%[Prologu.] $3$&[I&]ntra multi virtuti et excellentisimi laudi di la gloriusa virgini sancta Cecilia si legi ipsa purtari sempri in lu so pectu lu Evangelu di Ihesu Christu, azò ki dichendulu spissamenti nocti et iornu [lu] avissi inserta in lu so cori per continua meditacioni sua, per la quali meditacioni si rifriscava ipsa la menti di omni estu et arduri di temptacioni carnali. Et cussì ti ammunixu, frati et figlu, ki tu porti comu ipsa per continu legiri et meditari la vita dulchissima di lu Signuri Ihesu, ki nullu exercitiu spirituali po essiri meglu et plui confortivili a la menti di lu penitenti comu meditari la vita et la passioni ki sustinni per ti lu to dulchissimu Signuri Ihesu Christu. Tali pinsamentu cacha di la menti omni tentacioni et mortificala di omni dilectu carnali, incitandula ad omni perfectu amuri di Deu. Dicu adunca ki continua meditacioni di la vita di Christu robora et firma la menti contra li vani et scandalusi cosi di kistu mundu, sì comu esti manifestu in la beata Cecilia; la quali, in la pompa mundana di soy nocci et ipsa vistuta di robi innaurati, cantandu et sunandu li trumbi et li organi, ipsa stava firma in la meditacioni di la passioni di Christu, cantandu in la sua menti et dichendu a Deu kistu versu di lu Psalmista: #&CFiat cor meum et corpus meum immaculatum, Domine, ut non confundar.&c@ $4$Appresu, lu pinsamentu di la vita di Christu confirma la menti contra la tribulacioni et presuri di kista vita, cussì comu esti manifestu in li martiri, dichendu sanctu Bernardu in lu sermuni #.lxj.@ lu quali fa ipsu in la Cantica canticorum: «La tollerancia - dichi ipsu - di li martiri aveni per la continua meditacioni di la passioni di Christu, pinsandu sempri supra li virgogni et li passioni li quali Christu patiu per loru, et comu quasi ipsi patissiru et portassiru Christu vulneratu intra li visceri loru. Et cussì alcuni di loru cum gauyu portavanu li martirii loru, et cum so cia cosa ki patissiru la pena corporali, tamen lu amuri di la passioni di Christu li dunava alligriza in omni pena; et si avianu lu corpu laceratu et perchati di ferri allumati, sintendu Christu cum la menti et confessandulu dulchimenti cum la bucca, cridendusi essiri tostu cum ipsu in lu gauyu celestiali, poy di li forti martirii, portavanu non sulamenti la pena di lu martiriu cum paciencia, ma ancora cum grandi alligriza». &CHec dicit Bernardus.&c Et non sulamenti li martiri ma etiam li confessuri et li virgini per kista sancta meditacioni di Ihesu Christu portanu omni pena et omni virgogna, ki li fussi facta a ctortu oy a dirictu, cum paciencia. Ora legi adunca cum affectu la legenda di li sancti martiri et di li sancti virgini di li quali tu si sicuru, et vidirai cum quanta amaritudini et paupertati di duluri et diversi infirmitati passaru kista misera vita cum paciencia. Ancora ti dicu, figlu karissimu, kista meditacioni di la vita di Christu non lassa nasiri viciu nullu a la menti, ca però ki si trova plina di tucti virtuti: in tali menti si trova profunda $5$humilitati, pinsandu di Christu; in ipsu si trova perfecta caritati, pensandu lu amuri ki appi in nui Ihesu Christu; in ipsu si trova dulchiza di oracioni, exemplu di omni virtuti. Et di zo dichi sanctu Bernardu in la Cantica: «In vacanti si affanna alcunu acquistari virtuti, si di altra parti li voli prindiri ki di li virtuti di Christu oy di la meditacioni di la vita sua, la quali esti speculu di omni virtuti». Et killu lu quali lu sequita virtusamenti, sempri serrà illuminatu da ipsu, cussì comu ipsu dichi in lu so Evangeliu: Qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed abebit lumen vite. Et per ben ki sia illicteratu oy diotu senza licteri, tamen lu spiritu di Deu per la sua humilitati si li fa penetrari li cosi profundi di Deu; et a lu sapienti mundanu lu checa in la sua sapiencia, ki non po intendiri li secreti di Deu per la sua superbia, cussì comu dichi lu Apostolu: #&CAnimalis autem homo non percipit ea que sunt Spiritus Dei; spiritualis autem scructatur omnia, etiam profunda Dei. Et iterum: Perdam sapienciam sapiencium et prudenciam prudencium reprobabo.&c@ Vidi tu, figlu karissimu in Christu, ad quantu altu gradu di virtuti mina la meditacioni di la vita di Christu, et [ad] quanta contemplacioni mina ad cui la exercita, et comu a pocu a pocu lu purifica et inchilu di perfectu amuri et humili sintimentu di Christu. Ora adunca eu pinsai introduchiri per alcunu modu in la sancta meditacioni di Christu cum grossi et sinplichi paroli, cussì comu eu su grossu et sinplichi, ca non si dilecta Deu di bellu et ornatu parlari, ma di pura menti et sancta simplichitati, $6$et specialimenti a li iuvinecti et infanti puri. Ca per nullu modu sta beni ad ipsi parlari cum palori ornati et magistrivili, ma cum virgogna et simplichitati et pocu paroli, cussì comu dichi sanctu Ieronimu: «La simplichitati passa fina a li intimi di lu cori, ma li paroli ornati et magistrati paxi sulamenti la auduta». Tamen speru in Deu ki li mei simplichi paroli ti pirchirannu lu cori ad intendiri li cosi di Deu, cum so cia cosa ki cui cum devocioni medita et pensa la vita di Christu, ipsa meditacioni infervixi et alluma la menti di audiri in ipsu Christu, sì comu dixiru di dixipuli soy quandu ipsu li parlava andandu a lu castellu di Emaus: #&CNonne cor nostrum ardens erat cum loqueretur nobis in via et aperiret nobis Scripturas?&c@ Per la quali cosa, o servituri di Christu, eu vi pregu per lu affannu di lu meu scriviri di kistu presenti libru di la meditacioni di Christu, ki tu lu digi legiri spissu et exercitarilu cum alligrixa. Ca eu per vostra utilitati mi affanai et isforzay a scriviri lu presenti libru, azò ki tucti killi ki lu leginu indi prindanu confortu et alligriza. Adunca divimu incomenzari di la incarnacioni di Christu, iungenduchi alcuni cosi ki appartegnanu a Deu et a li soy sancti angeli in chelu et ki appartegna a la gloriusa Virgini Maria, la quali mi pari primu di diri. %[1.] &CKistu parla comu li angeli andaru per la nostra saluti et comu si incarnau lu Figlu di Deu vinutu per la misericordia.&c Cum so cia cosa ki per longu tempu ultra spaciu di chincu milia anni lu humanu lignaiu per lu peccatu di lu primu nostru parenti Adam miseramenti stassi gictatu intra lu infernu et nullu homu poy di la sua morti putissi andari a lu $7$sanctu paradisu undi sunnu li sancti angeli, et ipsi, zo sunnu li sancti angeli, multi fiati prigaru a Deu per la restauracioni di li homini et etiamdeu di loru: zo è ki li segi loru, da undi caderu li malvasi angeli, fussiru restaurati di li homini di lu mundu, ki putissiru andari a lu chelu per la redencioni di lu sangui di lu nostru Signuri Ihesu Christu. Videndu Deu la plenitudini di lu tempu ki lu humanu lignaiu si divia ricactari, multi istantimenti plui ki li autri tempi prigavanu li angeli a Ihesu Christu ki oramay divissi ipsu ixindiri in terra per salvari la humana natura, et ki lu dimoniu non chi avissi plui potestati di supra. Et dixiru ipsi cum reverencia a lu Signuri: «O Signuri plinu di misericordia et pietati, plazati oramay ki sia tempu di ricaptari lu humanu lignaiu, ki li nostri segi sianu restaurati per ipsi. Et cum so cia cosa ki ipsi offisiru lu to comandamentu et la tua obediencia data a li primi loru parenti, tamen arrecordativi ki su carni fragili et non offisiru per propria malicia ma per fragilitati, gabati di lu dimoniu. Et tantu circulu di anni su stati a lu infernu, et nullu esti ki poza muntari in paradisu, et secundu la tua iusticia su digni di pena, ma secundu la tua misericordia divinu richipiri gracia, ca tu, Signuri, li criasti a la tua ymagini et similitudini. Aperi adunca la tua manu di la misericordia et impli a ctucti di la tua reconciliacioni! Ca comu sunnu li ochi di li servi in li manu di loru signuri, cussì su li ochi loru in ti, Signuri et Criaturi loru, a rrechipiri la gracia di la tua misericordia, ca tu sulu consideri et senti lu duluri et la pena di chascunu peccaturi et pacienti!». %[2.] $8$#&CCapitulum de contempcione inter Misericordiam et Iusticiam et quomodo vincit Misericordia.&c@ Dicti kisti paroli li angeli a lu Signuri per lu amuri di la humana natura, incontinenti li visceri di Deu si mossiru a misericordia supra di la humana natura. Tamen la Virtati cum la Iusticia contradichianu a la Misericordia, comu dichi sanctu Bernardu in unu sermuni lu quali fa ipsu di Annunciacioni di la Virgini Maria. La Misericordia insinblata cum la Pachi, videndu ki la Virtati cum la Iusticia li contradichianu dananti di Deu, andaru ad ipsu Deu et dixiruli: «O Signuri benignu, arricordativi di zo ki dichi lu Psalmista: #&CNumquid in eternum prohiciet Deus aut non apponet ut complacicior sit adhuc?&c@ Sempri, Signuri benignu, gictirai a lu homu in dampnacioni et non ti arricordirai di haviri misericordia di ipsu? Et undi esti, Signuri, la parola dulchi: #&CMisericordia Domini plena est terra?&c@». Et la Virtati cum la Iusticia rispundianu: «Signuri, arricordati di zo ki dichi lu Psalmista: #&CIustus es, Domine, et rectum iudicium tuum.&c@ Comu adunca poy haviri misericordia tu, lu quali si cusì grandi et altu, di killu lu quali contradissi primu lu to comandamentu et non curau di la tua obediencia dichenduli tu: #&CEx omni ligno paradisi comede; de ligno autem quod est in medio paradisi ne comedas: in quacumque die comederis ex eo, $9$morte morieris!&c@ Kistu homu audiu plui lu consiglu di lu dimoniu et di sua mugleri Eva, li quali lu volciru gictari a lu infernu, ki lu to comandamentu, lu quali li dunasti, ki putissiru maniari di tucti li arbori di lu paradisu et di sulu unu arboru no ·ndi maniassiru, azò ki per la tua obediencia si salvassiru. Et ipsi foru plui obedienti a lu dimoniu ki a cti! In ki modu indi divi aviri misericordia? Voy perdiri la tua iusticia et ki nullu homu ti tima et omni homu ti minispreza? Non ti arricordi ki dichisti: #&CRedam ulcionem hostibus meis et hiis qui oderunt me?&c@». #[...]@: «Secundu lu testimoniu lu quali dichi: #&CRedam ulcionem hostibus meis&c@, non fu iammay lu homu #[...]@ comu inimicu di Deu, et inperò divi essiri facta misericordia a lu miseru homu ki fu gabatu et la vinianza divi essiri supra lu dimoniu ki gabau». Audendu zo lu Signuri rispusi et dixi: «Vegnanu za cum vui li vostri soru, zo è la Pachi cum la Misericordia, et sianu insenbla cum la Iusticia et la Virtati». Vinuti adunca dananti di Deu tucti quactru, zo sunnu la Misericordia cum la Pachi et la Iusticia cum la Virtati, primu incomenzau la Misericordia et dixi: «O Signuri benignu, voy ki sia minzunaru David ki dixi di mi: #&CMisericordias Domini in eternum cantabo. Et iterum: Tu exurgens, Domine, misereberis Syon, quia venit tempus miserendi eyus?&c@ Syon si intendi per lu homu: si lu tempu adunca esti vinutu di salvarisi lu homu, la tua propria iusticia è ki tu agi misericordia di ipsu et ki tu ixindi a rricactarilu, poy ki esti vinutu lu tempu, ki David parlau non per ipsu, ma parlau per la infusioni di lu Spiritu Sanctu». $10$Rispusiru là adunca la Virtati cum la Iusticia et dixiru a lu Signuri: «Signuri, a cti conveni adimpliri la tua sintencia, ki dichisti: #&CIn quacumque die comederis ex eo, morte morieris!&c@, la quali sintencia si intendi per la morti di la anima, zo è ki mora Adam cum tucti li soy figloli in la morti eternali». Rispundi adunca la Misericordia et dixi: «O Signuri, [si] cussì esti secundu dichi la Virtati cum la Iusticia, a mmi, ki su tua Misericordia, perkì mi creasti? Sa et senti beni la Iusticia et la Virtati tua, ca eu, ki su tua Misericordia, su perduta si tu non divi aviri iammai misericordia di li penitenti». Et per lu contrariu dichia la Iusticia: «Si lu homu peccaturi non sintirà la tua iusticia, eu, ki su tua Iusticia, serrò perduta di lu mundu». Et per kistu modu eranu fortissimi alligacioni et quasi insenbli di la Iusticia et la Misericordia dananti Deu per la redempcioni di lu homu. Lu Deu Patri adunca mandau kista predicta questioni dananti di so Figlu, et essendu la Misericordia et la Iusticia dananti lu Figlu di Deu, et contrastandu per multu tempu insenbla dananti di Christu, dixi finalimenti la Iusticia a lu Signuri: «O Signuri, eu confessu ki per bonu zelu si movi la Misericordia contra di mi, ma tamen secundu killa sentencia ki poza perdunari la tua misericordia a killu homu lu quali vogla fari penitencia di lu so peccatu, ma, a cui non voli fari penitencia di lu so peccatu, non viyu comu si poza perdunari lu peccatu, ki non sia dignu di muriri». Rispusi la Misericordia et dixi a la Iusticia: «Tu, Iusticia, veni cum tanta severitati ki non ti arricordi ki la mia compagnissa, zo è la Pachi, dichia ki diia pachificari lu homu cum Deu, cussì comu esti scriptu: #&CFiat pax in virtute tua et $11$habundancia in turribus tuis&c@. Intandu fu pachificatu lu homu cum Deu et fu habundancia di lu spiritu in li turri soy, zo è in li homini [ ki ] foru di sì forti virtuti ki si lassaru marturiari et muriri per lu amuri di lu so nomu». Rispusi la Iusticia et dixi a lu Figlu di Deu: «O Signuri, a mmi pari ki tucta questioni sì si volgi supra di ti, et inperò ti divi guardari, ki tu, [ki] si Figlu di Deu, non sigi constrictu a ppatiri morti per lu amuri di lu homu». Rispundi la Pachi et dixi a la Iusticia et a la Misericordia: «Vui non sapiti ki diri, ki comu contrastu et questioni divi essiri cum misura per viniri a fini di pachi: adunca conveni ki unu homu mora per lu populu et non pera tucta la genti». Adunca lu Signuri, audendu kisti paroli, scripsi ipsu una sua sentencia et dedila scripta a la Pachi, la quali li era plui in cantu di li autri. Et la sentencia dichia cussì: «La mia Iusticia dichia: Eu su perduta si lu homu non divi muriri; et la Misericordia dichia: Eu su perduta si lu homu divi muriri. Trovasi alcunu sanctu homu ki offera a Deu voluntariamenti et pachificamenti la sua bona morti corporali per caritati et amuri, et cussì divi aviri chasquiduna zo ki dimanda». Tachendu adunca tucti, maraviglarusi di la sentencia di lu Signuri et consinteru tucti quactru ki morissi Adam cum tucti li figloli soy in la morti di lu corpu, azò ki consequitassi misericordia in la anima. Et cussì fu chircatu tuctu lu chelu et la terra et non fu truvatu nullu homu ki vulissi muriri voluntariamenti per amuri di caritati, ki tucti li homini eranu ligati et subiecti a lu peccatu. Et nullu era ki, qualuncata murissi in la carni, putissi ricaptari lu humanu lignaiu, ki ricaptari non si putia si non da homu ki non fussi subditu a lu peccatu. Et inperò, essendu lu homu subditu a lu peccatu, non putia esseri la sua morti bona nè voluntaria, ca era scritpu: #&CMors peccatorum pessima&c@. $12$Rumasi la Misericordia a lu chelu et la Virtati turnau a la terra, chircandu homu ki fussi senza peccatu, ki murendu putissi ricactari la humana natura cussì comu è scriptu: #&CDomine, in celo misericordia tua et veritas tua usque ad nubes&c@. Et lustrandu lu chelu et la terra, non truvaru nullu homu ki fussi natu senza peccatu, ki scriptu era: #&CNemo mundus ab sorde, neque infans unius diei super terram&c@. Turnaru a lu Signuri cum grandi ansietati et pena dichenduli: «Richircandu tuctu lu mundu, nullu homu si purria truvari ki murendu fussi sufficienti riccactari la humana natura nè ki avissi tanta caritati ki per amuri vulissi nè putissi ricactari a lu homu». Rispusi la Pachi et dixi: «Vui non sapiti zo ki diri! Non sapiti ki esti scriptu: #&CNon est qui faciat bonum, non est usque ad unum?&c@ Ma killu, lu quali dedi la sentencia et lu bonu consiglu, dugni lu ayutu, ca nullu esti ki poza ricactari lu homu, si non illu, Figlu di Deu». Rispusi adunca lu Re, ipsu Figlu di Deu, et dixi: «Eu dixi ki per la prevaricacioni di lu #&Chomu penitet me fecisse hominem&c@, et inperzò voglu vulinteri patiri la pena sua et muriri per ricactarilu, ki eu lu creai». Et chamau a Gabriel arcangelu et dixili: «Va et dì a la figla di Syon, zo esti a lu homu: #&CEcce rex tuus venit tibi mansuetus. Gaude et letare, filia Sion, occurrens Deo tuo&c@». Vidi adunca et tu, karissimu figlu, servu di Christu, quanta pessima cosa esti lu peccatu et di quantu periculu esti, et quanta pena sustinni Christu a lliberarini di lu peccatu. Et inperò ti pregu, karissimu figlu, purificati la menti tua et sempri ti isforza di stari nectu di peccatu et di omni malu consintimentu. $13$Ora li predicti virtuti, zo esti la Misericordia et la Virtati, la Pachi et la Iusticia, consenteru et plazi a lloru zo ki determinau lu Figlu di Deu, et princhipalimenti ki si incarnassi la persuna di lu Figlu et non lu Patri nè lu Spiritu Sanctu. Ki la Pachi et la Misericordia si avirianu scandalizatu si la persuna di lu Patri, prindendu carni, fussi factu figlu di la Virgini Maria. Et similimenti la persuna di lu Spiritu Sanctu, lu quali fu operanti di la incarnacioni di Christu, si si avissi incarnatu, la Virtati et la Iusticia si aviria scandalizatu. Undi convinia ki la persuna di lu Figlu si incarnassi et fussi comu mediu Figlu di Deu et figlu di homu, et chamavasi mediaturi di Deu et di homu. Kisti cosi su dicti [in] lu dictu di David: #&CVeritas de terra orta est et iusticia de celo prospexit. Et iterum: Misericordia et veritas oviaverunt sibi, iusticia et pax osculate sunt&c@. %[3.] #&CDe vita beate Marie Virginis ante incarnacionem Filii Dei.&c@ Izà putimu pinsari la vita di la Virgini Maria, la quali li fichi ananti ki Christu si avissi incarnatu in ipsa. Vidi tu, figlu karissimu, ki, essendu la Virgini Maria di tri anni, fu offerta di li soy parenti in lu Templu et illocu fu nutricata fina ki appi anni #.xiiij.