu tempu essendu ingannatu da disonestu et perversu consiglu di unu so frati, lu dictu iuvini cadiu in luxuria cum una iuvini, et piglaula per mugleri. La quali tantu l'amau, chi si adimenticau omni divinu osequiu, ma puru sempri perseverau in la benedicioni di lu beatu Iheronimu. Et standu quistu in tali vita per spaciu di unu annu, lu so frati per diabolica subgestioni incomenczau disonestamenti ad usari carnalimenti cum la sua mugleri: di la qual cosa lu dictu iuvini per certi signi piglau suspectu, et ingengnau astutamenti comu si certificari di lu factu. Et $161$finalmenti trovau a cquistu so frati a lu lectu cum la mugleri, et hauchisi la mugleri et poy auchisi lu frati chi ià era fugitu di lu lectu. Et partendusi poy di la chitati per li dicti homicidii, diventau publicu tenituri di passi, et stava a li passi ad auchidiri et arrubari li homini. In quista dispirata vita si stecti circa anni dechi, in lu quali tempu non lassau may di fari certa reverencia, chi ipsu solia fari, a lu beatu Iheronimu. Et di poy di lu dictu tempu, standu quistu un iornu, passata l'ura di vespiri, in lu locu usatu, et aspectandusi passassi alcunu per arrubarilu et auchidirlu, lu beatu Iheronimu li apparsi in forma di unu mercanti. Et cridendu lu iuvini chi ipsu fussi mercatanti, si fichi innanzi et piglaulu; et vulendulu auchidiri, lu mercanti lu pregau chi per amuri di sanctu Iheronimu, lu quali ipsu amava, lu volissi ascultari alcuni palori annanczi chi lu auchidissi. Lu iuvini dissi chi per lu amuri di sanctu Iheronimu, a lu quali ipsu amava, et per lu quali ipsu lu havia pregatu, lu volia ascultari, et ancora li perduniria la morti, ma la roba chi portava la volia. Allura lu mercatanti dissi: «Sachi chi eu su Iheronimu, lu quali su vinutu za per la saluti tua, et perfina a cquistu iornu eu haiu temperata la ira di Deu dignissima supra di ti cum li mei oracioni. Adunca asteniti et lassati di quisti cosi pessimi, et fa penitencia condigna di li peccati toy: et sachi chi, si tu non lu farray, eu non serrò plui in tua guardia di ora innanzi, et non pregkirò a Deu plui per ti». Et dicti quisti palori, subitamenti spiriu. Di la qual cosa stupefactu, lu iuvini cum tucti quilli chi eranu cum ipsu subitamenti per divina gracia si mutaru di la loru mala voluntati et andarusindi in unu $162$remitoriu aspirissimu. Et illocu fichiru durissima penitencia, perseverandu perfina a la fini di la vita loru. %CAPITULO 61 CAPITULO #61@ &CDe unu monacu lu quali era devotu di lu beatu sanctu Iheronimu; cadiu miserabilimenti in un grandi erruri, et assentausi de lo monasteriu; et da poy, per multa penitencia, tornau in lu monasteriu et fu salvu.&c Multu ni divi acterriri quillu chi advinni in li superiuri parti di Egiptu, undi era unu monacu iuvini di etati, ma vecchu di costumi, lu quali era statu in lu monasteriu circa anni dechi; et havia tantu zelu di castitati chi, per pagura di non la perdiri, havia in orruri et abominacioni omni aspectu di fimina, et non sulamenti di audirili et di vidirili, ma macari di auridili nominari. Di lu qual monacu havendu lu diavulu invidia, lu stimulava et chircavulu di ingannari in multi modi: ma lu monacu stava senpri cautu, recomandandusi continuamenti et humilimenti a Deu et a lu beatu Iheronimu, a lu quali era multu devotu, ayutandusi ancora cum multi diyuni et oracioni et altri penitencii, et cussì restava et era sempri per la gracia di Deu vinchituri di lu demoniu. Ma all'ultimu lu inimicu trovau unu suctili modu per ingannarilu in quista maynera: chi advinni casu chi lu patri di quistu monacu, essendu gravatu di infirmitati, desiderava multu di vidiri quistu so figlu; undi lu dictu monacu, ad plachiri di lu patri et priheri di li soy frati, et quasi constrictu da ipsi di andari ad visitari ad so patri, abenchì multu mal