@ Et di zo ki ipsa avissi factu infra kistu tempu di li quatordichi anni, lu putimu sapiri per alcuni revelacioni li quali revelau ipsa a la sua devota Helisabecta. $14$In li quali revelacioni si contennu kisti cosi li quali li dissi la Virgini Maria: «Quandu meu patri Ioachim et mia matri Anna mi lassaru a lu Templu, eu mi firmai in lu meu cori di non aviri altru patri nè altra matri si non ad ipsu Deu, meu Creaturi et meu Patri, et frequentimenti pinsava zo ki eu putissi fari ki fussi a so plachiri, perkì putissi acquistari la gracia sua. Et fichimi inprindiri la ligi di Deu et li soy cumandamenti et observai princhipalimenti tri soy cumandamenti, zo sunnu kisti: #&CDilige Dominum Deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex tota mente tua et ex omnibus viribus tuis&c@; lu #.ij.@: #&CDilige proximum tuum sicut te ipsum; tercium: Habebis odio inimicum tuum&c@. Kisti cosi observai princhipalimenti in lu animu meu». Et cussì voglu ki tu ti inprindi, figlu meu karissimu, ki nulla virtuti po aviri la anima si primu non si isforza di amari Deu cum tucti li soy forzi, ki lu amuri di Deu munta l'anima in omni plenitudini di gracia. Et si non si isforza di aviri odiu cum li soy inimichi, zo sunnu li vicii et li peccati, si sintirà xigulari in ipsa omni bructiza di peccatu. Killi adunca li quali volinu possediri kista gracia, li conveni di ordinari lu so cori a kistu amuri et a kistu odiu. Adunca eu voglu, figlu karissimu, ki tu fazi zo ki ti dicu. «Eu sempri mi livava in la meza nocti et andavamindi dananti lu autaru di lu Templu et cum tuctu lu meu cori et grandi desideriu adimandava a Deu ki mi firmassi ad observari kisti tri comandamenti. Et sempri li adimandava kisti peticioni: primu, ki eu fussi perseveranti in lu sou amuri; secundu, lu $15$amuri di lu proximu quantu a la sua voluntati et beneplacitu ordinassi; la terza, ki illu mi fachissi amari killa cosa ki ipsu ama et aviri odiu a zo ki illu yedi; la quarta, li adimandava humilitati, paciencia et benignitati et mansuetudini et omni altra virtuti, per la quali eu fussi grata in lu conspectu so; la #.vª.@ peticioni era ki eu mi trovassi viva in kistu tempu quandu ipsu divia naxiri in lu mundu, azò ki eu adorassi et servissi a killa virgini ki lu divia purtari in lu so ventri et tucti li mei membri vaglassi in lu so serviciu; lu #.vj.@, li petia gracia di obediri tucti li comandamenti et ordinacioni di lu summu pontifichi; lu #.vij.@, li petia ki ipsu conservassi in la sua gracia a lu sanctu Templu so et a ctuctu lu populu so». Auduti kisti cosi, la beata Helisabecta dixi a la Virgini Maria: «O dulchissima signura mia, non vi sentivivu cussì plina di gracia et di omni virtuti, ki in ti divia incarnari lu Figlu di Deu?». Rispusi la Virgini Maria: «Sachi per certu ki cussì mi pinsava esseri culpabili et vilissima et indigna di omni gracia comu tu et inperzò dimandava sempri a Deu cum effectu di menti la sua gracia et li soy virtuti, ki eu non mi li cridia possediri. Cridi tu adunca ki senza affannu eu avissi la gracia di li virtuti? Non per certu! Ma sachi per certu ki cum grandi affanni et continua oracioni et vigilii et ieiunii et cum tucti lacrimi mi isfurzava a prindiri kista gracia ki ipsu mi vulia dari, exceptu ki sintia in mi la sua gracia gratuita di la sanctificacioni, la quali ipsu mi dedi da lu ventri di mia matri per lu Spiritu Sanctu. Et sachi ancora per certu ki nulla gracia ixindi in l'anima si non per oracioni continuata et afflicioni di corpu, ki poy ki offirimu a Deu cum devocioni omni cosa ki li putimu fari, per ki sianu pocu, ipsu veni in l'anima nostra purtanduni utilissimi duni di lu Spiritu Sanctu, ki cussì ni sturdi et lavani di omni extimacioni et altiza di menti, ki non si arricorda tali menti aviri factu nulla cosa grata oy virtusa dananti di Deu». $16$Finita esti za dictu di la revelacioni facta a sancta Helisabecta. Tamen beatu Ieronimu cussì scrivi di lu ordini di la vita sua: «Kista regula oy ordini la gloriusa Virgini Maria si ordinau in sì, zo esti di la matina fina ad ura di terza vacava in oracioni et di terza fina a nona vacava in lu sou lavuri, zo esti di lu exerciciu ki si avia a ffari per campari la vita, et di nona innanti maniava, si avia di ki, et si non, prigandu a Deu, vinia lu angelu et purtavali a maniari, azò ki meglu profetassi in lu amuri di Deu. Et inperò ipsa si livava a matutini prima di tucti, et truvavasi imprisa di la sapiencia divina avanti di tucti et plui di tucti, et truvavasi in la virtuti di la umilitati la plui humili, et in lu legiri di li psalmi plui ferventi et vigilantissima, et in la caritati etiam, in la puritati nectissima, et in omni virtuti splendidissima. Adunca era ipsa constanti et immobili in la virtuti di la sapiencia et paciencia. Et cum so cia cosa ki omni iornu profetassi in virtuti, iamay nullu la vidia irata, ma la sua parola cussì era sempri plina di gracia ki a ctucti li audienti dava sempri condimentu di consolacioni. Era ancora sollicita inver di li soy compagnissi, ne alcuna di loru fussi resoluta in risu oy si turbassiru insenbla cum paroli iniuriusi. Et quandu alcuna si salutava, sempri rispundia: &CDeo gracias&c. Et omni iornu la visitava lu angelu et comu a matri karissima di so Signuri la consulava». Fina za parla sanctu Ieronimu. %[4.] $17$&CComu fu disponsata Maria cum Iosep et comu incarnau lu Figlu di Deu in lu so ventri.&c In li anni adunca quatordichi di la sua etati fu la beata Virgini Maria desponsata cum Iosep per divina revelacioni et turnausindi in Nazareth. La quali desponsacioni, comu fu facta, la truvirai in la legenda la sua sancta nativitati. Adunca per kisti paroli supra dicti purrai meditari li cosi li quali foru facti ananti la incarnacioni di Christu. Voli adunca tu, servu di Christu, figlu karissimu, ki kisti cosi digi beni rugumiari in beni et ben pensarili et in ipsi richipirai gauyu spirituali. Adunca poy ki vinni la plenitudini di lu tempu in lu quali ordinau la summa Trinitati providiri la saluti di la humana natura per la incarnacioni di lu so Figlu per la sua excellencia caritati, per la quali perfectamenti mustrau ipsu amari a lu miseru homu, operanti la sua misericordia ad instancia et a peticioni di li sancti angeli, et la beata Virgini Maria turnassi in Nazareth, chamau Deu omnipotenti a lu angelu Gabrieli et dixili: «Vactindi a la dilecta figla mia Maria, la quali è dilecta nostra supra omni creatura, la quali è desponsata ad Iosep, et dilli ki lu meu Figlu desidera la belliza di la sua humilitati et avisila electa per matri. Et pregala ki cum gauyu et allegriza richipa a meu Figlu in la virginali et castissima sua ventri, ca per ipsa eu mi aiu determinatu dunari saluti a la humana natura et adiminticarimi di omni iniuria ki mi fichi lu homu per la sua disobediencia». Vidi adunca beni et arricordati, figlu karissimu, ki in tucti li supra dicti cosi ti ·nchi reputi esseri presenti. Et ymagina in la menti tua comu meglu poy la presencia divina, cum so cia $18$cosa ki ipsu sia incorporiu, comu ad unu grandi signuri sedenti supra la sua altissima seia et aviri lu so vultu placatu et benignu ad reconciliari la humana natura, dichendu tali benigni paroli lu Signuri a lu angelu. Ora si livau lu angelu Gabrieli allegru et gaudenti et volau in unu puntu a la casa undi stava la Virgini Maria in oracioni cum plantu, prigandu a Deu ki li donassi gracia di esseri scava di killa virgini la quali divia conchipiri a lu Figlu di Deu, dichendu lu Propheta: #&CEcce virgo concipiet et pariet filium et vocabitur nomen eius Emanuel&c@. Et standu in kista oracioni la Virgini Maria, lu angelu in figura in homu aginuchandusi cum reverencia et vultu humili si li dixi salutandula: #&CAve Maria, gracia plena, Dominus tecum, benedicta tu in mulieribus&c@. Ipsa tamen turbata non li rispusi, videndulu in figura di homu subitamenti dananti di sì, pinsandu ki salutacioni fussi kista. Non si turbau la Virgini Maria di turbacioni culpabili oy di alcuna ira, ma videndu subitamenti a lu angelu in figura di homu et salutandula di tali insolita salutacioni, cum virginali reverencia quasi si spavintau et timiu. Etiamdeu dichi sanctu Bernardu in la exposicioni di la Cantica canticorum: «Inperò timiu la Virgini Maria, ne per avintura in la apparicioni di lu angelu richipissi ingannu di lu dimoniu, lu quali a li persuni spirituali strasmutava in angelu di luchi per gabarilu in lu fini». Et inperò lu angelu Gabriel la livau di omni timuri clamandula per so nomu et sicurandula dichenduli: #&CNe timeas, Maria, invenisti enim graciam apud Dominum. Ecce concipies in utero et paries filium et vocabitur nomen eius Ihesus: hic erit magnus et filius Altissimi vocabitur&c@. $19$Audendu kisti paroli la Virgini Maria, zo è di parturiri et fari tali figlu, per la quali innanti prigava di esseri scava di tali virgini, mayurimenti timiu, non sapendu l'ordini comu divia conchipiri tali figlu non perdendu sua virginitati, et specialimenti ki ipsa avia vutatu virginitati a Deu, et desiderandu di sapiri lu modu di conchipiri et parturiri tali figlu non perdendu sua virginitati. Et inperò rispusi a lu angelu et dixi: #&CQuomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco?&c@ Et zo dixi la Virgini, non ki dubitassi di li paroli di lu angelu, ma per sapiri si senza sua corrupcioni fussi factu in sì di conchipiri lu Figlu di Deu. Ma lu angelu ad sua declaracioni li rispusi et dixili lu modu, comu senza sua corrucioni divia conchipiri in sì lu Figlu di Deu et figlarilu rumanendu virgini, dichenduli: #&CSpiritus Sanctus superveniet in te et virtus Altissimi obumbrabit tibi, ideoque quod nascetur ex te sanctum vocabitur Filius Dei. Et ecce Helisabeth, cognata tua, et ipsa concepit filium in senetute sua&c@. Adunca audendu la Virgini Maria ki, operanti lu Spiritu Sanctu, senza sua corrupcioni divia conchipiri et parturiri lu Figlu di Deu et audendu signu di Helisabectha sua consanguinea, ca ipsa fu figla di Maria la quali fu soru di sancta Anna, la quali era vitrana et sterila et iammay avia factu figloli et ora era prena di Iohanni Babtista, audendu tali signu, ki senza opera di Deu non putia esseri, ipsa mantinenti si allegrau et confortausi. Et cum profunda humilitati di menti et di corpu, humilimenti andau dananti lu angelu et chicausi li manu dananti lu so pectu cum lacrimi plini di gauyu. Dixi a lu angelu: #&CEcce ancilla Domini, fiat mihi secundum verbum tuum&c@. Intendi tu, karissimu figlu et servu di Ihesu Christu, tucti li predicti cosi; pensali comu tu personalimenti inchi fussi et $20$pensa quanta fu la sua humilitati, ki, audendu diri ki divia esseri matri di Deu, si dixi ipsa esseri sua scava, dichendu: #&CEcce ancilla Domini&c@. Et incontinenti dichendu kisti paroli tucta la sancta Trinitati fu illocu presenti. Ma per beni ki la sula persuna di lu Figlu si incarnau in lu ventri di la Virgini Maria sua matri, tamen tucta la Trinitati fu operatrichi di kistu sanctu misteriu. Comu si unu vistissi una gunella et dui li fussiru di lu latu, ki lu ayutassiru a vestiri, tinenduli et alzanduli li maniki, cussì tucta la sancta Trinitati fu in lu veniri in la nostra carni di lu Figlu di Deu, aspictandu lu consensu di kista sua figla singulari di tuctu lu mundu, di la Virgini Maria. Finalimenti dichendu ipsa: #&CEcce ancilla Domini&c@, incontinenti in killu momentu lu Figlu di Deu trasiu in lu so ventri sanctissimu et da ipsa prisi in sì la nostra carni et fichisi in ipsa tuctu homu, zo esti cum l'anima et cum la carni, et non comu li altri homini, li quali stannu iorni #.xl.@ in lu ventri di loru matri a prindiri la loru anima. Incontinenti inclusu in lu ventri di la Virgini Maria sua matri, operanti lu Spiritu Sanctu, si vistiu di la sua carni et fu homu complitu et fu factu illu Deu et homu, unu Ihesu Christu, et, factu homu, richippi la sua humanitati tucta la potestati di la sua divinitati. $21$Et cussì era intandu di potestati, comu quandu era in lu mundu operandu li miraculi, oy quandu era in lu chelu cum la sua virtuti, dichendu ipsu in lu so Evangeliu: #&CNemo ascendit in celum, nisi qui descendit de celo, Filius hominis qui est in celo&c@. Et intandu lu angelu, sintendu aviri factu sua imbaxata et ki lu Figlu di Deu era factu homu, et ipsu cum grandi reverencia inclinausi in terra prindendu licencia da ipsa, [et ipsa] similimenti inclinandusi ad ipsu cum facimenti di gracii, muntausi in lu chelu et denunciau a tucti li spiriti angeliki lu gauyu di la pachi data a li homini per la incarnacioni di lu Figlu di Deu. Et illocu fichiru tucti li angeli grandi festa, gaudendu di la restauracioni di li segi loru per lu cadimentu di li angeli malvasi, incomenzandusi ad impliri per li homini sancti. Ora adunca la matri di Deu, la Virgini Maria gloriusa, sintendusi prena di lu Figlu di Deu, inflamata di inenarrabili gauyu et perfectu amuri di Deu, tindendu li soy manu in lu chelu, si gictau in terra cum lacrimi di amuri et dixi a lu Deu Patri: «Gracia ti adimandu, Signuri et patri meu, ki indignasti farimi tanta gracia, ki eu no ·ndi su digna. Et inperò ti pregu ki ti plaza, per tua misericordia et gracia, ki eu sia sempri in humilitati dananti di la tua Maiestati, et referuti gracia di tanta excellencia et grandissimu dunu, lu quali mi ày datu. Ora ti plaza insignarimi benignamenti di fari omni cosa ki sia to honuri et plachiri et ki in tucti li cosi necessarii, ki appartennu a la humanitati di lu to Figlu et meu, ki eu li poza adimpliri cum sollicitu gauyu di tua gracia senza difectu». Adunca tu, figlu karissimu, digiti za ripusari et pinsari beni li gaudi di kista incarnacioni di lu Figlu di Deu in lu ventri di una fiminella virgini, di la quali canta la sancta matri Ecclesia et dichi: #&CTu, ad liberandum suscepturus hominem, non $22$horruisti virginis uterum&c@. Et considera quali gloriusa festa esti kista et gaudi cum la menti tua per ipsa, ca di za retu non fu adunca iammai tali festa comu esti ogi la festa di tucta la sancta Trinitati: hogi esti la sollempnitati di lu #[...]@ Figlu ki si spusau et iunsisi di la nostra carni, la quali essendu gictata in lu infernu per lu peccatu, ipsu Figlu di Deu la muntau in chelu per gracia; hogi esti la festa di lu Spiritu Sanctu, ki per la sua maraviglusa opera si fichiru tali nocci. Hogi esti la festa di la gloriusa Virgini Maria, ki era figla et fu facta matri et di lu Spiritu Sanctu assumpta spusa di Deu. Hogi si esti la sollempnitati di tucta la curti di chelu, ki si principiau la loru restauracioni. Hogi multu plui divi gaudiri la humana natura et sollempnizari cum li angeli, ki, depredata ki era, fu reconciliata et recuperata, et non sulamenti recuperata ma deificata, ki Deu fu factu homu et tucta una cosa cum la humana natura. Hogi lu Figlu di Deu richippi nova hobediencia di operari nostra saluti. Hogi da lu summu chelu ixindiu lu Figlu di Deu, si exaltau comu giganti a ccurriri kista nostra via, diludendusi in lu ventri di la gloriosa Virgini Maria. Hogi ipsu ixisi da lu chelu una nova luchi, la quali illuminau ad omni homu vinenti in kistu mundu, alluminanduni tucti li nostri tenebri. Hogi lu veru et vivu pani, lu quali duna vita a lu mundu, si cossi, per salvarini, in lu furnu di la ventri di la $23$Virgini Maria. Hogi la parola di Deu, zo esti so Figlu, si fichi homu et habitau cum nui. Hogi li gridati di li propheti, ki eranu tristi in lu infernu, foru exauduti et illuminati maraviglusamenti, dichendu: #&CEmicte agnum, Domine, dominatorem terre et de petra deserta ad montem filie Syon. Et iterum: Rorate celi desuper et nubes pluant iustum, aperiatur terra et germinet salvatorem&c@, ca ipsi cum grandi desideriu aspectavanu kistu iornu. Hogi lu principiu di tucti li nostri festi et di tucti li nostri beni; ki di za in retu era iratu et turbatu contra di nui Deu omnipotenti per lu peccatu di lu primu nostru patri: hogi, videndu ad ipsu so Figlu factu homu comu nui, ni avi reconciliati. Hora, figlu karissimu et veru servituri di Christu, vidi quanta festa esti kista: tucta esti delectabili, tucta iocunda et allegra kista festa. Ti divi deletari et gaudendu pinsarila, ki per kista ni mustrirà Deu plui alti cosi. %[5.] &CComu la Virgini Maria andau a visitari ad Helisabectha.&c Poy di kisti cosi, arricordandusi la Virgini Maria di Elisabectha et comu lu angelu li havia dictu ki ipsa era prena di Iohanni Babtista, volci andari a vidirila et a gaudiri cum ipsa per sua consulacioni et ayutarila in li soy prinicii et servirila. Partiusi adunca la Virgini Maria da Nazareth cum lu so spusu et andarusindi in Ierusalem a la casa di Elisabectha, la quali era arrassu di Nazareth migla #.lxx.@ et plui. Non la fichi retardari aspriza di via nè luntaniza di locu, ma andau cum adastancia, ca non cridia esseri vista troppu in publicu. Et cum $24$so cia cosa ki, purtandu lu so figlu in lu ventri, non chi fussi carricu nullu, tamen paria prena comu tucti li altri fimmini. Guarda tu za adunca ki [la] regina di lu chelu va sula cum Iosep, so spusu, per tanta longa via; non mina cum ipsa compagna di cavaleri nè di baruni nè di grandi populu comu regina, ma la paupertati, la honestati et la humilitati di li virtuti eranu in sua compagna. Ma plui di tucti era in so compagna so figlu Deu, per la quali era guardata et difisa di tucti li mali ostaculi. Et trasendu in la casa di Helisabectha, la salutau humilimenti dichenduli: «Deu ti salvi, matri mia Helisabectha!». Et audendu Helisabecta lu salutu di Maria, so figlu Iohanni Baptista, essendu intra lu ventri di Helisabecta, incontinenti plinu di gauyu salutau a lu Signuri, lu quali era inclusu intra lu ventri di Maria. Et incontinenti ipsa plina di lu Spiritu Sanctu, fu facta profetissa, ki prophetau esseri Maria matri di Deu. Et livausi cum alligriza et fichili reverencia et abrazaula, dunanduli pachi, et tucta ipsa plina di gauyu li dixi profetandu: #&CBenedicta tu et benedictus fructus ventris tui&c@. «Et da undi mi vinni tanta gracia, ki la matri di lu meu Signuri mi vinissi a vidiri? Et ben fusti beata, ki cridisti a lu angelu, ki omni cosa ki ipsu ti dixi serrà adimpluta in ti». Rispusi cum gauyu spirituali, sublivata tucta in gauyu divinu, Maria, et dixi killu gluriusu cantu, lu quali fichi ipsa intandu, spirata da lu Spiritu Sanctu, zo è: #&CMagnificat anima mea Dominum, et cetera&c@. Et dicta ipsa tuctu kistu cantu benedictu, andau a ssediri insenbla cum Helisabectha. La Virgini Maria si misi per humilitati a sidiri a li pedi di Helisabectha, ma Helisabectha la prisi cum reverencia et misila in altu a lu latu so a sidiri cum ipsa, et parlandu insenbla di lu modu di la $25$loru concepcioni et recordandusi l'una a l'altra, gaudianu rigraciandu a Deu. Et stecti cum ipsa la Virgini Maria fina ki Helisabectha figlau a Iohanni Baptista: et la Virgini Maria lu livau primu di terra et dedilu la matri, ma Iohanni Baptista vultandu lu so visu non si saciava di guardari a Maria, quasi non si vulia livari di guardari a Maria, lu dulchi et suavi gustu di Christu. Ora guarda ki casa et ki cammara oy ki lectu pussidianu kisti dui fimmini, Maria et Helisabectha. Tucti kisti tri misi ki stecti Maria cum Helisabectha, servendula cum omni humilitati, et tucti foru plini di gauyu et di alligriza di vita eterna, essendu insenbla tali dui matri et tali dui figloli, zo esti Maria et Helisabectha, et lu Signuri Ihesu Christu et Iohanni Baptista, et etiamdeu Iosep et Zaccaria. Ora guarda ki gloriusa compagna era killa! Ora considera za tu, figlu karissimu, la magnificencia di Iohanni Babtista et lu so previlegiu, ca nullu homu fu ki avissi tali mammana, la quali appi ipsu Iohanni, et zo fu la matri di Deu. Vinendu adunca lu octavu iornu, fu circuncisu Iohanni et fuli misu tali nomu per la bucca di lu angelu ki lu annunciau. Et intandu fu aperta la bucca di Zaccaria, lu quali era factu mutu per non cridiri la parola di lu angelu, et prophetandu dixi: #&CBenedictus Dominus Deus Israel et cetera&c@. Et cussì [in] kista sancta casa di Helisabectha foru facti kisti dui gluriusi canti, zo sunnu &CBenedictus&c et &CMagnificat&c. Ma multi persuni vinenti cum gauyu a la festa di la circuncisioni di Iohanni, la Virgini Maria, virgognandusi per la multitudini di la genti, stava darretu lu lectu, ammuchata $26$darretu la curtina, ki non la vidissi nullu. Et ipsa, audendu diri lu canticu #&CBenedictus Dominus Deus Israel&c@, gaudia audendu a muntuvari so figlu. Et factu zo, prindendu licencia Maria di Lisabectha et benedichendu et lassandu a Iohanni Babtista, si ·ndi turnau cum Iosep in casa sua in Nazareth cum grandi gauyu et alligriza. %[6.] &CComu Iosep volci lassari occultamenti la Virgini Maria et andarisindi.&c Cum so cia cosa ki habitassiru insenbla la Virgini Maria cum Iosep so spusu, et, crixendu lu Signuri Ihesu Christu in lu ventri di sua matri, mustrassi ipsa palisimenti esseri prena, Iosep, videndula prena et sapendu ki non era prena di illu et non sapendu di cui, sì si impliu di grandi duluri. Et, perkì la vidia bona et sancta et [di] boni et sancti custumi, non la volci accusari nè publicari, ma determinau di partirisi da ipsa et andarisindi. Et pinsandu ipsu zo, lu angelu di Deu li apparsi in sonnu et dixili: #&CIosep, fili David, noli timere accipere Mariam coniugem tuam: quod enim ex ea natum est de Spiritu Sancto,&c@ «et divi parturiri et figlari a lu Figlu di Deu». Ora za digi tu pensari, servu di Deu, comu Deu permicti haviri tribulacioni et amaritudini a li persuni spirituali per meritarili di vita eterna. Quanta amaritudini appi la Virgini Maria di lu suspectu ki havia richiputu so maritu Iosep da ipsa, avendu plui compassioni di ipsu ki da sì midemmi! Ki ipsa sapia beni ki era prena di lu Spiritu Sanctu, tamen si condulia di lu so spusu, ki indi havia richiputu lu suspectu. Ma za poy pinsari perkì Deu volci ki sua matri havissi $27$maritu. Et zo volci lu Signuri per tri raxuni. La prima fu ki volci ki lu misteriu di la incarnacioni di Christu fussi occultatu a lu dimoniu, zo esti ki lu dimoniu non sapissi nè pinsassi esseri natu lu Figlu di Deu di la fimmina oy di virgini. La #.ijª.@ raxuni si fu ki la Virgini Maria divendu andari in Egiptu et turnari da illà per la persecucioni di Herodes, et havissi ipsa compagna et aiutu di so maritu Iosep. La #.iijª.@ raxuni fu ki li Iudei malvasi, videndu a Christu esseri natu di fimina maritata, non li fachissiru nulla villania, comu quasi so figlu fussi natu di adulteriu, et fussiru stati constricti di petruliarila, comu cumanda la Ligi. Ora Iosep, audendu la visioni di lu angelu, lu quali li cumandau ki ipsu spusassi la Virgini Maria, et ipsu volci sapiri in ki modu era prena. Et ipsa ricuntau lu misteriu di la incarnacioni di Christu et comu lu angelu l'anunciau et comu avia conchiputu per lu Spiritu Sanctu in lu so ventri lu Figlu di Deu. Et ipsu intandu rengraciau a Deu et fu sicuru di la sanctitati di sua mugleri Maria et incumenzau cum perfectu amuri di lu Spiritu Sanctu avirila a reverencia et tinirila comu matri di Deu. Stecti adunca lu Signuri Ihesu Christu inclusu in la ventri di sua matri per novi misi, cussì comu li autri pichililli, pacientimenti aspictandu lu tempu di la sua nativitati. Ora pensa za, figlu karissimu in Christu, in quanta humilitati vinni lu Figlu di Deu per nui, non sulamenti di farisi homu, ma di sustiniri li angustii et li stricticci di lu ventri maternu comu li altri homini. Et nui adunca pinsandu tanta humilitati, non diiamu innalzari nè gloriari di nulla virtuti. Ca per kistu sulu beneficiu, ki stecti inclusu per nui novi misi in lu ventri di la matri, divimu nui stari per so amuri et nostri beneficii inclusi in lu claustru di lu sanctu monasteriu oy inclusi di $28$li cosi mundani et non chi esseri afficti oy avidi fina a la morti, cum so cia cosa ki la inclusioni di lu monasteriu oy di li cosi mundani sia nostra liberacioni di li periculi et vanitati di kistu mundu. Et beatu cui perseverirà humilimenti fina a la morti, ca poy possedirà li spaciusi campi di vita eterna. %[7.] #&CDe nativitate Domini nostri Ihesu Christi. &c@ Vinendu adunca lu terminu di li novi misi ki la Virgini Maria divia figlari, ixiu di lu imperaturi Octavianu unu comandamentu ki per tuctu lu mundu fussi scriptu chasquidunu in la sua chitati, vulendu ipsu sapiri quanti chitati, quanti castelli, quanti homini di armi fussiru per tuctu lu mundu. Si convinni a Iosep muntari di Nazareth, chitati di Galilea, in Bethelem, chitati ki fu di David, perkì ca era di casa di David. Et perkì la Virgini Maria era gravida, li convinni minarila cum ipsu in Bethelem. Et minaru cum ipsi unu boy, per vindirilu per farisi li spisi, et unu asinu, per purtari a ccavallu la Virgini Maria, perkì era gravida et non putia andari a pedi, ki la via era luntana, ca di Nazareth fina in Bethelem chi avia [siptanta] chincu migla. Et essendu in Bethelem, perkì eranu poviri, non truvaru cui li albrigari per grandi fulla di la genti ki chi eranu. Ora za, figlu karissimu, pensa et agi compassioni di la $29$Virgini Maria, primu ki era citella di anni #.xv.@ et ki era gravida et affanata per lu caminu et incrixuta di vidiri tanta genti et dulurusa, ki, essendu gravida et stanca, et non avia undi putiri albrigari. Et cussì fu constrictu Iosep di albirgarisi in unu locu lu quali era via passanti, tamen era cupertu di supra, undi oy per grandi caluri oy per ploia la genti si chi ripusava. Et illocu Iosep, perkì ki era carpinteri, fichi alcunu receptaculu di lignami, undi putissi capiri illu et la Virgini Maria, et una maniatura undi putissi stari lu boi et lu asinu, li quali minaru cum ipsi. Pensa adunca za piatusamenti comu stava stricta et in locu strictu in lu tempu di lu so figlari et agi compassioni di ipsa, ki per kistu modu fu revelatu ad unu frati &Cfide&c et dignu et era assai spirituali. Vinendu adunca la ura di lu tempu di lu partu di la Virgini Maria, si appuyau ad una culonna, la quali era illà. Iosep sidia tristu assai, ki non putia aviri li cosi necessarii ki eranu a la parturienti. Livausi adunca et prisi di lu fenu di lu presepiu et gictaulu in pedi di Nostra Donna per cadirichi lu Signuri eternu, et partiusi di illà. Intandu lu Figlu di Deu eternu, ixendu di la ventri di sua matri senza lisioni et duluri in unu momentu, cadiu supra killu fenu, cussì comu era in lu ventri di sua matri. Et ipsa, inclinandusi dulchimenti, prisi a so figlu et baxaulu et misisilu in lu sinu et cum la sua minna sanctissima, plina di lacti da lu Spiritu Sanctu, lu allactau et unsilu cum lu so lacti et poy $30$lu inbuglau oy infaxau cum lu so velu oy fazolu et cum altri panni et misilu a la maniatura di killi bestii. Et lu boy et lu asinu, adorandulu, lu scalfavanu cum lu loru flatu, per grandi fridu ki fachia, et era lu misi di dichembru. La matri, standu cum li ginocha in terra, lu adorava comu Deu ki era, per beni ki fussi so figlu, dichendu a lu Patri: «Gracii ti refferu, Signuri benignu, ki ti plazi darimi to Figlu per meu figlu; a ti et ad ipsu aduru comu meu Creaturi». Similimenti lu adorau Iosep et prisi la barda di l'asinu et misila in cantu la maniatura et Nostra Donna chi sidia di supra et tinia lu so vultu et li ochi soy et tuctu lu so affectu supra di lu so figlu dilectu. Perfina za si trova per la revelacioni di killu frati. Et mustranduli kista revelacioni la Virgini Maria et dicti tucti li predicti cosi, si sparsi. Et incomenzandu la Virgini Maria a cantari multi laudi di la nativitati di Christu so figlu, li quali li audiu, ipsu frati mi lu cuntau, ma eu non li pocti scriviri tucti, ki non li pocti ritiniri. Ora, figlu karissimu, si tu vidisti et audisti, considerandu lu naximentu di lu nostru princhipi Ihesu Christu, guarda lu partu di la gluriusa celestiali Virgini Maria et guarda beni di intrambudui la loru grandissima povirtati, ki multi cosi necessarii li bisognavanu. A kista alta virtuti di povirtati truvau lu Signuri Ihesu Christu per dari vita eterna, la quali si era perduta per li multi rikicci. A ccui la vulissi sequitari comu sequitau ipsu, kista esti killa petra margarita, la quali per accactarila ni insignau lu nostru Signuri Ihesu Christu di vindiri tucti li cosi $31$di kistu mundu, ki kistu esti lu primu fundamentu di vita eterna, di la quali dichi sanctu Bernardu: #&CVoluntaria paupertas, fratres, via est spiritualis salutis, fundamentum et radix humilitatis et tocius perfecionis&c@. Grandi adunca miseria esti la nostra vita non la abrazari cum tuctu nostru putiri, ma ni carricamu di li cosi superchi di kistu mundu, li quali non ni conveni, ki ni suffucanu l'anima [et] sumbuzanula intra lu infernu, videndu claramenti ki lu Signuri et la matri prisiru et sustinniru kista virtuti di la paupertati cussì studiusamenti. Di la quali povirtati cussì ni dichi sanctu Bernardu in lu Sermuni di la nativitati di Christu: #&CHabundabat in terris sancta paupertas et nesciebat homo precium eius&c@. Kista paupertati, desiderandula lu Figlu di Deu, la exlissi prindirila in la sua propria persuna, azò ki a nui la fachissi prindiri senza timuri cum bona voluntati. Et per kista puvirtati dixi lu Signuri in lu Evangeliu: #&CBeati pauperes, quoniam ipsorum est regnum Dei&c@. Et [di] lu amuri di li rikici dixi: #&CVe vobis divitibus, qui consolaciones habuistis in vita vestra&c@. Dichi lu Propheta: #&CConsolabitur Dominus populum suum et in servis suis miserebitur&c@. Vui sapiti cui esti lu populu so? Audi ki lu dichi David: #&CTibi, Domine, derelictus est pauper; orphano tu eris adiutor&c@. Ki esti adunca? Consulirà Deu a killi ki abundanu in kista vita et $32$ànnu li soy consolacioni temporali? Oy consulirà la infancia di lu Salvaturi a li iuculari di kista vita? Oy li lacrimi et li persecucioni di Christu darrà consolacioni a li gaudituri di kista vita? Oy li panni lordi et grossi, ki cunbuglaru a la infancia di Christu, consulirannu a killi li quali vanu vistuti di oru et di panni di sita? Certu non, ma consulirà lu Signuri a li sancti poviri et humili et obedienti, a li poviri pasturi viglanti supra la greya sua, a li quali annunciau lu angelu lu gauyu di lu so Signuri dichendu: #&CAnnuncio vobis gaudium magnum, quod erit omni populo&c@. Ad ipsi, comu a ppoviri, infusi la sua luchi di lu chelu, cussì comu esti scriptu: #&CEt subito circumfulsit eos lux de celo&c@. Adunca, figlu karissimu in Christu, pensa beni, comu fussi illà presenti, a la humilitati di Christu et di la sua matri: non isdignau fari lu so lectu in la maniatura et la sua grandi compagna esseri lu asinu et lu boy et la sua #[...]@ esseri lu fenu et lu so grandi palazu esseri la gructa. Isforzamuni adunca cum omni studiu abrazari la sua profunda humilitati et paupertati, si desideramu esseri cum ipsu in la sua gloria, et lassamu la superbia mundana, la quali ni fa sempri vidiri zo ki non simu. Sì comu dichi Augustinu, dichendu: #&CSuperbia fecit angelos demones, et humilitas fecit homines angelis assimilari.&c@ Ki esti adunca [a] cridiri ki kista sancta chitati di paradisu aia ad hodiu omni superbia. «Certu siati, fratri, ki illu [ki] non volci perdunari li angeli superbii in paradisu, ma li profundau in lu ininfernu, non perdunirà a li homini in terra, si perseverati [in] kistu viciu maledictu di la $33$superbia. Non po esseri contrariu a ssì midemmi, ki ipsu sia humili et vogla amari li superbii»: sanctu Bernardu dichi li predicti paroli. Purrai pinsari etiamdeu la afflicioni di Christu et di sua matri, cussì comu dichi sanctu Bernardu, ki ipsu putendu exligiri temperatu tempu di naxiri homu, volci exligiri tempu fridu di vernu, volci exligiri matri povira ki appena avissi panni undi lu inbuglari. Ora turnamu a rricuntari di la sua nativitati. Natu adunca in terra lu Signuri di l'angeli, illocu foru tucti li angeli incontinenti et adoravanulu comu a lloru Signuri et gaudianu di la sua nativitati. Et poy, per manifestarilu a lu mundu, si andaru a li pasturi, li quali eranu illà appressu forsi ad unu miglu, annuncianduli la nativitati di Christu et etiamdeu lu locu di la nativitati. Et di illocu si ·ndi muntaru in chelu cum laudi et cantiki annuncianduli a li altri angeli comu Christu era natu in terra et comu era pachificu lu homu cum Deu. Tucta adunca la curti di chelu era allegra et gauyusa di la saluti humana et di la restauracioni di li loru segi; andaru tucti insenbla et regraciaru a lu Patri cum profunda reverencia di la restauracioni humana, la quali fu facta la incarnacioni di lu so Figlu. Et regraciandu a Deu, turnaru incontinenti a visitari et a cconsolari la Virgini Maria et a lu pichurillu so figlu, cum grandi allegriza et dilectusi gauyi, ioki et consolacioni, contemplandu di vidiri et adorari a lu loru Signuri incarnatu et factu homu per nui. Et di zo dichi lu Apostolu: #&CCum introducit primogenitum in orbem terre, dicit: Et adorent eum omnes angeli Dei&c@. Dilectabili cosa esti per certu pinsari zo di li angeli di Deu. $34$Vinniru adunca li pasturi cum gauyu currendu et adorandu lu Signuri in la maniatura et ricordandu a la matri et a Iosep et a ctucti li altri persuni zo ki havianu audutu di li angeli et la grandi luchi chilistiali ki avianu vidutu. Tamen la Virgini Maria comu prudentissima confiria et alzava in lu cori so omni cosa ki audia di lu so figlu di li pasturi. Et li pasturi, cum li ginochi in terra adorandu a lu Signuri, si parteru. Ora fa cussì tu, figlu karissimu: va a la maniatura di Christu comu kisti pasturi et adura primu a Christu et poy cum reverencia saluta a la sua matri et a Iosep, et, baxandu li pedi primu di lu Infanti stanti in la maniatura, et prega a sua matri ki per la sua caritati ti lu diia porgiri. Et tu, prindendulu cum la dulchiza et tinendulu in li toy braza et cum dulchi plantu pinsandu la sua divinitati et la sua humanitati, baxalu cum dulchissima reverencia. Ki cum fidanza di lu spiritu poy zo fari, ki di to Signuri si fichi to frati, prindendu la tua carni per salvari a li peccaturi et saciari cum la sua carni sacramentali la tua fami, ki la sua benignitati voli ki cussì tu lu tocki. Non ti lu prindiri a presuncioni, ma ad amuri, et sempri fa zo cum reverencia et amuri, ki per beni ki sia homu factu per nui, tamen ipsu esti nostru Signuri et nostru Creaturi. Et poy lu rendi a la matri et considera beni sapientimenti comu ipsa lu guberna et allata et servilu, cum omni humilitati et reverencia comu a so Creaturi et cum omni amuri comu a so figlu. Et sta cum ipsa in la menti tua et ayutala in zo ki tu poy, comu fussi cum ipsa per contemplacioni. In kisti cosi, frati, ti dilecta et allegrati et pensali assiduamenti, azò ki sigi famuliali di la matri di lu Figlu di Deu, et guarda cum desideriu lu so vultu, a lu quali desideranu di guardari li angeli. Tamen, comu eu dixi, fa zo cum humili $35$reverencia, non meritari di loru esseri cachatu, ki ti divi riputari indignu di tali compagna. Divi in Deu meditari cum gauyu quanta grandi sollempnitati esti kista di ogi, ki ogi fu natu in terra killu ki creau lu chelu et la terra. Ogi lu Patri ni dedi a so Figlu, ki fussi nostru frati et nostru compagnu. Ogi lu suli di la iusticia, lu quali non si vidia in lu chelu, refulsi in la terra, ki clarimenti lu vidissi lu homu. Ogi lu spusu di l'anima nostra ixiu di lu so talamu, zo esti di lu ventri di la Virgini sua matri. Ogi killu lu quali esti speciosu supra tucti li homini, ni mustrau lu so desideratu vultu. Ogi audemu cantari killu ymnu dulchissimu et angelicu #&CGloria in excelsis Deo&c@. Ogi fichi Deu pachi cum la humana natura, la quali era di ipsu multa abominata. Ogi ixiru li stillicidii di lu meli di lu chelu et indulcaru tucta la terra. Ogi apparsi, comu dichi lu Apostolu, la benignitati di lu nostru Signuri Salvaturi Deu. Ogi fu adoratu Deu in la similitudini di la carni di lu peccatu. Ogi apparsiru dui miraculi grandissimi in terra, li quali non si ponnu comprindiri si non per fidi, zo sunnu ki Deu eternu esti natu in terra et ki la Virgini, essendu virgini, parturiu. Et ki adunca ni conveni si non di gaudiri di sanctu gauyu spirituali? %[8.] $36$#&CDe circumcisione Domini.