volinteri chi andassi, puru, costrictu da loru, $163$andau a la chitati a la casa di lu patri; in la quali standuchi tri iorni, li parsi stari in una scurissima prixunia. Et standu quistu cussì cum una sua soru insembla, la quali era multu bella, et havendu cura di lu patri loru, avinni casualmenti chi, reposandusi intranbudui in unu lectuchu sparti di quillu di lu patri loru, stisiru et misiru insembla li gambi loru l'una cum l'altra, et similimenti li loru manu: undi incontinenti, per diabolica sugestioni, lu monacu si riscalfau tantu di caluri di luxuria et concupiscencia carnali di quista sua soru chi, adimenticandusi di lu in tuctu lu monasteriu et lu timuri di Deu, iornu et nocti non potia pensari ad altru si non a cquista. Ma ipsa di quista cosa non si&·ndi addunava, nè in tali cosa pinsava. Et standusi illocu lu monacu multi iorni, lu patri sanau, ma lu monacu, trovandu certi scusi, chircava di suprastarisi et non tornari a lu monasteriu. Et non sapendu li monachi l'accaxuni di lu so tardari, indi stavanu maraviglati. Finalmenti, videndu li monachi chi ipsu non tornava, mandaru dui di loru monachi per ipsu, chi minassiru cum loru a lu monacu in lu monasteriu. Et cussì finalmenti lu monacu si partiu di la casa di lu patri, et tornau cum quilli dui frati a lu monasteriu, parenduli assay plui tediu et rencriximentu lu tornari chi non li parsi lu andari. Et poi chi fu tornatu quistu in lu monasteriu, cum lu corpu stava in lu monasteriu, ma cum lu cori stava continuamenti in casa di lu patri cum la soru, pensandu sempri, nocti et iornu, comu putissi mectiri ad effectu lu so malu intendimentu. La qual cosa comu la potissi fari, lu demoniu li misi quistu consiglu in cori: chi si vestissi unu vestimentu seculari, et partissisi di nocti di lu monasteriu et sigretamenti si&·ndi andassi a la casa di lu patri, et amuchassisi sucta lu lectu di la soru secretamenti: et comu ipsa fussi adormixuta, si&·ndi andassi ad illa a lu lectu, et cussì haviria la sua $164$intencioni. Et volendu lu monacu fari lu malu consiglu, piglau a l'amuchuni li chavi di lu monasteriu. Et andandu fina a mecza nocti et torniandu lu monasteriu, non pocti may trovari la porta. Et sonandu matutinu, aczò chi non fussi trovatu di li frati, si&·ndi tornau a la sua chella, maraviglandusi di czo chi chi era advenutu. Et cussì ancora li advinni di poy multi volti. Ma, però chi lu beatu Iheronimu, la ymagini di lu quali lu monacu tinia in sua chella et ad ipsa, per reverencia di ipsu Iheronimu, si inclinava et inginuchava, non lu lassava cussì bructamenti cadiri in quillu peccatu, npachandulu chi non putissi andari ad inpliri la sua mala voluntati. Et essendu oramay unu misi, lu beatu Iheronimu apparsi in visioni ad unu devotu monacu di quillu monasteriu, et dissili tuctu quillu chi lu monacu fachia, et comu lu havia guardatu per la reverencia chi li fachia; et dissili chi lu ammonissi per sua parti, et dichissili chi si&·ndi divissi astiniri et lassarisindi, et fachissi penitencia di quillu chi havia factu: havisandulu chi, s'illu non si&·ndi astinissi, ipsu non fora plui in guardia sua. Et vista quista tali visioni, lu devotu monacu la matina sequenti narrau et dissi a cquillu monacu la visioni et lu comandamentu chi havia havutu quilla nocti di lu beatu Iheronimu. Lu quali monacu, auduti quisti cosi, negau di lu in tuctu chi non era veru, dichendu chi quilla non era revelacioni vera, ma era statu un sopnu per haviri la testa vacanti. Et deliberausi lu dictu monacu di non fari plui la reverencia chi ipsu usava fari a lu beatu Iheronimu, aczò chi putissi adimpliri la sua perversa voluntati. Et la sira sequenti lu monacu non fichi la riverencia $165$solita a la ymagini di sanctu Iheronimu; undi quilla nocti, nixendu liberamenti di lu monasteriu, et vistendusi di habitu