&c@ In lu octavu iornu fu circuncisu lu Signuri. Dui cosi multu grandi foru ogi: l'una fu ki fu manifestu lu nomu di lu Signuri et Salvaturi, zo esti Ihesu, lu quali ab eternu li fu misu, tamen da lu angelu fu pronunciatu ananti ki Christu fussi conchiputu in lu ventri di sua matri, ki Ihesu si interpetra Salvaturi. Kistu esti nomu supra omni nomu et sì comu dichi Petru apostolu: #&CNon est aliud nomen sub celo, in quo nos oportet salvari&c@, non chi esti altru nomu subta lu chelu, in lu quali ni conveni esseri salvi, si non lu nomu di Ihesu. Et ogi spasi primu lu Signuri lu so sangui per nui: per tempu in la sua infancia volci patiri pena per nui, sì comu esti scriptu: #&CEt dolores nostros portavit&c@, ki in kista sua circuncisioni purtau lu duluri per nui, ki ipsu, taglandusi la sua carni, amaramenti plansi dulendusi. Et tu, figlu karissimu, agi compassioni di to Signuri et plangi cum ipsu, ki kista festa multu divimu gaudiri per lu beneficiu nostru, ma ni divimu duliri per li soy duluri, li quali patiu di la sua infancia per nui. O figlu, quanti afflicioni et paupertati patiu illu in la sua nativitati! Et massime ki sua matri, mictendulu in lu presepiu, li misi sucta la testa una petra per chumazu, ki non avia, sì comu mi dixi unu frati, lu quali vidi la dicta petra murata per putirila vidiri omni homu ki vulissi. Etiamdeu audi ogi comu spasi lu so sangui, quandu fu circuncisa la sua carni cum cultellu lapideu di sua matri. Non adunca divi tu haviri compassioni di ipsu, videndulu plangiri et sua matri plangendu cum ipsu? Certu ki sì. $37$Plangi adunca sua matri videndulu plangiri, et plui plangia lu Signuri per lu plantu di la matri ki per lu so duluri. Et per placarila stindia la manu lu Signuri in lu vultu di la matri, comu quasi per stuarili li lagrimi, quasi dichia per signu ki non plangissi. Et similimenti la matri cum dulchi abrazamenti et osculi lu prigava ki non plangissi, comu quasi li dichissi: «Non plangiri, ki non ti pozu vidiri plangiri, et eu non plangirò». Et cussì per consolacioni et compassioni di la matri lu Signuri cessava di non plangiri et similimenti la matri. Et accustandu ipsa lu vultu so a lu vultu di lu figlu et dunanduli la sua minna et multi altri lusengki fachenduli, consulava a so figlu comu li matri. Et cussì lu Signuri spissi fiati, plangendu la matri, la consulava. Ma però spissi fiati plangia lu Signuri comu tucti li altri pichirilli, azò ki amustrassi a tucti ipsu prisa in sì la nostra carni et la nostra natura et azò ki lu sacramentu di la sua incarnacioni fussi occulta da lu dimoniu. Ki cussì canta la Ecclesia di lu so plantu: #&CVagit infans inter arta conditus presepia, etc©&c@ Da ogi divi cessari la circuncisioni carnali et tinirisi a lu sanctu baptismu, lu quali sacramentu esti di mayuri gracia et di minuri pena. Ma divimu tiniri la spirituali circuncisioni, zo è taglari da nui tucti li vicii carnali et omni rikiza superbia, cussì comu dichi lu Apostolu: #&CHabentes victum et vestitum, his contenti sumus&c@. Etiamdeu di la spirituali circuncisioni divi esseri abstinirini di tucta superfluitati di li nostri sensi corporali, zo su di lu vidiri et di lu audiri et di lu gustari et di lu tuccari et di lu andari et $38$massime di lu parlari. Ca superchu parlari è pessimu viciu et esti odiusu a Deu et a li homini et esti multu displachivili, undi prenchipalimenti divimu esseri circuncisi in la lingua, zo esti usari pocu et utili paroli. Ca per certu signu esti di levitati lu troppu parlari, et inperò virtusa cosa esti lu sillenciu, et non senza causa fu datu lu sillenciu a li religiusi. Et di zo dichi Ysaya: #&CCultus iusticie sillencium. Et iterum Dominus: Silete et ego pugnabo pro vobis&c@. Et sanctu Gregoriu dichi: #&CIlle loqui veraciter novit, qui prius bene tacere didicerit. Et iterum ipse: Qui sensu leves sunt, sunt et in locucione precipites, quia quod levis consiencia concepit, levius protinus lingua promit&c@. Di kistu troppu parlari cussì indi dichi sanctu Bernardu: #&CLoquacitas est mater nugarum et noverca virtutum&c@. Lu superchu parlari esti matri di li buffunii et esti marrastra di li virtuti. Ki li buffunii su tucti risi et chanchi intra li siculari, ma intra li monachi et li chirchi su blasfemii. Et si li buffunii avennu a dirisi alcuna fiata, su da sustiniri, ma non iammai di parlari, ki avimu consecratu a lu sanctu evangeliu la bucca nostra: non esti cosa licita apririla a buffunia. Ki cui si ·ndi dilecta, non po fari ki non dica minzogna, di la quali esti scriptu: #&COs quod mentitur odit animam&c@. %[9.] $39$#&CDe epiphania Domini&c@ In lu terzudecimu iornu di la sua nativitati lu Signuri Ihesu si manifestau a la genti, zo esti a li tri Rigi oy Magi, li quali eranu gintili, zo esti ydolatri. Ora guarda beni tu, servu di Christu, in kista festa di la Epiphania et truviraila plui sollempnizata di la sancta Ecclesia, in antiphoni et responsorii et altri sermuni, ki tucti li altri festi. Non [ki] kista sia plui grandi di tucti li altri festi, ma kista festa si manifestau Christu a nnui altri, li quali eramu gintili et ydolatri et cheki di la luchi divina, et ipsu ni alluminau per la luchi di la stilla in la luchi eterna di la sua fidi perfecta et catholica. Et maximamenti di ogi, ki celebramu quactru festi, sì comu tracta la presenti antiphona: #&CHodie celesti sponso iuncta est Ecclesia quoniam lavit in Iordane Christus eius crimina; currunt Magi cum muneribus ad regales nupcias et ex aqua facto vino letantur convive&c@. Zo esti la prima festa si fa per la vocacioni di li gintili oy di li ydolatri, li quali eramu nui, li quali per sua gracia fomu facti ogi Ecclesia nova per fidi et richippimu per nostru spusu di l'anima lu Figlu di Deu. &CItem&c la #.ijª@. festa esti di lu sanctu baptismu, ki comu ogi, revoluti anni #.xxix.@ di la sua nativitati, volci esseri baptizatu di Iohanni Babtista per sanctificari li acqui di lu sanctu baptismu, si lu observirimu senza peccatu, oy si poy peccassimu, fachendu vera penitencia avirimu in fini vita eterna. La #.iijª.@ festa esti di la illuminacioni di la stilla, ki comu stilla di la nativitati di Christu illuminau a li Rigi, di li quali ipsi vinniru di lu livanti fina in Ierusalem, cussì nui, li quali simu sua Ecclesia, illuminati per sua fidi splendidissima pervenirimu a killa chitati di Ierusalem superna di $40$vita eterna. La #.iiijª.@ festa esti ki tali iornu, in volta di unu annu, fichi ipsu lu primu miraculu in li nocci di Iohanni Evangelista, undi ipsu et sua matri et li soy dixipuli foru invitati: prigatu di la sua matri, vultau in vinu #.vi.@ iarri di acqua, lu quali miraculu significau li nocci spirituali di la Ecclesia #[...]@ la scriptura di lu Vechu Testamentu et turnaulu in intellectu spirituali. Cosidera adunca quanti beneficii et gracii ày ogi richiputi di la sancta Ecclesia in kista festa et inperò ipsa la sollempniza cussì gluriusamenti. Adunca dichimu primamenti la festa di la stilla, comu precedenti a li Magi, ki li minau fina a la gructa undi fu natu Christu, ki di li altri festi si dirrà secundu currirà lu evangeliu. Vinniru adunca tri Magi cum grandi conventiva et multa genti dananti la gructa undi fu natu lu Signuri Christu, precedenti a lloru la stilla, la quali li apparsi in lu livanti supra lu munti Gicturiali. Tamen ixendu ipsi di Ierusalem li apparsi novamenti et ipsa precedenti cum la sua luchi li minau a la predicta gructa. Nostra Donna per lu strepitu di li cavalli, sintendu tanta genti esseri vinuta, prisi incontinenti a so figlu in li braza. Traseru adunca li predicti Rigi a killa gructa et cum li ginochi in terra adoraru lu Signuri comu a veru Deu, per ki vidianu homu et pichirillu. Ora viditi adunca quanta fidi avianu kisti, ki, videndu unu pichirillu in li braza di la matri, vilimenti vistutu, et la matri povira in vili et trista casa senza alcuna compagna, ecceptu di $41$Iosep, ipsi crideru esseri Re di lu chelu et di la terra et esseri Deu veru et sulu Signuri veru. Tali adunca introducturi di la fidi nostra ni conveni di aviri. Standu adunca a ginuchuni kisti tri Rigi dananti di lu Signuri pichirillu et parlandu cum la matri, adimandandula di la condicioni di kistu citellu, et la Virgini Maria li contava tucti li cosi, zo esti comu fu annunciata da lu angelu et comu senza corrupcioni lu conchippi et figlau. Et ipsi, cridendula di omni cosa, stavanu davanti lu Signuri guardandulu maraviglusamenti et, baxanduli li pedi, regraciavanu a Deu di tanta gracia ki conchessi a la humana natura. Et la Nostra Donna, guardandu in terra cum roburi et humilitati, parlava a li Magi, ki non si dilectava di multu parlari nè di esseri vista di multi. Tamen lu Signuri li dunava viguri di menti, ki vinchia omni virgogna, per sapiri rispundiri a li Rigi, perkì ca ipsi representavanu la nova Ecclesia di li Christiani. Cosidera in Deu a lu Signuri pichulillu, ki non putia parlari, tamen stava cum maturitati et gravitati comu intelligenti et gaudia et guardava ipsu li Ymagi et illi guardavanu ad ipsu cum allegru vultu et dilectavanusi multu di vidirilu, comu eranu inprisi da ipsu la menti et tucti illuminati da ipsu. Et cum gauyu lu guardavanu corporalimenti, #&Cquia erat speciosus forma pre filiis hominum&c@, et gaudendu richipianu grandi consolacioni da ipsu. Ipsi si li offersiru incontinenti, si fu istisu unu tapitu dananti ipsu et chasquidunu dananti ipsu li offirianu grandi quantitati di diversi duni, comu Rigi ki eranu rickissimi, vinuti di lu livanti, auru, inchensu et mirra. Et zo non chi dediru per helimosina comu a ppoviru, ma li offerti et duni foru dati comu subditi a ctali potenti rigi oy signuri et comu a Deu et ad homu mortali. Et cum reverencia et devocioni li baxaru li pedi, et lu Signuri pichilillu, comu sapientissimu, azò ki li consolassi et $42$roborassi in lu so amuri, li porsi la manu ki ·nchi la baxassiru. Et baxanduli la manu, ipsu li fichi la cruchi et benedixili. Et intandu ipsi si inclinaru et cum grandi gauyu si parteru, et lu angelu annuncianduli in sompnu ki per altra via, ki non vinniru, divissiru andari a la loru regioni. Izà si po chircari ki fichi Nostra Donna oy Iosep di lu auru ki li offersiru li Rigi et di tanti duni. Certamenti divimu cridiri ki no ·ndi accactaru vigni nè casi, ma per spiracioni di lu Spiritu Sanctu, sapendu ki Erodes divia persecutari a lu Signuri, lu angelu li fichi fugiri in Egiptu, quandu Herodes fichi alchidiri a li Innocenti, alzandusi alcuna parti di lu predictu auru per li spisi di la via di Nazareth fina in Egiptu, ki sunnu iornati #.xv.@, tuctu lu autru thessauru et tucti li altri duni, li quali dediru li predicti tri Magi, comu amaturi ki eranu di la paupertati di Christu, li dediru a li poviri bisugnusi, secundu la loru discricioni. Turnaru adunca li Magi a la loru patria. La regina di lu mundu, matri di Deu, la Virgini Maria cum lu so gluriusu figlu et Iosep stavanu in killu poviru locu in lu presepiu per iorni #.xl.@ per observari la ligi, la quali cumandau Moyses, zo esti di trasiri in lu Templu cum li duni usati, comu tucti li altri fimmini, cum so cia cosa ki a lloru non era bisognu, ki illa era virgini et lu figlu era Deu, ma per humilitati volciru observari zo ki non eranu tinuti. Non fannu cussì li altri religiusi ki incomenzanu a sapiri alcuna sciencia plui di li altri et avinu per loru alcuni prerogativi: incontinenti volinu esseri plui honorati et minisprezanu ad $43$altri per esseri chamati mastri, honorati di tucti genti, guardandu la loru precellencia. Ma di tali superbia et sciencia dichi lu Signuri: #&CPerdam sapienciam sapiencium et scienciam sciencium reprobabo&c@. Adunca, quantu plui muntamu in sciencia, tantu plui ni divimu humiliari, azò ki per la nostra sciencia siamu plachivili a Deu et a li homini. Stava adunca Nostra Donna, cussì comu tucti li altri donni et plui humili ki li altri, aspirandu li quaranta iorni di trasiri in lu Templu et offiriri a so figlu comu tucti li altri. Stava sempri Nostra Donna in custodia di lu so figlu. O Deu gluriusu, cum quanta sollicitudini, cum quanta diligencia ipsa lu gubernava, ki nullu difectu avissi in ipsu; cum quanta reverencia di amuri lu allactava, sapendu ki lu Figlu di Deu fussi so figlu! Omni fiata ki lu prindia in li soy braza, primu si aginochava et adoravalu, comu a so Signuri et a so Creaturi, et poy lu baxava dulchimenti, comu a so figlu. Quantu tu cridi, cum quanta iocunditati et cum fiducia per autoritati materna lu abraxava et baxava et dulchimenti si delectava in ipsu, comu so figlu, et tamen sempri lu maniava cum grandi reverencia, comu a so Signuri. Quantu gauyusamenti, quantu curusamenti lu guardava in lu so vultu et in tucta parti di lu so corpu, infaxandulu et crupendulu li tenniri membri di la sua sanctissima carni, ki ipsa era humilissima et cussì era prudentissima in tucti li soy facti! Et inperò in tucti li officii et servicii soy, oy vigilassi ipsu oy durmissi, cum grandi sollicitudini lu servia, essendu ipsu infanti oy puru homu grandi. O cum quanta dulchiza et consolacioni lu allactava! Criyu ki plui sintia ipsa dulchiza et consolacioni dunanduli ipsa la $44$minna, ki ipsu richipendula. Etiamdeu, comu dichi sanctu Bernardu, ki killu sanctu vetranu di Iosep multi fiati si consulava et alligrava di ipsu prindendulu in li soy braza et iucandu et gaudendu cum ipsu, ki ipsu era consolacioni interna et externa di tucti quanti lu vidianu cum amuri. Sta tu, figlu karissimu, cum lu Signuri Ihesu Christu dananti di lu so presepiu et spissamenti gaudi cum ipsu et sintirai ipsu esseri to Deu, lu quali ti creau, et ipsu esti to spusu, ki ti à yvaglatu servituri ad ipsu, azò ki cum la sua matri virgini et cum ipsu pocci richipiri li soy inenarrabili dulchizi et consolacioni. %[10.] &CComu offersi la Virgini Maria a so figlu a lu Templu.&c Vinendu adunca li #.xl.@ iorni di la sua nativitati, cussì comu cumandava la Ligi divina, diviasi presentari la Virgini Maria cum lu so figlu. Et inperò sì si partiu ipsa cum so figlu et cum Iosep et andarusindi di Bethelem in Ierusalem, ki chi avia migla #.v.@, per presentari lu Signuri a lu Templu et offeriri lu dunu, lu quali cumandau Deu ad Moyses, lu quali era per li ricki unu agnellu et per li poviri unu paru di turturi et di pulli di palumbi, per offeririli cum lu Signuri infanti, lu quali era offerta di poviri. Et eccu ki Symeon iustu, puntu di lu Spiritu Sanctu, vinni in lu Templu per spiritu di proficia et canuxiu a Ihesu Christu, videndulu, ki ipsu era Figlu di Deu, lu Signuri di lu mundu, $45$cussì comu lu avia promisu lu Spiritu Sanctu di non muriri avanti ki vidissi a lu Signuri natu. Et prisilu in li braza soy cum grandi gauyu, mustranduli lu Signuri cum alcunu actu vulirisi mictiri in li soy braza di Symeon. Et intandu Symeon, cum lacrimi plini di gauyu et cum gauyu plinu di lacrimi, abrazau et baxau lu Signuri cantandu et dichia kistu canticu: #&CNunc dimictis servum tuum, Domine etc©&c@ Et poy si vultau a la Virgini Maria et dixili per spiritu di prophetia: #&CEcce positus est hic in ruina et in resurreccione multorum in Israel, in signum cui contradicetur, et tuam ipsius animam pertransibit gladius&c@. Et ben fu natu lu Signuri in dirrupu di l'anima di cui non lu volinu cridiri et in resurrecioni in gauyu di cui lu cridi esseri Figlu di Deu. Et in l'anima di la Virgini passirà unu cultellu di duluri di la passioni di lu figlu. Et Anna profetissa et vitrana, punta di lu Spiritu Sanctu, vinni et canuxendu lu Signuri et videndulu cum grandi gauyu, accompagnau la matri offerendulu a lu Templu. Et fu kista bella pichula procissioni in factu di grandissima significacioni, zo esti Maria, Anna, Iosep et Symeon, la quali processioni significa la processioni di tuctu lu mundu di li Christiani, la quali si fa lu iornu di la Candilora. Ki in kista processioni chi foru masculi et fimini, zo fu Iosep et Symeon et Anna et la Virgini Maria; iuvini et vitrani, zo esti la Virgini Maria, ki era iuvini et Symeon et Iosep ki eranu vitrani; maritati et virgini, zo fu Iosep cum la Virgini Maria; et etiamdeu vidui, zo fu Anna, la quali, mortu lu maritu, si perseverau casta et vidua fina a la morti sua. Et kisti quactru ordini persisti tuctu lu mundu. $46$Prisi adunca Symeon in li soy braza a lu Signuri, tinendu cum l'altra sua manu a Iosep, et la Virgini Maria andau apressu cum sancta Anna, cantandu et dichendu cum grandi gauyu: #&CConfitemini Domino quoniam bonus, quoniam in seculum misericordia eius. Et iterum: Fidelis Dominus in omnibus verbis suis. Et iterum: Redempcionem misit Dominus populo suo, mandavit in eternum testamentum suum. Et iterum: Suscepimus, Deus, misericordiam tuam in medio templi tui&c@. Et andandu cussì &Cprocessionabiliter&c fina a lu altaru, et la Virgini Maria prisi a so figlu di li braza di Symeon et cum reverencia offersi so figlu a lu Deu Patri et misilu supra lu altaru et dixi: «Gluriusu Patri, meu Deu, eccu ki eu ti offiru a to Figlu, ma preguti, benignu Patri, ki tu mi lu digi rendiri, ki ipsu esti lu meu gauyu et la mia consolacioni». O ki sancta oblacioni fu kista: no ·ndi fu iammai nè indi serrà, mentri lu mundu, simili! Kista oblacioni sula placau a lu Patri a perdunari tucti li nostri peccati, si nui vulimu, et per kista sula oblacioni acquistirimu, si nui vulimu, vita eterna. Adunca tu, servu di Christu karissimu, vaca in la meditacioni di Christu et a kisti cosi supradicti et accompagna la Virgini Maria, ki tu si Christianu, et cum la menti tuctu ti presenta in killa sancta compagna, comu chi fussi statu presenti. Standu adunca lu Signuri supra di lu autaru, videndu lu sacerdotu la matri ki ricactava a so figlu per la offerta, et prisilu, comu dichia la Ligi. La offerta foru dui pulli di palumbi, li quali eranu dunu ki davanu li poviri, a lu quali dunu lu Signuri $47$pichulillu, per ben ki non putissi parlari, stisi li soy benedicti manu et benedixili et incontinenti foru prisi da li angeli li dicti duni et presentati a lu Patri. Partiusi adunca, factu zo, la Virgini Maria cum so figlu in braza et andausindi cum Iosep a la casa di Helisabectha per visitari ad ipsa et a Iohanni Baptista so figlu. Et essendu insenbla, fichiru grandi festa spirituali et corporali et appiru grandi consolacioni et maximamenti Iohanni Baptista cum lu Signuri sì si alligravanu et iocavanu insenbla cum sanctu amuri. Ora pensa tu, servu di Christu, ki gauyu poctiru aviri la Virgini Maria cum Elisabectha et lu Signuri cum Iohanni, li quali eranu pichulili, insenbla: lu Signuri era di #.xl.