seculari, andau per diversi vii, et iunsi la sira a la casa di lu patri: et chilatamenti intrandu in casa, si amuchau sucta lu lectu di la soru sua. Et la nocti dormendu ipsa, lu monacu spoglandusi nudu si culcau allatu di la soru. Lu quali culcandusi, ipsa si resbiglau, et sentendusi quistu allatu incomenczau ad gridari ad auti vuchi et a chamari quilli di la casa: li quali tucti traseru cum lu luchi, et trovandu a cquistu a lu lectu lu patri e la matri, forti maraviglandusi lu adimandaru di l'accaxuni di accussì factu advenimentu. Et lu monacu confusu li dissi per ordini tucta l'accaxuni, et comu ipsu era statu ingannatu. Et in quistu modu lu beatu Iheronimu permisi et consentiu chi lu dictu monacu havissi experiencia di la sua paczia, aczò chi fussi plui humili et plui cautu ad guardarisi. Et videndusi et canuxendusi lu monacu cussì vituperatu di lu diavulu, tornau a la consciencia sua. Et partendusi di la casa di lu patri cum multu doluri et plantu, tornau a lu monasteriu so, in lu quali campau per spaciu di dui anni in tanta penitencia quanta la mayuri parti di li homini non purrianu sustiniri. Et a la fini di dui anni, passau in pachi di quista vita in sancta et laudabili penitencia. Undi per quistu exemplu divimu tucti timiri li flagilitati nostri, et guardarini di lu ingannu di lu innimicu, et ancora haviri grandi spirancza in la misericordia di Deu et in lu ayutu di li sancti soy. %CAPITULO 62 $166$CAPITULO #62@ &CDe uno mastru Iacubu Scudellaru liberatu da morti per li meriti di lu beatu sanctu Iheronimu.&c Fu unu homu chi si chamava mastru Iacubu Scudellaru, homu di laudabili vita, lu quali, partendusi di Troya undi ipsu habitava, et andandu a la terra di l'Acqua Putrida, si trovau cum certi malandrini chi stavanu per arrubari et auchidiri li homini; et acconpagnausi per lu caminu cum loru non li canuxendu. Et persequitandu lu signuri di la provincia a cquisti et ad altri malandrini, li piglau, et insenbla cum ipsi a mastru Iacubu, cridendusi chi fussi di loru. Et mictendu lu signuri di la provincia a ctucti quisti a li tormenti, et non putendu mastru Iacubu sustiniri quilli tormenti, confessau chi ipsu era compagnu di quilli malandrini, et chi insenbla cum ipsi havia factu certi maleficii, li quali li havianu factu quilli sencza di ipsu. Sicchì lu signuri li condepnau a ctucti a li furchi. Et essendu tucti minati a lu locu di la iusticia, cum li manu ligati darreri et cum la corda a la gula, mastru Iacubu devotamenti si recomandau a lu beatu sanctu Iheronimu chi lu divissi ayutari, cussì comu di quillu peccatu era innocenti. Et standusi quillu signuri allura a la sua cammara, subitamenti li apparsi sanctu Iheronimu, et comandauli chi divissi liberari a mastru Iacubu, lu quali essendu innocenti lu havia condepnatu. A li quali palori spagnatu, lu signuri mandau incontinenti chi li fussi minatu mastru Iacubu. Et essenduli minatu dananzi, lu adimandau si ipsu si havia accomandatu ad alcunu sanctu: et dichenduli ipsu chi si havia recomandatu a lu beatu Iheronimu, lu dictu signuri lu fichi lassari. Et essendu liberatu lu dictu mastru Iacubu, cussì com'era, cum li manu darreri ligati et cum la corda a la gula, annanzi chi marnassi nè bivissi, andau a la ecclesia ad referiri $167$gracia a Deu et a sanctu Iheronimu. Et la corda chi ipsu havia a la gula perfina a la iornata di ogi pendi dananti la inmagini di lu beatu Iheronimu, la quali è pinta in quilla ecclesia. Et lu dictu signuri, per devocioni di quillu miraculu, andau ad visitari la dicta ecclesia; et adimandau perdunanza a lu beatu Iheronimu dananczi la sua inmagini di czo chi havia factu a mastru Iacubu, benchì lu havia factu ignorantimenti; et offersi a la maramma di quilla ecclesia grandi quantitati di dinari. %CAPITULO 63 CAPITULO #63@ &CDe uno devoto miraculu lu quali fichi misser sanctu Iheronimu, chi resursitau da morti ad vita ad unu mastru Barbato.