@ iorni et Iohanni era di #.iiij.@ misi et dechi iorni. Ora pinsati beni esseri persunalimenti cum ipsi cum reverencia et meritirai da ipsi esseri benedictu, ki ipsi foru nati cum gauyu et fu gauyu di tucta humana natura et di tucti li sancti di paradisu. Partendusi adunca da Helisabeth, et andarusindi in Nazareth, non sapendu lu consiglu divinu. Et Herodes preparandusi di alchidiri lu Signuri Ihesu Christu, apparsi in sonnu lu angelu a Iosep et dixili: «Prindi lu infanti et sua matri et vactindi in Egiptu et sta illà fina ki eu ti lu dirrò, ki Herodes fa chircari lu Signuri per auchidirilu, timendu ki per ipsu non perdixi la signuria di lu so regnu di so signuri, lu quali ipsu teni iniustamenti». Livandusi adunca Iosep di nocti et riviglandu la Virgini Maria et cuntanduli la visioni di lu angelu, et prisiru a lu Signuri et andarusindi in Egiptu. Ora pensa za, figlu karissimu, quanta amaritudini, quanta pagura appiru Maria et Iosep timendu di non perdiri a $48$Ihesu Christu! Ora li accompagna tu in killa pagura et timi tu di non perdiri a lu Signuri et lu so gauyu, quandu per gracia lu teni et possedilu in la tua menti. Et guarda beni comu lu Signuri volli curriri in kista vita &Cper prospera et aversa&c. Quandu fu natu, appi gaudii et alligricii, ki li angeli cantaru per ipsu in terra #&CGloria in excelsis Deo&c@, et li pasturi cursiru cum gauyu a la maniatura et canuxeru esseri Figlu di Deu. Ma poy a li octu iorni appi grandi duluri et planti, essendu circuncisu et patendu lu taglari di la sua carni. Appi etiamdeu alligriza quandu vinniru li Magi, zo sunnu li tri Rigi, di lu livanti cum grandi comitiva perfina ad ipsu et adorarulu comu a Deu veru et comu ad re et homu et offersiruli tanti thesauri et tanti duni. Tamen poy appi tanti amaritudini quandu si vidi astrictu a fugiri in Egiptu, ki chi avia iornati #.xv.@, per non esseri alchisu di Herodes. Sì ki pensa ki tuctu tempu di la vita nostra divimu passari &Cper prospera et adversa&c et per gauyi et amaritudini, comu passau lu Signuri, azò ki per li gauyi et li prosperitati non ni presumissimu oy livamuni in superbia, ki cussì esti scriptu: #&CRisus dolori miscetur et extrema gaudii luctus occupat&c@. Quanta tribulacioni era killa di Maria et di Iosep, videndu a lu Signuri Ihesu esseri chircatu di alchidiri! Ki cosa plui pinusa a audiri et maxime ki divianu andari in terra luntana et aspera et ki non chi eranu stati iammai et la Nostra Donna era tennira et dilicata virgini et Iosep era multu vitranu et avianu a ppurtari in collu lu Signuri pichulillu, essendu forsi di #.xlv.@ iorni. Ora guarda beni si avianu afflicioni et duluri! $49$Tu adunca, figlu karissimu, quandu si tribulatu, agi paciencia et non ti cridiri aviri privilegiu da Deu di non aviri tribulacioni et non esseri afflictu: ki Deu non volci privilegiu dari a so figlu, ma volci ki fussi afflictu da la sua nativitati fina a la morti supra tucti li creaturi, azò ki avissi ipsu mayuri gloria di tucti li creaturi! Ki appisu esti pensatu da Deu la tribulacioni et la gloria di tucti li iusti, cussì comu è scriptu: #&CFecit omnia Deus pondere, numero et mensura&c@. Fu adunca lu Signuri cachatu di la terra di la sua nativitati et tamen dedi locu a lu so persecuturi Herodes, per sua benignitati, ki ipsu Christu ad unu puntu lu putia alchidiri et mandarilu a lu infernu, comu Deu; ma ipsu per nostru exemplu, ki nui avissimu da ipsu Christu, di paciencia, volci dari locu a lu so persequituri. Purtavalu adunca in braza oy in collu la sua matri tennira et iuvini et virgini et poy lu prindia Iosep et a vichenda cum la Virgini Maria lu purtavanu andandu per la via aspera et oscura et inhabitabili et multu luntana, ki si dichi esseri di Ierusalem ad Egiptu #.xv.@ iornati: la quali via stectiru a ppassari li filii di Israel per loru malvistati per anni quatru, ki per kistu propriu desertu passaru ipsi, zo esti lu Signuri cum la matri, per li quali passaru li figloli di Israel. Ma comu fachia di la loru vita et di lu loru albrigari in tantu caminu? Per ben ki poviramenti si passavanu, tamen grandi ayutu et consolacioni fu là loru killu pocu ki si conservaru per providencia divina, di li duni ki li foru offerti a $50$lu Signuri di li tri Rigi, li quali là bastaru fina ki intraru in Egiptu. Trasendu adunca in Egiptu lu Signuri, tucti li ydoli di Egiptu et di li soy provincii actornu caderu et spizarusi tucti, cussì comu fu ananti dictu per Ysaya propheta, lu quali dixi: #&CAscendit Deus super nubem levem et ingredietur in Egiptum et corruent simulacra gentis&c@. Andarusindi adunca a stari in una chitati, la quali si chamava Ermopuli, et essendu illocu allucarusi una casa, undi stachianu et illocu stectiru per #.vij.@ anni poviramenti. Tamen comu vivianu tantu tempu ki stectiru in Egiptu? Criditi ki non avianu di maniari? Ma, cussì comu si trova scriptu, vivianu di affannu di li manu loru, zo esti la Virgini Maria filandu oy tissendu oy cusendu et Iosep, per ben ki fussi vechu, affanava di la sua arti, ki era carpinteri, et cussì si campavanu poviramenti la loru vita. Tamen comu fachia Nostra Donna, ki non avia altru a ccui mandari per diversi servicii si non a lu Signuri so figlu? Essendu lu Signuri di #.v.@ anni, et la sua matri lu accumenzava a mandari per diversi servicii necessarii, senza li quali non putia viviri. Ma lu nostru Signuri Ihesu Christu humilissimu cum tucta humilitati et obediencia fachia li servicii di sua matri comu li autri pichulilli di lu mundu, dunandu exemplu a nnui di esseri obedienti a li nostri mayuri, quantu ki ipsu, [ki] era Deu omnipotenti, volci in sua humilitati esseri obedienti a li soy servi. Tu adunca, servu di Ihesu Christu, pensa beni tucta la humilitati et la obediencia la quali fichi lu Signuri per ti et isforzati di esseri obedienti et humili, per lu so amuri, cum tuctu homu. $51$Et alcuna fiata avinia ki lu Signuri pichilillu, di li servicii di sua matri vinendu, li fachia fami et dimandava pani, et la matri alcuni fiati no ·ndi avendu cussì tostu di darili, pensa ki duluri patia in la sua menti, quandu vidia a so figlu plangiri et dimandavali pani et non chi ·ndi putia dari. Grandi duluri per certu patia lu Signuri Ihesu, non putendu aviri pani, et mayurimenti patia la matri, videndu plangiri lu figlu, et non lu putia consolari, si non cum dulchi paroli: abrazandulu et baxandulu lu consulava. Et tu, figlu karissimu in Christu, quandu pati fami per puvirtati ki agi, non putendu aviri pani oy li altri cosi necessari di accactaritindi, pensa la paupertati di Christu et la suffracta ki ipsu patia per ti, et avirai consolacioni in la tua paupertati. Ki per certu non purrai iammai sintiri di li altizi di la sua grandiza di vita eterna, si primu non sentirai li peni et li baxicci di Christu, si vurrai cum ipsu sintiri la grandiza di la sua consolacioni et gluriusa maiestati. Et ki dirremu di li vestimenti di Nostra Donna et di so figlu et di Iosep, etiamdeu di li altri cosi ki si usavanu in la casa? Cridi tu ki Nostra Donna et so figlu ki avissiru vistimenti duppli et cosi superchi ad usari in sua casa? Non lu cridiri, ki ipsi, li quali eranu amaturi di paupertati, poctiru, non vulendu altru, aviri si non zo ki li bastava a la loru necessitati, cum alcuna penuria. Et cridi tu ki la Donna, cusendu, tissendu oy filandu, fachissi cussì curiusi et vani cosi, per ki dunassi ad altrui materia di vanitati et di curiositati? Guarda non lu cridiri. Ma la vita sua et lu so amuri era honestu, intindendu plui a la necessitati ki ad altri curiositati, azò ki pozi aviri tempu di orari et contemplari la gloria di Deu et di la incarnacioni di so Figlu. %[11.] $52$&CComu lu Signuri turnau di Egiptu.&c Compliti adunca li anni #.vij.@ in Egiptu, lu angelu apparsi in sonnu a Iosep et dixili: «Prindi a lu citellu Christu et a sua matri et tornatindi in la terra di Israel, ki su morti killi ki lu chircavanu di alchidiri a lu infanti Christu». Iosep, audendu la parola di lu angelu, prisi lu Signuri Ihesu Christu et a sua matri et andarusindi in la terra di Israel. Ma essendu illocu et sapendu ki Archelaus, figlu di Herodes, rignassi illà poy di la morti di so patri, timiu di stari illà et per l'amunicioni di lu angelu si ·ndi andaru in Galilea in la chitati di Nazareth. Lu loru turnari in Nazareth fu in lu secundu iornu poy di la Epiphania, cussì comu si legi in lu Evangeliu oy Martilogiu. Vidi adunca tu za, comu lu Signuri alcuni fiati per consolacioni et revelacioni non in tucti cosi, ma in parti, non consola ad alcuni comu adimandanu lu loru apetitu, ma comu ipsu vidi la loru voluntati. Et inperò divimu esseri sempri grati ad ipsu, ki ipsu non fa in nui si non zo ki ni sa utili a lu spiritu plui ki a lu corpu. Hora adunca diiamu tractari comu lu Signuri turnau di Egiptu in Nazareth. Inver di lu quali reditu diyamu intendiri et tractari, ki piatusa et utili ni esti tali meditacioni. Torna tu adunca et visita lu citellu in Egiptu et accompagnalu ki si ·ndi torni in Iudea. Et si ipsu fussi per avintura fora cum li altri citelli et vidissiti, mantinenti, ki esti affabili et allegru et benignu, curririati. Et tu, avanti ki ti aginochi, curri et baxali li pedi et poy cum castu amuri lu prindi intra li toy braza et riposati cum ipsu. Et ipsu ti dirrà: «A bona ura vinisti, ki mi è data licencia di lu meu Patri di turnari a Nazareth. Veni adunca $53$cum mi et accumpagnami». Et tu rispundirai: «O ki grandi esti, lu meu Signuri, di esseri sempri cum ti et non ti abandunirò iammai undi tu andirai!». Et cussì ti dillectirai cum ipsu in kisti parlamenti. Et cum so cia cosa ki kisti parlamenti parinu ki sianu puerili, tamen portanu multa utilitati in killi ki zo meditanu in la loru menti. Poy ipsu ti minirà a sua matri et ipsa richipenduti cum gauyu comu sua compagnissa, tu primu ti gecta in terra et baxali li pedi cum omni reverencia, dichenduli: «Madonna, eu su vinutu accompagnariti in Nazareth et esseri sempri cum vui». Et ipsa insenbla cum so figlu ti rigraciyirannu et dirrannuti: «Ben siyi vinutu, fratri nostru!». In la matina, quandu vi aviriti a partiri, vidirai multi matruni et boni homini, li quali virrannu accompagnari a lu Signuri et a sua matri fina a la porta di la terra per la plachiviliza di la loru conversacioni. Partiusi adunca Iosep cum li boni homini et la Virgini Maria cum li matruni, tamen tu prindi in braza lu pichulillu Ihesu Christu et non ti partiri innanti di sua matri, ma sempri cum ipsa. Et ixendu di la chitati, killi ki la accompagnavanu vulendusindi turnari in la terra, unu homu ricku, lu quali era in killa compagna, avendu compassioni di lu Signuri et di la matri et di la loru paupertati, si misi li manu a la burza et dedi a lu Signuri Ihesu Christu multi dinari per helemosina et lu Signuri cum alcuna virgogna li richippi rigraciandulu. Et similimenti fichiru li matruni ki accompagnavanu la Virgini Maria. Et perkì era piatusu a lu pichurillu andari a pedi, plui ki quandu vini in Egiptu, lu quali era forsi di anni #.vij.@ et plui, lu quali non putia andari a ppedi nè esseri purtatu in braza, avendu compassioni di Christu unu di killi boni homini, li quali li accompagnavanu, mandau unu so infanti a la casa et $54$fichi viniri unu asinu so et dedilu per andari lu Signuri a ccavallu. Et referendu ipsi gracia a ctucti loru, et parterusi et andarusindi. Tu adunca, servu di Christu Ihesu, lu quali si vinutu accompagnarilu, prindilu in braza et mectilu supra lu asinu et prindi lu asinu per lu capistru et mina lu Signuri cum dilectu amuri, azò ki ipsu ti mina poy per rendiriti meritu in vita eterna. Vannu adunca per la via di lu desertu et per killa via ki viniru li fili di Israel quandu ixeru di Egiptu et andaru in Iudea. Et tu, servu di Deu, in tali aspera et forti via, videndu li affanni et li stankicci di Nostra Donna et di Iosep, agindi compassioni. Et criyu beni ki lu Signuri, avendu compassioni di sua matri stanca, ipsu ixindia di l'asinu et fachia cavalcari a sua matri. Et essendu andatu perfina a lu fini di lu desertu, trovau a Iohanni Baptista, lu quali di anni #.v.@ fachia penitencia in killu locu, non avendu alcunu peccatu, ki in lu ventri di sua matri fu sanctificatu. Et illocu, zo esti in flumi Iordanu, poy baptizava lu populu. Ora considera tu, karissimu figlu, cum quantu amuri, cum quanta caritati, cum quantu gauyu richippi Iohanni Baptista, lu quali era di anni novi, a lu Signuri Ihesu Christu so fratellu, lu quali putia esseri oy pocu plui oy pocu mancu di anni octu. Maniaru adunca insenbli, cum grandi caritati, di li vidandi li quali maniava Iohanni et recreati et allegri ki foru per tri iorni cum ipsu, poy si parteru da ipsu. $55$Ora tu adunca, partenduti di Iohanni, ti gecta in terra et arricordati da ipsu, baxanduli li pedi, ki ipsu esti dignu di omni honuri: primu, ki fu sanctificatu in lu ventri di sua matri et illocu canuxiu lu Signuri a lu salutu, essendu in lu ventri di sua matri; fu ipsu primu hermita et primu di omni sancta penitencia; fu virgini purissimu, sempri pridicaturi egregiu; fu non sulamenti propheta ma chui ki propheta; fu ancora martiru gluriusu. Ora passati adunca per flumi Iordanu vinnirusindi in Iudea a la casa di Helisabetha, matri di Iohanni Babtista, undi fichiru cum ipsa insenbli grandi gauyu et honestu convitu di maniari. Et illocu sapendu Iosep ki Archelaus, figlu di Herodes, rignava in Iudea per so patri, timiu di andari illà cum Ihesu et, amonutu di lu angelu, vinniru a stari in la chitati di Nazareth. Eccu ki avimu turnatu a lu Signuri Ihesu di Egiptu in Nazareth, undi fu ipsu nutricatu. Vinniru adunca a vidiri et a visitari et a consolari li soru di Nostra Donna cum li loru figloli, zo esti Maria Cleufe, matri di Iacobu Minuri et di Iosep et di Iuda et di Tadeu, et Maria Solome, matri di Iacobu Mayuri et di Iohanni Evangelista. Et Iohanni Evangelista, comu so consanguineu et fratellu et quasi contemporaneu, spissamenti lu vinia a vidiri et a cconsolarisi cum ipsu, ki era di etati forsi dui oy tri anni mancu di lu Signuri. Legisi ki Iohanni Evangelista fu mortu poy di Christu anni #.lxvij.@ et di la sua etati avia anni #.lxxxxviiij.@, ki, quandu Christu fu mortu, ipsu Iohanni avia anni trenta unu, pocu plui oy pocu minu. Et lu Signuri avia in lu tempu di la sua passioni et morti $56$anni #.xxxiij.@ et terzu. Lu Signuri fu mortu in killu iornu propriu ki fu annunciatu, revoluti anni #.xxx.@ tri et tantu plui di tempu quantu esti di la nativitati, la quali fu a li #.xxv.@ di dichembru. Eranu quasi contemporanei di una etati, oy anni dui et mezu l'unu plui di l'autru, et inperò lu Signuri lu amava plui di tucti li altri dixipuli et etiamdeu ki lu prisi di li nocci, vulendusi spusari, et fichilu so dixipulu, lu virgini purissimu. Essendu adunca lu Signuri di anni #.xij.@ andau cum la matri et Iosep in Ierusalem secundu la consuetudini di lu iornu di la festa, la quali durava per #.vij.@ iorni. Affannausi ancora lu Signuri ad andari cum la matri per longi camini per honorari lu Patri, zo esti andari fina in Ierusalem a la festa, ki chi avia di Nazareth fina in Ierusalem siptanta #.iiij.@ migla. Et perkì chi avi firmu amuri intra lu Patri et lu Figlu, però illu sustinia in la sua humilitati omni gravicia et omni affannu per adimpliri lu so comandamentu. Et vinendu sua matri et Iosep la iornata loru, ixinderu di Ierusalem in Nazareth. Non truvandu la sira a so figlu, ki era rumasu in Ierusalem, dixi illa a Iosep: «Undi esti lu meu dilectu figlu Ihesu?». Et illu rispusi: «Eu cridia ki fussi rumasu a viniri cum ti et inperò no ·ndi appi cura». Et la Virgini Maria, subita firuta di grandi duluri, plina di plantu, dixi a Iosep: «Veni cum mi», et poy dixi: «O figlu dulchissimu, undi rumanisti? Comu eu ti aiu perdutu? Et perkì fui nigligenti di guardariti, o figlu meu, gauyu di l'anima mia? Et forsi ki li Iudei ti ànnu alchisu? Et undi ti truvirò, amara mi?». Et dichendu zo gridava bactendusi lu pectu et plangendu chamava a so figlu cum vuchi alti et dichia: «O figlu meu $57$dulchissimu, et undi si?». Et poy adimandava a li amichi et a li soy canuxenti et parenti si lu avissiru vistu et illi li dichianu ki non et ipsa maiurimenti si implia di duluri, non truvandu rimediu di li soy peni. Tu adunca, servu di Ihesu Christu, considera et guarda la matri di Deu plina di tanti duluri per lu perdimentu di lu so dulchi figlu et agindi compassioni et plangi insenbla cum ipsa et confortala, azò ki ipsa aia pietati di ti, quandu tu perdixi la consolacioni di lu Signuri per diversa et aspera temtacioni ki omni iornu soli aviri. Non adunca nui, ki simu homini peccaturi, ni diiamu disperari quandu nui avimu multi tribulacioni et temptacioni, si tanti amaritudini permisi Deu ki avissi sua matri, ki tuctu esti signu di amuri, ki Deu ni ama, quandu, nui non culpandu, Deu permicti ki aiamu multi tribulacioni, ki cussì esti scriptu: #&CQuem diligit, Dominus corripit. Flagellat Deus omnem filium quem diligit&c@. Finalimenti la Virgini Maria, non putendu aviri nulla nova di so figlu, cum grandi duluri si ·ndi andau a la casa undi ipsa era albrigata, et non vulendu richipiri nulla consolacioni di nulla persuna, inperò ki avia perdutu la sua consolacioni, misisi sula in la sua cammara in oracioni a lu Deu Patri. Et dichiali cum lacrimi: «O Patri meu et Patri di lu meu figlu, poy ki tu vulisti per tua caritati ki to Figlu fussi meu figlu et ki in mi si fichissi homu per caritati di la humana natura, ora perkì ày permisu ki eu lu aia perdutu? Forsi ki tu lu prindisti in Ti et àilu seperatu di mi? Eu ti pregu, Patri et Signuri, rendimi a meu figlu oy a mmi leva di kista vita, ki eu non pozu stari senza di sì, lu quali fu sempri mia consolacioni. Perkì, Signuri meu, mi lassi in tanti duluri? Et si eu fui cussì nigligenti et non lu guardai comu divia, dammi killa penitencia ki ti plachi et rendimi meu figlu! Et tu sai ki sempri lu tinni a lu pectu in li $58$mei braza, sempri durmiu et maniava cum mi et illu era sempri undi era eu. Et si ora per mia negligencia lu aiu perdutu, cridendu ki fussi ipsu cum Iosep, preguti, Signuri, perdunami et non mi lassari sconsulata! Rendimi meu figlu, ki tu sai undi ipsu esti!». Et cussì cum kisti paroli et simili di kisti parlandu piatusamenti cum lu Deu Patri stecti senza sonnu fina a la matina, plangendu et prigandu tucta la nocti a lu Deu Patri ki li rindissi a so figlu. Facta adunca la matina, ixiu Nostra Donna et andau chircandu a so figlu cum duluri, plangendu et turnandu arretu in Ierusalem, andandu per diversi vii, si lu putissi ascuntrari. Et poy di li tri iorni chircandulu, trasendu in Ierusalem a lu Templu, subitu guardaru et victiru sidiri in mezu di li docturi et di li mastri di la sinagoga, audendu et ascultanduli ad ipsi et interroganduli. Et subitamenti videndulu la matri, li turnau lu spiritu in lu corpu, ki quasi era meza morta, et tucta allegra et gauyusa videndulu. Et so figlu incontinenti ixiu di li segi et di li docturi et cum gauyu et risu sì si gictau a li soy braza et ipsa abrazandulu cum plantu di amuri, per una grandi peza stectiru abrazati. Et baxandu la matri a lu figlu dulchimenti, finalimenti li dixi: #&CO fili, quid fecisti nobis sic? Ecce pater tuus et ego dolentes querebamus te&c@. «O figlu meu, perkì ni ày factu zo? Perkì vulisti rumaniri in Ierusalem et non vinisti cum nui? Eccu ki to patri et eu cum duluri ti avimu chircatu». So patri chama Iosep, cum so cia cosa ki non fussi so patri, ma per la suspecioni di li Iudei. Ma lu Signuri, vulendu mustrari a ctucti ki ipsu era Figlu di Deu et non di Iosep, rispusi ad ipsi: #&CQuid est quod me querebatis? An nesciebatis quia [in] hiis, que Patris mei sunt, oportet me esse?&c@: «Ki è zo ki mi chircavivu? Non sapivivu ki a mmi conveni di esseri in li facti di meu Patri? Et $59$per zo ki eu vinni, matri mia, a lu mundu per mustrari li cosi di lu meu Patri Deu et comu ipsu mi mandau per ricaptari la humana natura». Et la matri li dixi: «O figlu, non ti ·ndi voy turnari cum nui in la terra tua di Nazareth? oy voy rumaniri za?». Et lu figlu rispusi: «Non, matri mia, ma voglu fari tuctu killu ki tu voy et turnari cum vui in Nazareth». Et turnau cum ipsi in Nazareth et era subditu, zo esti obedienti ad ipsi. Izà putimu pinsari quantu divimu esseri humili et obedienti nui, li quali simu puri homini, a li nostri mayuri, si lu Figlu di Deu fu humili et obedienti a li soy scavi. Hora ày vistu fina za la afflicioni et duluri di la Virgini Maria, ma pensamu killi tri iorni ki fachia lu Signuri, undi dormia et undi maniava. Eu criyu ki ipsu, amaturi di la paupertati, ki si albirgava cum li poviri in alcunu ospitali et maniava cum ipsi, azò ki putissi diri a lu Patri lu versu di David propheta: #&CEgo autem mendicus sum et pauper, Dominus sollicitus est mei. Et iterum: Pauper sum ego et in laboribus a iuventute mea&c@. Divimu etiamdeu considerari comu Christu, citellu di anni #.xij.@, stava cum vultu placitu et allegru in mezu li docturi, laudandu et spiandu di la Sancta Scriptura et di li comandamenti di la Ligi, in tali modu ki tucti si maraviglavanu di la sua prudencia et di li soy risposti, azò ki nullu di nui si presumma in la etati puerili oy in l'adolesciencia di farisi mastru et inprindiri ad altrui, comu lu Signuri Ihesu Christu, lu quali esti Sapiencia di lu Patri, et non volci esseri mastru et inprindiri ad altrui perfina ki appi anni #.xxx.@. Divimu ancora pinsari in li predicti cosi tri cosi multu notabili. Lu primu esti ki lu Signuri per nostru exemplu non volci esseri a li cosi ki appartennu a so Patri Deu, ki primu non si seperassi di la matri et di li soy $60$parenti corporali. Cussì divimu fari nui ki, vinendu a la penitencia per plachiri a Deu, ni divimu seperari ananti corporalimenti et mentalimenti di lu superchu amuri di li nostri parenti, cussì comu dixi Christu: #&CQui non relinquid patrem et matrem, etc, non potest meus esse dixipulus&c@. La #.ijª.@ cosa esti ki divimu pinsari ki, quandu Deu permicti ki ni vegna alcuni temptacioni, tribulacioni et afflicioni, comu previnniru ora a sua matri, andandu chircandu a sso figlu cum tantu duluri, non ni criamu esseri abandunati da ipsu; ma tandu mayurimenti esseri correpti da ipsu, cussì dichendu Deu per Ysaya propheta: #&CEt dicit Syon: Relinquid me Dominus et Dominus oblitus est mei. Respondit Dominus: Potest relinquere mater filium suum ut non recordetur filii uteri sui? Et si ipsa oblita fuerit, ego non obliviscar tui&c@. A la anima, la quali per multi tribulacioni si cridi esseri abandunata da Deu, ora sì li rispundi et dichili: «Poy abandunari la matri a lu figlu di la sua propria ventri?». Quasi non. Et tamen dichi Deu a l'anima: «Si la matri serrà cussì trista et cussì crudili ki vogla adiminticari a so figlu, eu non ti adimentikirò iammai». La #.iijª.@ cosa esti ki nullu homu spirituali per so superchu spiritu divi essiri duru et non crudili a li infirmitati di li soy frati, ma divi essiri comu Ihesu Christu, lu quali, cum so cia cosa ki intindissi assupliri li facti di so Patri, tamen videndu la matri cussì dulirusa et afflicta, lassau li facti ki appartinianu a so Patri et andau a consolari a sua matri cum tanta plachiviliza et dulchiza carnali. Turnau adunca lu Signuri in Nazareth cum la matri et $61$Iosep. Non si trova a li Scripturi Divini, in tucti quanti, ki fina a li trenta anni ki ipsu Christu avissi factu nulla cosa miraculusa nè grandi. Si non, comu nui putimu pinsari, illu gia a li servicii di sua matri et forsi ayutava a Iosep so nutriciu oy, crixendu, andava a la ecclesia di la sinagoga, ad orari in alcunu locu privatu. Per omni modu mi pari multa maraviglusa cosa ki homu di tanta virtuti, la quali era ipsu, ixisu di lu chelu per salvari la humana natura, tantu tempu stecti, perfina a li trenta anni, non avissi factu nulla cosa di virtuti. Et tamen si l'avissi factu, fora statu scriptu in li Evangelii, comu si scripsiru li altri facti soy ki fichi. Ma tu, servu di Ihesu Christu, guarda beni ki cosa esti et pensala beni, ki palisimenti purrai vidiri cum la tua menti ki ipsu, nenti fachendu, fichi cosi magnifichi et grandi, ki nulla cosa di li facti soy vaca senza misteriu. Ma sì comu virtuusamenti parlava, cussì virtuusamenti tachia; spartiasi di li homini et ripusavasi in la menti lu summu mastru et killu chi divia poy [insignari] tuctu lu mundu, di la sua iuventuti per modu maraviglusu et cognitu volci fari cosi virtuusi, zo esti humiliarisi et mustrarisi quasi insapienti, ki non inprindia licteri nè paria ki si dunassi ad alcuna cosa virtusa oy fructuosa. Et quasi di tucti era tinutu insapienti et captivu et tucti quasi lu iniuriavanu et dichianuli: «Guarda comu esti tristu et captivu kistu homu, lu quali pari ki sia cussì bellu iuvini et tamen non si duna a nulla cosa di virtuti nè voli inprindiri licteri nè fari cosi di virtuti: beni esti tristu et captivu!». Et zo fu dictu da illu multi tempi ananti per lu Propheta, ki divi esseri tinutu tristu et dispectu et minisprizatu di tucti. Ki lu Propheta dixi: #&CEgo sum vermis et non homo et abieccio plebis&c@: eu sugnu vermi et non homu, virgogna di li homini et gictamentu di lu populu. $62$Vidi tu adunca zo ki ipsu fachia, non fachendu nenti, zo esti ki si fachia vili et abiectu, ki per nostru exemplu fussi di tucti minisprizatu et tinutu vili, ki nui lu sequitassimu ad amari omni vilitati. Et la Regula di sanctu Benedictu #[...]@, dichi sanctu Bernardu, ki lu monacu sia contentu di omni vilitati et extremitati, et kista esti la plui alta professioni ki sia in lu penitenti, ki «ki ssi signuriyi lu animu to, in omni vilitati et extremitati, ki ti tegni contentu». Grandi per certu professioni serrà di killu monacu, ki meditasi la virgogna la quali appi et sustinni Christu per nui, ki ipsu desiderassi patiri virgogna et esseri isvilitu, non culpandu, per lu amuri di Ihesu Christu. Sachati ki meglu esti kista virtuti, zo [è] vinchiri a ssì midemmi, ki vinchiri oy cumbactiri a li chitati, dichendu Salamuni: #&CMelior est paciens viro forti et qui dominatur animo suo expugnatore urbium&c@. Fini ki adunca tu, servu di Christu karissimu, non pervenirai a killu gradu di virtuti, non tiniri aviri factu nenti in la tua penitencia, ki dichi lu Signuri: #&CCum omnia bona feceritis, dicite quia servi inutiles sumus&c@: vui, fachendu tucti li beni et operandu et adimplendu omni virtuti, dichiti, zo esti sintiti in la menti vostra, ki siti servi inutili. Et lu Apostolu dichi: #&CQui dicit se aliquid esse, cum nihil sit, se ipse seducit&c@: killu ki si pensa esseri alcuna cosa di virtuti, cum so cia cosa ki nenti sia, ipsu si inganna. Et si lu Signuri si mustra cussì esseri minsprizatu di tucti, zo fachia [non] per sì, ki ipsu era plinu di omni virtuti, ma per nui, ki ni isforzamu andari in terra cum la sua $63$humilitati et virtuti: undi simu per certu avanti di ipsu incusabili, in quantu nui simu vermi et vidanda di vermi, poy ki simu intra lu monasteriu oy intra lu monumentu, et non ni vulissimu humiliari et minisprizari avanti li homini per lu amuri so, si cussì si humiliau et minsprizau lu Figlu di Deu per lu amuri di li homini, azò ki nui cum ipsu avissimu vita eterna. Et si per avintura alcuni non vulissiru cridiri ki fina a li trenta anni ipsu Christu non avissi factu alcunu miraculu, divi cridiri ki, [si] ipsu avissi factu alcuni miraculi ananti li #.xxx.@ anni, li evangelisti, li quali scripsiru li Evangelii a la vita sua, lu avirianu dictu. Forsi ki ancora purrianu diri ki multi miraculi fichi Cristu in la vita sua, li quali non misiru li evangelisti in li scripturi di lu Evangelu et putimu testari zo ki dichi Iohanni Evangelista: #&CMulta et alia signa fecit Ihesus, que non sunt scripta in libro hoc, in conspectu dixipulorum suorum&c@, li quali soy dixipuli li prisi quandu ipsu avia #.xxx.@ anni et tandu incomenzau a predicari. Ma nui putimu arbitriari ki illu non fichi di li miraculi fina a li #.xxx.@ anni et illu non predicau nè insignau a lu populu fina a li trenta anni. Et fu di sì grandi virtuti zo ki ipsu fachissi, ki zo fichi ipsu per nostru exemplu, ki non divissimu predicari nè insignari a nullu fina a la nostra etati perfecta. Nè lu Evangelista putissi plui ki nui, ca lu perfectu di la predicacioni oy di fari miraculi. Et putimu ancora diri ki ipsu intandu, fina a li #.xxx.@ anni, ammulava lu so cultellu cum silenciu di lu spiritu per taglari la testa di li soy inimichi, quandu vinissi a lu tempu, cussì comu dichi lu Psalmista: #&CAccingere gladio tuo super femur tuum, potentissime&c@. Cingi, Signuri, lu to cultellu di la divinitati supra la tua coxa, zo esti supra la tua humilitati, zo esti passa la unbra di la divinitati et $64$poy ti pozi diviniari di li toy inimichi Iudei et falsi Christiani eretichi et di li altri perfidi genti comu fai ora manifestamenti. Cussì comu ipsu dichi: #&CVindicabor de inimicis meis&c@. Cum so cia cosa ki lu so cultellu puzamu meglu intendiri la sua humilitati, per la quali ipsu exinanendusi et quasi inpichulendusi, #&Cquia exinanivit se formam servi accipiens&c@, vinchissi la superbia di lu so inimicu, zo esti lu dimoniu, et cum tali cultellu di humilitati lu alchisi. Non ligimu in li soy sancti Evangeli ki, mentri ki ipsu fu in terra, usassi lu cultellu di la sua potencia, ma mayurimenti volci esseri di tucti isvilatu et minisprizatu, cussì comu li dichianu li Iudei: #&CNonne hic est filius fabri?&c@ Azò ki poy di kista vita firissi di mayuri cultellu a li soy inimichi, cussì comu dichi lu Psalmista a lu Patri, quasi lamentandusi di la passioni di lu Figlu: #&CAvertisti adiutorium gladii eius et non es auxiliatus ei in bello&c@. Vultausi et ascussisi lu Patri di lu ayutu di lu so cultellu, zo esti di la sua potencia, et non lu volci temporalimenti aiutarilu in la baptagla di li soy inimichi; ma dedi potestati temporali a li soy inimichi Iudei di putirilu auchidiri, azò ki per tali profunda humilitati et richipimentu di tali virgogna firmamenti lu putissiru alchidiri et confundirisi di tucta genti, comu vidimu hora a lu palisi esseri li Iudei isviluti et minisprizati di omni genti. Voy tu vidiri comu potentissimamenti lu Patri si chinsi lu cultellu di la sua profunda humilitati? Considera ki in tucti li acti di Christu sempri fu risblandenti di la sua humilitati, tantu in la vita quantu in la morti, tantu in la resurrecioni quantu in la sua passioni. Non lavau li pedi a li soy dixipuli et humiliausi a li pedi di li soy dixipuli cum profunda humilitati? Non si humiliau et minisprizau ultra omni humanu modu in la isvirgognata $65$passioni di la sua morti? Poy ki resursitau, non chamau frati a li soy dixipuli, dichendu a Maria Magdalena: #&CVade et dic fratribus meis: ascendam ad Patrem meum, etc©?&c@ Non etiamdeu, poy di la sua ascensioni, parlau a Saulu, ki lu persecutava, et dixili humilimenti: #&CSaule, Saule, cur me persequeris?&c@ Et non si chamau Deu, ki, chamandu a Saulu, si chamau homu dichenduli: #&CEgo sum Ihesus quem tu persequeris&c@. Et quandu virrà a lu mundu per iudicarilu, parlirà a li homini cum raxunivili humilitati et non cum superbia, dichenduli: #&CQuando uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis&c@. Non senza causa per certu ipsu amau tantu kisti virtuti di la humilitati, ki sapia per certu cussì comu lu principiu di omni peccatu è la superbia, cussì fu fundamentu di omni saluti la humilitati. Et la maramma di la virginitati fina in vita eterna non divi essiri altru ki virtuti di humilitati, ki senza tali fundamentu di tali saluti di humilitati in vanu murirà omni maramma spirituali. Undi et tu, figlu karissimu in Christu, non ti digi confidari nè di tua castitati nè di tua paupertati nè di tua abstinencia nè di toy vigilii, ki, si kista virtuti di humilitati primu non ti isforcirai aviri et firmamenti possediri, nenti ti profetirà tucti li autri virtuti. Per kista virtuti la Virgini Maria placci tantu a Deu, ki si la fichi sua matri, cussì comu ipsa dixi: #&CQuia respexit humilitatem ancille sue, etc&.