&c Fu etiam unu lu quali si chamava mastru Barbatu di San Giorgi: lu quali, habitandu in Troya in la terra di Sancta Maria, la quali anticamenti si chamava Lucera, essendu quistu mortu, si assemblaru multi monachi et previti per fari lu obsequiu di la sua sepultura. Et partendusi di loru eclesii quasi all'ura di vesperi, andaru a la ecclesia undi si divia orbicari lu dictu corpu mortu. Et iunti chi foru a la ecclesia, però chi la ura li parsi tarda, li previti et l'altri genti si&·ndi tornaru a li casi loru cum intencioni di orbicarilu la matina sequenti. Et plangendu amaramenti la mugleri la nocti, et lamentandusi dulurusamenti di la morti di lu so maritu, incomenzau per grandi doluri a gridari cum plui alti vuchi; et cum grandi effectu et cum devotu cori pregava a misser sanctu Iheronimu chi li plachissi di rendiri lu patri a li soi $168$figloli et lu maritu a la sua mugleri. Et subitamenti, facta la dicta prihera, quillu chi era mortu resursitau, et incomenzau ad sputari, et apersi li occhi, et incontinenti ad un'ura fu resursitatu et sanatu. %CAPITULO 64 CAPITULO #64@ &CComu l'auctore fa menzione a cquestu ultimu capitulu di certi laudi dicti generalmenti et finalmenti, per autoritati di multi sancti docturi, in gloria et honuri di misser sanctu Iheronimu. Amen.&c Façamu oramay fini a li miraculi quasi innumerabili chi lu altissimu Deu ha operatu in quista vita per honuri et meriti di misser sanctu Iheronimu so fidilissimu servu, però chi, volenduli tucti diri, serria difficili et forti a lu scripturi di scriviri, et a li lecturi forsi incrixiria di legirili. Basta quilli chi sunu dicti a lu presenti ad demostrari la magnificencia et gracia di li meriti di ipsu gloriusu docturi Iheronimu, chi la divina gracia ha hoperati et facti per lu so fidilissimu et devotissimu servituri sanctu Iheronimu. Et dandu conplimentu ad quista legenda, sequitiria a diri all'ultimu li magnifichi et autissimi laudi chi multi et diversi et valentissimi docturi et savii ànu scriptu in diversi loru libri et epistoli, mostrandu la excellencia di li virtuti, di la sanctitati, di la sciencia et di la sapiencia sua. Infra li quali è lu gloriusu docturi misser sanctu Agustinu, lu quali cum singulari veneracioni et reverencia scrivi ad ipsu et scrivi di ipsu magnifichi et altissimi cosi et laudi. Similimenti lu beatu Prosperu et sanctu Ysideru et $169$sanctu Severu dixipulu di sanctu Martinu, et Casiodalu et Gispertu, Sidoniu et lu Venerabili Beda previti et sanctu Damasiu papa; et multi altri sancti et docturi scrivinu di ipsu altissimi et magnifichi laudi. Per li quali laudi di tali et tanti sancti et valenti homini, cum l'altri cosi chi di supra sunu scripti di ipsu, si conprindi manifestamenti ipsu gloriusu docturi misser sanctu Iheronimu esseri grandissimu et excellentissimu in lu cospectu di Deu, et miraculusu et piatusu et subvenituri a cquilli chi fidilmenti in li loru bisogni si recomandanu ad ipsu. Ma però chi scriviri cza distisamenti omni cosa secundu chi li supradicti sancti et savii ànnu dictu in sua comendacioni et laudi sarria troppu longu, basta quillu chi è dictu. Et fachendu fini a lu parlari di ipsu et de li soy virtuti et laudi et miraculi, pregamu lu altissimu Deu cum lu so unicu figlu Iesu Christu benedictu et cum lu Sanctu Spiritu chi per li meriti di sanctu Iheronimu ni facza cussì campari in quistu mundu, chi a la nostra fini per gracia sua ni dugna vita eterna. Amen. ICZÀ FINIXI LU LIBRU DI LU TRANSITU ET VITA DI MISSER SANCTU IHERONIMU, SCRIPTU PER MANU DI IACUBU CAVALLU CURRENTI L'ANNU DI LA #VIa@ INDICIONI #M.CCCC.LXXIII@, LU MISI DI AGUSTU, IN CATHANIA, SO FIDILI DEVOTU. #(6)@ Prosperu. Ysideru. Severu. Casiodalu. Gispertu. Sidoniu. Beda. Damasiu.