&c@ Ki kista esti vera humilitati, la quali si aquesta per vilipensioni et minsprezamentu ki li fussi factu, comu li richippi ipsu Christu, lu quali ipsu fu veru humili, undi sustinni cum paciencia vera li velipensioni et virgogni ki li foru facti da killi li quali eranu peccaturi et malvasi. Va adunca tu et fa lu simili, si lu voy veramenti secutari et si tu voy aquistari vera humilitati, ti conveni ki tu vagi dananti la vilipensioni et ki agi exercitiu di richipiri et farili $66$vili servicii. Et cussì dichi sanctu Bernardu in la epistula la quali fa ad unu ki avi nomu Regulari: #&CHumilitas ad quam utique ducit humiliacio, tocius est spiritualis fabrice fundamentum&c@: la humilitati, la quali si aquesta per humiliacioni, esti per certu fundamentu di tucta la fabrica spirituali. Et cussì esti la humiliacioni via di la vera humilitati, cussì comu esti la penitencia via di la pachi et la leccioni via di la sciencia. Si tu desideri vera virtuti di humilitati, non fugiri la via di la humiliacioni, ki, si non ti lassi humiliari, non purrai aviniri a virtuti di humilitati. Dichi ancora sanctu Bernardu: #&COportet humiliter sentire de se ad alciora tendentem, ne, dum supra se actollitur, cadat a se, nisi in se firmiter per veram humilitatem fuerit solidatus&c@. Et inperò ki senza meritu di humilitati non si ponnu atiniri li gracii di Deu, conveni ki cui voli esseri da Deu promotu in virtuti et gracii, ki ananti sia humiliatu per humiliacioni et vilitati. Ma tu, servu di Christu karissimu, quandu voy esseri vistu beni di Deu et da li homini, humiliati, et humiliatu, exercitandu in virtuti, sachi ki avirai signu di Deu di esseri da sì amatu plui et sublimatu in mayuri gradu et gracii et dilecioni, ki dichi Salamuni: #&CAnte ruinam exaltabitur cor et ante gloriam humiliabitur&c@. Avanti ki homu va in confusioni, li precedi la vana exultacioni di lu cori, et avanti ki aia la gloria et consolacioni divina, conveni ki $67$li preceda la humiliacioni et confusioni. Et di zo dichi la Scriptura: #&CDeus superbis resistit, humilibus autem dat graciam&c@. Ma pocu cosa ni esti, quandu simu humili et da Deu humiliati oy per gravusi infirmitati temporali, ma multa penusa cosa esti a purtari quandu simu humiliati da ipsu Deu per forti percussioni ki ni fazi homu, et maximamenti si ni si mustra amicu di fora et di intru intenti li insidii: cussì comu sustinni Christu da Iuda, a lu quali fichi so dixipulu per gracia et ipsu lu tradiu per avaricia; oy comu sustinni David da Asalon so figlu, a lu quali amava supra tucti li soy figloli, et ipsu lu cachau di lu regnu per esseri signuri ipsu; oy comu ipsu, quandu sustinni ad Semei so servu, fugendu di Ierusalem, et ipsu Semei iniuriandulu et gictanduli li petri et la terra di supra, et vulendulu alchidiri Iacob et Abisai, figloli di Servya, ipsu David li rispusi: #&CQuid mihi et vobis, filii Servie?&c@ «Lassatilu ki mi maledica et ki mi iniuria, ki forsi, sustinendulu pacientimenti, Deu avirà misericordia di mi». Benedixi adunca Deu a kistu benedictu David: #&CSi redidi retribuentibus mihi mala, decidam merito ab inimicis meis inanis&c@: si eu rindirò mali a killi ki mi fichiru mali, cadirò per certu vacanti di li mei inimichi. Ora basta fina za aviri dictu di kista perfecta virtuti di la humilitati, tantu a Deu quantu a li homini. Turnamu adunca a ricuntari lu actu di la vita di lu Signuri Ihesu Christu. Tu adunca, servu di Christu Ihesu, fa cussì comu chi fussi presenti et considera kista nobili famigla povirella, zo esti Christu et la matri et Iosep. Et pensa comu stavanu tucti tri in una casa paupercula, undi chi avia tri lecti seperati, unu per lu Signuri poy ki fu grandi, et un altru per la matri et un altru per $68$ Iosep, ki non si prosumia di dormiri cum la sua spusa Maria, poy ki canuxiu ipsa esseri matri di Deu. Et in kista casecta chi era una mensa undi maniavanu tucti tri cum caritati et amuri. Et multi fiati lu Signuri servia ad ipsi, inperò ki era plui iuvini di ipsi. Et ayutava alcuni fiati a Iosep a l'arti di la carpinteria, purgenduli lu marchu, quandu la serra, et tinenduli lu filu et in li altri cosi necessarii. Et Nostra Donna si campava filandu oy tissendu et Nostru Signuri era loru servituri, mictenduli la mensa et fachenduli li altri servicii, ki cussì dichi ipsu in lu so Evangeliu: #&CNon veni ministrari sed ministrare et dare animam meam salutem pro multis&c@: non vinni ad essiri servutu, ma per serviri et a dari l'anima mia, zo esti lu corpu meu, a la morti per salvari a multi. O Deu absconditu, perkì tanta afflicioni a lu to corpu innocentissimu? Ki per certu unu sulu iornu di afflicioni bastava a la redencioni di tuctu lu mundu. Ma lu to amuri excellentissimu ki avivi in nui homini per salvarini ti constrinsi a sustiniri tucti kisti peni. Multu per certu zelu avi, dulchissimu Deu, ki la pecura di la humana natura, errata di paradisu, ti la mictisti supra li sacri spalli et turnastila a la greya angelica di paradisu. Tu, Re di li rigi, Deu eternu, per sustiniri et sustintari et sublimari la humana natura ti subtamictisti di tanta penuria. Et adunca tantu affannu di paupertati et di vilitati, ki durmendu, viglandu, maniandu, andari per tucti li nostri necessitati purtari, vulisti viniri finalimenti a la amara passioni di la cruchi! Ora, quandu ti rindirimu tanti gracii di tantu beneficiu! Undi su adunca li homini peccaturi, abandunati in li loru rikici, senza alcuna penitencia, cridendusi viviri in kistu vanu mundu senza fini, non si cridendu iammai muriri? Consideramu adunca lu loru fini et sequitamu la doctrina di tali mastru et, fachendu penitencia in kista vita, avirimu remediu di li nostri peccati per la gracia di Christu et poy avirimu vita eterna. Amen. %[12.] $69$&CComu lu Signuri andau a rrichipiri lu baptismu.&c Conpliti lu Signuri anni #.xx.@ octu di la sua etati, in li quali vippi sempri penusamenti, volci andari per diversi loki di Iudea ad manifestari la opera di lu so Patri Deu per la sua sancta predicacioni. Et dimandau licencia a sua matri et dixili: «Matri mia benedicta, tempu esti ormai ki eu vaya predicandu li operi di meu Patri Deu, aquistari la saluti di li animi, per la saluti la quali ipsu mi mandau in terra. Sì ki eu ti pregu, matri karissima, confortati ki eu tostu turnirò a cti per tua consolacioni». Et aginochandusi comu mastru di humilitati, prisi la benedicioni di la matri. Ipsa midemmi, aginuchandusi dananti lu figlu, comu so Deu, cum lacrimi abrazandulu dulchimenti et danduli pachi, si li dixi: «Figlu meu benedictu, va cum la benedicioni di lu to Patri et mia! Preguti arricordati di mi et di visitarimi et non mi lassari scunsulata, ki tu si la mia consulacioni». Et cussì, licensiandusi di sua matri et di Iosep, si partiu et andausindi inver flumi Iordanu, undi era Iohanni Babtista, lu quali bactizava lu populu, lu quali flumi era arrassu di Ierusalem migla #.xviij.@. Et andau sulu, ki ancora non avia dixipulu nullu, et andau scalzu per tantu longu caminu. Dichimu multi adunca per compassioni: «O Signuri benignu, undi vai cussì sulu et scalzu? Non siti vui lu Signuri di lu chelu et di la terra? Undi su li toy baruni? Undi su li $70$toy conti? Undi su li toy duca? Undi su li toy grandi famuliari? Undi esti la tua cavallaria? Undi esti la tua arnesa? Undi su li toy muli? Undi su li trumbecti et li strumenti ki ti vannu davanti per to dilectu? O Signuri, non esti plinu lu chelu et la terra di la tua gloria? Et comu vay cussì sulu et dispectu senza nulla gloria! Non esti scriptu di ti: #&CQuia milia milium ministrabant ei et decies centena milia assistebant ei?&c@ Undi esti lu regnu to plinu di gloria?». Et ipsu rispundirà et dirrà: #&CRegnum meum non est de hoc mundo, et si regnum meum esset de hoc mundo, ministri mei utique decertarent, ut non traderer Iudeis&c@. Exinanisti, Signuri, inpichulisti piglandu la forma di lu servu, azò ki a nnui fachissi rigi; fachistiti peregrinu in la terra, azò ki a nnui fachissi chitatini di lu chelu; mictisti la via tua dananti li ochi nostri, mustrastini ad andari in la via tua per farini celistiali! Et nui, miseri, simu tanti terreni ki minisprizamu di sicutariti! Perkì non ni humiliamu et passamu per la via sua stricta, la quali ipsu ni mustrau per lu so exemplu? Ma mayurimenti chircamu li vani honuri et li pompi di kista misera vita. Certamenti però esti ki lu nostru regnu esti in kista vita et non in chelu et inperò, ixendu di kista vita per la morti, ni truvirimu a lu scuru, ki lassamu la luchi vera di Christu et andamu per la luchi ymaginaria et obscura di kista vita. O vani figloli di li homini et non di Deu, perkì prindimu li cosi vani per li veri et cadivili per li certi, li temporali per li eternali, et abrazamu lu fumu di kista vita, chicanduni li ochi di la menti, et lassamu la luchi dilectivili di Christu, la quali ni illumina l'anima di omni $71$dilectu. Certamenti, Signuri dulchissimu, si nui avissimu la nostra menti fixa in ti et spirassimu lu to regnu et la nostra conversacioni fussi in chelu, comu dichi lu Apostolu, et ficachimenti ni canuxissimu essiri za pellegrini et stranieri, ti sicutiriamu ligeramenti et da kistu miseru mundu prindendu la nostra stricta necessitati, cussì comu dichi lu Apostolu: #&CHabentes victum et vestitum hiis contenti sumus&c@; et non tractiriamu curriri apressu di ti in lu oduri di li toy unguenti, ki foramu senza graviza di li cosi superchi di kistu mundu et pinsiriamu adunca kistu mundu comu quasi passaiu et ligeramenti lu minispreziriamu. Adunca va lu Signuri, cussì humili, et per iorni continuati fina a lu flumi Iordanu, maniandu et bivendu undi predicava la parola di Deu, ki non purtava dinari per accactarisi pani, ma richipia lu so chivu spirituali. Truvau adunca lu Signuri a sanctu Iohanni Babtista, lu quali baptizava a li peccaturi et a multu populu, lu quali vinia ad audiri la sua predica, ki si pensavanu tucti ki ipsu fussi Christu. Dixili adunca lu Signuri: «Eu ti pregu, Iohanni Baptista, baptizami». Intandu Iohanni, guardandulu in lu visu, subitamenti fu spiratu di lu Spiritu Sanctu, ki ipsu era lu Figlu di Deu. Et cum grandi reverencia et timuri dixi: «Eu diiu esseri baptizatu da ti et tu voy ki eu ti baptiza?». Et lu Signuri rispusi: «Non diri kista cosa, ora ki cussì humilimenti ti conveni adimpliri omni iusticia. Ancora non esti tempu ki eu mustra la mia maiestati, ma mayurimenti la mia humilitati per exemplu di altrui». Ora guarda beni tu, servu karissimu di Ihesu Christu, za la sua humilitati, ki za eu ti intendu tractari di la virtuti di la $72$humilitati. Cussì comu dichi la Glosa di kistu locu, la humilitati avi tri gradi. Lu primu gradu si esti subtamectirisi ad obediri a lu so mayuri et non si proferiri a li soy equali. Lu secundu gradu si esti subtamectirisi et obediri a lu to equali et non ti proferiri a sì essiri mayuri. Lu terzu gradu si esti, et è summu gradu, ki ti voy subtamictiri a lu to minuri et esseri obedienti, et kistu terzu gradu tinni Christu, et inperò ipsu impliu omni gradu di humilitati. Vidi adunca, esti aumentata la sua humilitati, undi a ssì fa vili, a lu so servu Iohanni magnifica et iustificalu. Ki fina za conversau intra la genti [in] humilitati et quasi senza utilitati et minisprizatu, ma ora volci appariri quasi peccaturi intra li peccaturi, ki Iohanni predicava et poy li baptizava, et lu Signuri intra di loru volci esseri baptizatu. Et di zo dichi Bernardu in lu primu sermuni di la Epiphania: #&CInter populares turbas ad baptismum Iohannis venit Ihesus tanquam unus de populo, qui solus erat sine peccato&c@. «Cui intandu lu aviria cridutu esseri Figlu di Deu? Cui lu aviria tinutu esseri Signuri di la maiestati? Multu esti humili lu Signuri. In li cosi baxi ti abscondisti, ma di Iohanni non ti putisti abscondiri, ki lu Spiritu Sanctu ti chi volci mustrari». Cum so cia cosa ki in la sua circuncisioni volci appariri peccaturi, tamen plui za in lu so baptismu, ki ipsu, essendu grandi homu, volci appariri dananti tucti comu peccaturi. Ma non mayurimenti za volci esseri tinutu, quandu incomenzau a predicari, non fussi vistu simili peccaturi comu li altri? Ma però, lu mastru di la humilitati, ipsu za volci appariri zo ki non era: minisprizatu et gictatu in minisprizamentu di sì, azò ki fussi exemplu nostru, ki nui minisprizassimu et isvilassimu omni cosa. Ma nui, per lu contrariu, vulimu appariri dananti la genti zo ki non simu, azò ki siamu tinuti et laudati da li homini, chircandu di crixiri la gloria nostra essendu peccaturi et malvasi, et $73$sempri mustramu ad altrui li nostri virtuti et abscondimu li vicii et li nostri difecti per esseri tinuti sancti. Quali adunca esti la nostra humilitati? Audi ca ti lu dichi sanctu Bernardu: #&CEst humilitas, quam nobis veritas parit, set non abet calorem; et humilitas, quam caritas format, inflamat. Et hec quidem in affectu, illa [in] cognicione consistit&c@: «Et estichi la humilitati la quali parturixi in nui la virtati»: zo esti quandu lu homu esti humili di sua natura, «ma tali humilità non avi affectu di firvuri. Et estichi humilitati, a la quali informa et inflamma la caritati»: zo esti quandu lu homu considera la humilitati, la quali sustinni Christu per nui, et ipsu si inflama per amuri ad sustiniri omni vilitati per so amuri. «Et kista humilitati naxi di amuri et kista prima naxi da propriu canuximentu di sì midemmi». Ki si tu, senza simulacioni oy isfingimentu, ti vidi in la luchi di la virtati, non richipendu vanagloria, non dubitu ca tu si humili in ti et in li ochi toy; ma timu ki in li ochi di altrui non vogli esseri vistu cussì vili, per non ti minisprizari altrui. Sarrai adunca in ti sulamenti, per propria natura di virtuti, ma non di infusioni di amuri di Christu, ki siyi isvilatu in li ochi di altrui, cussì comu si lassau isvilari Christu per ti in li ochi di omni homu. Exceptu ki tu lu fachissi, ki lassanduti isvilari in li ochi di li altrui, altrui indi avissi malu exemplu. Vurrissi adunca ki zo ki tu fachissi per virtuti di humilitati, altrui tinissi, cussì ki per humilitati tu ti humiliassi, et mantinenti fori exaltatu di la vanagloria, zo esti di esseri vistu; zo ki tu fachissi per amuri di la humilitati, fussi saputu farilu tu virtuusamenti per lu amuri di la humilitati. Et per kistu modu la tua humilitati et lu to honuri exaltirissi supra lu honuri di Deu. $74$Et ancora di kista humilitati dichi sanctu Bernardu: «Tu si cussì humili in ti midemmi di necessaria humilitati la quali fa sintiri in ti la consideracioni di ti. Iungichi la tua voluntati, zo esti ki voli esseri cussì humiliatu et minisprizatu comu fu Christu per ti, et cussì farrai, di la necessitati, virtuti. Ma cussì [si] di la menti ti mustrirai humili per esseri tinutu sanctu, serrà di ti dictu: #&CQuoniam dolose egit in conspectu eius, ut inveniatur iniquitas eius ad odium&c@. Et audirai di Salamuni: #&CPondus et pondus abominacio est apud Deum&c@: zo esti, mustriraiti tu virtuusu et humili per esseri tinutu sanctu da li homini? Et zo esti abominacioni dananti Deu, perkì ti preci di tua vanagloria. Pari humili et minisprezatu? Pessima cosa esti, davanti Deu, ki zo ki humilia la virtati innalza la voluntati. Ma si rectamenti tu voy pinsari et ki sigi truvatu dananti Deu, pisati di drictu pisu: zo ki la tua natura ti mustra dintru di ti et zo ki senti di ti in lu to cori, cussì ama esseri tinutu in la fachi di li homini. Et kista esti la vera humilitati, ki veramenti poy diri: #&CNonne [Deo] subiecta erit anima mea?&c@ Cum so cia cosa ki pocu virtuti farrà esseri sulamenti subiecti a Deu, ma divimu esseri subiecti, comu dichi sanctu Petru, ad omni humana creatura per lu amuri di Deu, o ad episcopu oy ad abbati oy a maiuri ordinati da ipsu». Et eu dicu plui, ki si vulimu sicutari a Christu, divimu essiri subditi non sulamenti a li nostri mayuri, ma a li nostri equali et alcuna fiata a li nostri subditi, comu fu Christu, lu quali volci ki lu baptizassi Iohanni Baptista so servu. Et vitandulu sanctu Iohanni, li dixi lu Signuri: #&CSine modo: sic decet nos implere omnem iusticiam&c@. La iusticia esti adimplita da nui, quandu simu subditi a li nostri mayuri; ma tandu nui adimplimu omni $75$iusticia, quandu per lu amuri di Christu serrimu obedienti a li nostri equali et a li nostri subditi per vera virtuti di humilitati. Et di kista iusta et sancta humilitati quasi dichi ancora sanctu Bernardu: #&CQuis iustus nisi humilis?&c@ Eccu ki misi sanctu Bernardu: la summa di la iusticia esti la humilitati, perkì ca duna a chasquidunu la causa sua: zo esti ki [a] Deu duna la gloria, a li homini duna honuri, et a ssì, per humilitati, ki considera vili supra tucti li homini peccaturi. Cum so cia cosa ki faza summa iusticia, ki per sì si vidi esseri nenti et, zo ki avi di virtuti, si li cridi aviri da Deu et non da sì. Undi tu adunca, per la perfeccioni di omni iusticia, sta in la virtuti di la humilitati, la quali non leva lu honuri da Deu et aplicalu a ssì; non offendi a lu proximu so, non lu minspreza per beni ki sia peccaturi, ma spera ki Deu lu mecti a ppenitencia, cussì comu esti scriptu: #&CHec mutacio dextere Excelsi&c@; non iudica a li peccaturi senza pietati, ma sempri prega ki ipsi si convertanu a penitencia; non si preferri supra li peccaturi et tenisi meglu di loru, ki lu Signuri, standu in la cruchi, mandau a Iuda tradituri et superbu a lu infernu, et a lu larruni humili, lu quali li pindia a lu latu, lu misi in paradisu; non si reputa mayuri di virtuti di nullu, ki vidi, per propria experiencia, ki, si Deu lu abandunassi et livassili di la sua gracia di supra, foru plui peccaturi di tucti. Di kista virtuti di la humilitati cussì ancora indi dichi sanctu Bernardu: #&CSatis magna et sublimis est virtus humilitatis, que promeretur quod non docetur, digna adipisci quod non valet explicare&c@. Grandi per certu et alta esti la virtuti di la humilitati, la quali merita di richipiri per virtuti di lu spiritu zo ki non po inprindiri per licteri gramaticali, digna per certu di acquistari $76$zo ki non po inprindiri per libri, digna conchipiri di la parola di Deu zo ki non po explicari cum li soy paroli. Perkì zo? Ca non per meritu, ma per sula gracia si infundi Deu humilitati in lu cori di li humili, dichendu Christu a lu Patri: #&CGracias tibi ago, Pater, quia abscondisti hec sapientibus et prudentibus et revelasti ea parvulis&c@: zo esti ki revelasti li secreti toy a li humili et abscondistili da li sapienti superbii. Ipsu midemi Bernardu dichi in Li gradi di la humilitati: #&CHumilitas est virtus qua homo verissima sui cogitacione sibi ipsi vilescit&c@: la vera humilitati è virtuti per la quali homu per so veru canuximentu si minispreza et isvilasi a sì midemmi. &CIdem Bernardus: #Sola virtus humilitas lese caritatis reparacio est&c@. La sula virtuti di la humilitati non si soli gloriari, non si sa presummiri, non esti consueta brigarisi nè contrastarisi in iudiciu; non si innalza di iusticia, ma mayurimenti ni reconcilia cum Deu, firmanduni in pachi et fachenduni valuriarissimi cum la divina gracia. Ki quantu plui profitamu cum ipsu per humilitati, tantu ni vidimu mancu profetari per nui per la virtuti di la humilitati, et quandu per exerciciu ni vidirimu aviri acquistatu lu plui altu gradu di la humilitati, tantu per humilitati ni vidirimu non aviri iunctu a lu primu. &CIdem Bernardus: #Perfeccio virginitatis et humilitatis non mediocriter placet Deo&c@: la perfeccioni di la virginitati, insenblata cum la humilitati, altamenti plachi a Deu. Beata killa anima, $77$la quali la humilitati teni a la virginitati et la virginitati orna la humilitati! Ma di quanta veneracioni esti digna killa persuna, la quali la fecunditati exalta a la humilitati et ki partu conserva a la virginitati! Et zo fu la Virgini Maria. Audi adunca tu, figlu, et honura a la virgini et ki esti cussì humili, et si non la poy sequitari in la sua humili virginitati, sequita la humilitati. Multu esti laudabili virtuti la virginitati, ma plui perfecta esti la humilitati; ma la humili et fecunda virginitati passa tucti li altri virtuti. La virginitati esti data per consiglu, ma la humilitati è data per cumandamentu, ki senza virginitati homu si po salvari, ma senza humilitati non. Non ti gloriari tu adunca di la tua virginitati, ki la superbia virginitati esti degradata, non ki esti virgini, ma ki esti superba. Multi per la superbia di la menti meritanu di perdiri la virginitati, la quali esti conservata per la pura humilitati. Et la gloriusa Virgini Maria non fu tanta accepta a Deu per la sua virginitati, quantu per la sua humilitati, ki per la sua humilitati meritau esseri matri di Deu. Et lu Signuri plui si riposa supra la humili ki supra la virgini, dichendu ipsu: #&CSuper quem requiescet spiritus meus, nisi super humilem et quietum et trementem verba mea?&c@: supra di cui si riposa lu spiritu meu, si non supra li humili et lu ripusatu, supra lu quali trema di li mei paroli? Et tamen plui si riposa et gaudi supra li humili quandu esti virgini, ki quandu fusi stata corrupta. Adunca si tu voy esseri accepta a Deu, gaudi di la tua virginitati, quandu esti fundata in profunda humilitati. Si la Virgini Maria non fussi stata humili, non si aviria ripusatu in ipsa lu Spiritu Sanctu; ma comu per humilitati dixi ipsa a lu angelu: #&CEcce ancilla Domini,&c@ $78$#&Cetc&.&c@, incontinenti si incarnau in ipsa lu Figlu di Deu. Ki dichi di ti tu, lu quali ti teni bonu et daiti gloria di la tua buntati superbiamenti? Eccu ki la Virgini Maria non per sua virginitati ma per la sua humilitati meritau esseri matri di Deu, cussì comu ipsa dixi: #&CQuia respexit humilitatem ancille sue, ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generaciones&c@. Ora sachi ki si tu fussi plui virgini di illa oy plui casta, perkì ti glorii di tua virginitati, quandu ipsa Matri di Deu meritau per sua humilitati esseri matri di Deu? Ma tamen non meritava esseri matri di Deu si non virgini plantata in profunda humilitati. Ki, quantu si plui honoratu dananti di li homini per la tua virginitati, tantu si plui abominabili dananti di Deu et di li homini, si tanta billiza di virginitati fussi assuzata per la superbia oy per altiza di menti. Dichi ancora sanctu Bernardu: #&CCaritas, castitas et humilitas nullius quidem coloris sunt, set non nullius decoris nec mediocris decoris, que divinos possunt delectare aspectus&c@: la caritati, la castitati et la humilitati non sunnu di nullu culuri, ma sunnu di alcuna billiza nè sunnu di pichula billiza, ma sunnu li quali dunanu dilectu a lu aspectu divinu. Ki plui bella cosa esti [ki] la castitati, la quali fa a lu homu mundu et nectu, conchiputu di suza simenza? Fachi etiamdeu di lu inimicu, amicu, et di lu homu, angelu; tamen lu angelu esti virgini di natura et di felichitati, ma lu homu esti castu per forza di virtuti, medianti la gracia divina. Lassu la castitati ki si aquesta in sì, custuma di killa sancta religioni di paradisu, di la quali dichi lu Signuri: #&CQuia neque nubent neque nubentur&c@. Et a lu nostru corpu fragili, in lu quali spissi fiati chircamu per diversi temptacioni, la castitati la torna in sanctificacioni, sì comu lu baxellu di lu balzamu odoriferu, di lu quali conduti li $79$corpora morti si conservanu incorrupti. Ipsa la castitati tinni li sensi et li membri nostri stricti, ki non si dissolvanu in ociu, non si corrumpanu in malu desideriu nè si infachidissinu in li dissoluti concupissencii carnali. Tamen per beni ki la castitati risblandixa supra omni virtuti, nenti esti senza la caritati. Ki, si avissimu tanta fidi ki, cumandandu, transportassimu a lu munti, et si fachissimu tanta penitencia, ki ardissimu et consumassimu li corpora nostri, et si parlassimu paroli di li homini et di li angeli comu dichi lu Apostolu, et non avissimu caritati, nenti sunnu tucti kisti virtuti. Cussì esti la castitati senza la caritati, comu la lumera senza l'oglu: fumicari po, ma non fari luchi. Ià fina za avimu tractatu di kisti tri virtuti, zo sunnu humilitati, castitati et caritati: la guardia di tucti esti humilitati. Teni tu adunca per firmu lu fundamentu di la humilitati, azò ki tucta la frabica #[...]@ roborari. Ki cussì esti scriptu: #&CVirtus in infirmitate perficitur&c@, zo esti in humilitati, la quali scrumba omni superbia, la quali esti principiu di omni peccatu. Eccu quanti belli vidandi ài avutu di sanctu Bernardu: isforzati adunca a ssaturariti, ligenduli spissamenti cum devocioni. Turnamu ora a lu baptismu di Christu. Poy adunca ki Iohanni Baptista vidi la voluntati di Christu ki vulia ki ipsu lu baptizassi, et ipsu lu baptizau. Tu adunca, servituri di Christu, guarda beni cum tua menti a lu Signuri et vidirai comu, in lu tempu di lu fridu, ipsu nudu si sumbuzau intra l'acqua di flumi Iordanu comu un altru homu. Ipsu, lu quali esti Signuri, per nostru amuri et per nostra saluti ordinau intantu lu sacramentu di lu sanctu baptismu, ki, baptizandusi ipsu, consacrau tucti li $80$acqui di lu sanctu baptismu. Per la quali tucti li christiani si divinu salvari, ki in la fidi di lu sanctu baptismu ni disponsamu cum lu Signuri Ihesu Christu, dichendu ipsu per li Propheti: #&CEgo disponsabo te mihi in fide&c@. Et inperò kista solempnitati di lu baptismu, lu quali si celebra in lu iornu di la Epiphania, esti multu grandi et utili, in lu quali tucta la Ecclesia dichi: #&CHodie celesti sponso iuncta est Ecclesia, quoniam lavit in Iordane Christus eius crimina. Currunt Magi cum muneribus ad regales nupcias et ex aqua facta vino letantur convive&c@. Et in kistu sanctu baptismu di Christu tucta la Sancta Trinitati si manifestau: ki lu Patri si manifestau in vuchi dichendu: #&CHic est filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui: ipsum audite&c@; lu Spiritu Sanctu si manifestau &Cin specie&c di palumba et assictausi supra di Christu, di lu quali dichi lu sanctu Evangelista: #&CDescendit Spiritus Sanctus in specie columbe super eum&c@; et ipsu Christu apparsi homu baptizatu. O Signuri Ihesu Christu, fina a quandu tinirai silenciu et non manifestirai li facti di lu to Patri? Non ày statu longu tempu cum li homini et non ti ày manifestatu. Hora, auduta la vuchi di lu to Patri, ora ti ày manifestatu ki si so Figlu; hora Deu cumandau a tucti li homini ki ti sianu obedienti, dichendu: #&Cipsum audite&c@. Fina in quantu la virtuti di la sapiencia di lu Patri serrà occulta et non ti manifestirai a lu mundu, Signuri Ihesu Christu? Eccu ki ora ti à manifestatu lu to Patri: manifestati tu oramai a lu mundu per la tua predicacioni. Sigi oramai chamatu Figlu di Deu, comu si, et non figlu di Iosep carpinteri, comu eri chamatu; ma in omni locu ti manifesta Figlu di Deu comu tu si, per miraculi et sancti $81$operacioni. O excellentissima humilitati di Christu per la quali si confundi tucta la nostra superbia! Nui, avendu alcuna pocu di sciencia, non putimu tachiri, ma incontinenti ni vulimu mustrari esseri mastri ad inprindiri et insignari ad altrui, essendu velochi a pparlari et tardi ad audiri. Et lu Figlu di Deu, lu quali esti sapiencia di lu Patri, volci per nostru exemplu tiniri silenciu et non mustrarisi la sua sapiencia per anni #.xxx.@, azò ki poy putissi predicari perfectamenti et riprindiri li vicii et laudari li virtuti et dari exemplu di vita perfecta ad omni homu, dichendu: #&CDiscite a me, quia mitis sum et humilis corde&c@. Vidi et tu adunca, servu di lu Signuri Ihesu, [ki] risblandixi in Christu kista perfecta virtuti di la humilitati ad nostru exemplu, la quali ni esti multu bisognu exercitarila, ki ipsa esti fundamentu di omni virtuti et per ipsa si acquesta lu regnu cilistiali. %[13.] &CComu lu Signuri Ihesu andau a lu desertu.&c Poy ki lu Signuri Ihesu fu baptizatu, incontinenti si ·ndi andau a lu desertu supra unu munti, lu quali esti arrassu di flumi Iordanu quactru migla, lu quali si chama Quarantana. Et standu illocu, ieiunau #.xl.@ iorni et #.xl.@ nocti, zo esti ki non chi maniava nè chi bivia et, comu dichi lu Evangeliu, habitava cum li bestii salvagi. Considerandu nui comu lu Signuri amau li solitudini, undi plui et quietamenti nui #[...]@ ieiunari et orari et fari li soy vigilii et dormiri in terra per penitencia et sustiniri necessitati et tribulacioni assai, et zo pinsandu tu, christianu, in omni penitencia, la quali discretamenti poci fari. $82$Ma quactru cosi toccanu za di spirituali exerciciu, zo sunnu solitudini, ieiuniu, oracioni et afflicioni di corpu: per kisti quactru cosi purrimu viniri a la puritati di lu cori, la quali puritati divimu multu desiderari. Et per veniri ad ipsa, divimu lassari omni cosa ki sia contraria, ki la puritati di lu cori teni in sì caritati, humilitati, paciencia et tucti altri virtuti, et esti remocioni di tucti li vicii, ki la puritati di lu cori non po stari cum li vicii nè cum lu difectu di li virtuti. Et inperò esti dictu in li Collacioni di Iohanni Casianu ki tuctu lu exerciciu di li monachi divi esseri acquistari puritati di la menti, ki kista esti per la quali homu merita di aviri et possediri Deu, cussì comu dichi lu Signuri: #&CBeati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt&c@. Et inperò dichi sanctu Bernardu: «Killu lu quali esti plui puru, esti plui vichinu a Deu, ma esti purissimu esseri previnutu a Deu». Ma [a] acquistari kista puritati multu chi vali la assidua et frequenti oracioni, di la quali plenamenti indi dirrimu poy. Ma la oracioni voli tri cosi, zo su ieiuniu, afflicioni di corpu et solitudini di menti. Ma lu ieiuniu et la afflicioni di lu corpu divi essiri cum discricioni, ki quandu su senza discrecioni, mayurimenti impedicanu li oracioni ki la resursitanu. Et si chi bisogna a la oracioni solitudini di menti, ki lu rimuri di li superchi paroli et li dissoluti risi arrifridanu li oracioni, per ben ki sianu in ferventi anima. Si tu adunca voy veru orari et fari toi oracioni, fugi alcuna fiata lu accessu di li genti et di li superchi paroli, non amari audiri novelli, di li facti di altrui non ti dilectari, ma ti ·ndi va in locu secretu et usa la oracioni di li cosi divini. Et dicti alcuni psalmi di devocioni, li quali ti aianu a cconduchiri la menti a la oracioni, ki lu psalmu dictu cum devocioni avi a resursitari la menti quasi $83$morta in ferventi oracioni. Audi zo ki dichi sanctu Bernardu: «Tu, si mota di lu incitamentu di lu Spiritu Sanctu et si illuminata comu poti esseri sua spusa, sedi, secundu lu Propheta, solitaria et livirai a ti supra di ti. Ki per certu supra di ti esti esseri disponsata cum lu Signuri di li angeli et esseri unita in spiritu cum lu Figlu di Deu: oy non esti supra di ti esseri coniunta cum Deu et esseri unu spiritu cum ipsu? Sedi adunca intra lu to monasteriu solitaria, ki nenti ày a ffari cum lu populu, cussì dichendu lu Psalmista: #&CObliviscere populum tuum [et domum] patris tui et concupiscet rex decorem tuum&c@. Si tu, per exerciciu spirituali, si adimentikirai lu populu to et la casa di lu to patri, lu Re di li rigi Ihesu Christu desiderirà la billiza di la tua humilitati et ripusirassi in ti. O sancta anima, sigi sula, azò ki poci plachiri a sulu Deu, ki a killi, li quali trova suli, amanti la solitudini di la menti, a killi amustra la sua splendita luchi et dunali gauyu mentali cum lacrimi plini di alligriza. Fugi adunca tu, si si spusa di Christu, non sulamenti lu populu oy lu publicu di li genti, ma etiamdeu alcuna fiata li toy domestiki et li toy amichi et a li toy intimi, azò ki Christu ti si mustri cum plenu gauyu. Cussì dichi ipsu: #&CPetite ut gaudium vestrum sit plenum&c@. Sigi adunca remota, non sulamenti di corpu, ma etiamdeu di menti, di devocioni, di spiritu. #&CSpiritus enim Domini ante faciem tuam Christus Dominus&c@: ki ipsu Christu et Signuri ti apparrà dananti la tua fachi in spiritu». Et tandu ti teni esseri sula, quandu in ti non ti teni pinsari li cosi publiki et pupulari, ki la menti la quali sedi sula cum Deu, ipsu Deu sì si li mustra in spiritu, [in] inenerrabili $84$gauyu. Ma tamen cussì ti conveni di esseri sula cum Christu, ki torni ad aviri cura di li toy soru et figli in Christu, insignanduli et acdoctrinanduli la vita di Christu, sì comu dixi ipsu a Petru: #&CEt tu aliquando conversus, confirma fratres tuos&c@: et tu, alcuna fiata turnatu da la contemplacioni divina et di la tua consulacioni #[...]@ a li toi frati. Vidi adunca tu quandu esti necessaria la solitudini, non sulamenti la corporali ma etiam la mentali. Ma, azò ki la solitudini mentali si trovi tostu, inchi esti bisognu la corporali, azò ki la menti non si spanda a li cosi di fora per parlari et diri et cantari cum altrui; nè la menti si poza cussì tostu ricogliri cum lu so spusu Ihesu Christu, nè quandu putissi nè vulissi oy quandu vulissi et non putissi. Adunca cum tuctu lu to affectu, cum tuctu lu to cori, cum tucti li toy forci ti isforza di sequitari a lu to dulchissimu spusu Ihesu Christu per solitudini, per oracioni, per ieiuniu, per afflicioni secreta di corpu. In killa parti ki tu legi ki lu Signuri abitau a lu boscu cum li besti, divi comprindiri tu in la menti tua ki, quandu tu avissi a ffari oy a rrispundiri oy a parlari cum persuni superbii oy bestiali, li quali ànnu pocu spiritu di Deu, et tu ti isforza parlari pacientimenti et satisfarili cum raxuni in killi cosi undi non chi sia peccatu. Hora in kista solitudini di lu Signuri spissamenti lu visita, comu fussi cum illu, et considera comu dormi in terra et maxime in lu tempu di lu fridu, zo esti di la Epifania fina #[...]@. Compluti iorni #.xxxx.@ di lu so ieiuniu, lu Signuri appi fami, comu homu. Intandu vinni a sì lu Temptaturi, zo esti lu $85$dimoniu, per decherarisi si ipsu fussi Figlu di Deu oy non. Et primamenti lu temptau di la gula et dixili: «Si tu si Figlu di Deu, di kisti petri fandi pani et mania». Ma non lu pocti inganari lu dimoniu nè pocti comprindiri si ipsu fussi Figlu di Deu, rifutandulu cum li paroli di la Sancta Scriptura et dichenduli: #&CNon in solo pane vivit homo sed in omni verbo quod procedit de ore Dei&c@. Ki lu homu, compostu di carni et di spiritu, primu divi satisfari a lu spiritu, lu quali esti plui nobili, di la parola di Deu, et poy paxiri la carni di pani, la quali esti serva di lu spiritu. Sì ki tu, dimoniu, mi dichi minzogna, ki voy ki eu paxa ananti la carni, ki esti serva, et poy lu spiritu, lu quali esti signuri. Et cussì diviriamu tucti nui rispundiri omni fiata ki siamu temptati di gula. Ki si nui desideramu di vinchiri a li vicii, primu ti conveni vinchiri a la gula, ki per certu cui esti vinctu di la gula, la quali esti plui baxa di li autri vicii, malamenti purrà vinchiri a li altri, ki su plui potenti vicii et inimichi. La victoria adunca di la gula a lu mancu si esti non maniari nè biviri senza licencia et temperarisi di lu superchu apetictu di lu maniari. Dichi sanctu Bernardu: #&CNisi prius gula refrenetur, frustra [contra] alia vicia laboratur&c@. Poy ki fu vinctu la temptacioni di la gula, prisi a lu Signuri et purtaulu supra unu pinnaculu, lu quali era arassu di Ierusalem migla #.xviij.@ Considera adunca za la paciencia et la benignitati di lu Signuri, lu quali si lassau tuccari et purtari tanta via a killu cruenta bestia di lu dimoniu, lu quali cum arraiata siti $86$#[...]@ di la saluti di li animi nostri. Et misilu supra lu pinnaculu di lu Templu. Lu pinaculu di lu Templu era una grandi seia in mezu di lu Templu, undi si predicava a lu Templu. Et illocu lu temptau di vanagloria, chircandu sapiri si ipsu fussi Figlu di Deu. Ma per lu simili modu fu vinctu lu dimoniu di Ihesu Christu per autoritati di la divina Scriptura et cussì fu anullatu di la sua intencioni. Izà lu Signuri, non amuchandu la sua divinitati nè la mustrandu, li rispusi: #&CVade retro, Satanas, non temptabis Dominum Deum tuum&c@. Et poy lu prisi lu dimoniu et purtaulu supra unu altu munti, lu quali sta arrassu di lu munti, ki ipsu era, #.xlij.@ migla, et temptaulu di avaricia. Et similimenti lu dimoniu michidaru fu vintu da ipsu. Faiti tu vanagloria perkì permicti Deu a lu dimoniu cussì asperimenti temptari? Vidi adunca killu, lu quali esti senza peccatu, comu per nostru exemplu volci esseri temptatu, azò ki a nui fachissi forti a ccombactiri cum li temptacioni. Vinctu adunca ki appi lu Signuri a lu dimoniu, vinniru li angeli et servianulu, zo esti li davanu a maniari. Izà guarta tu beni comu lu Signuri mania sulu, servendulu li angeli. Et dicu di ki li angeli lu servinu, ki maniassi poy di tantu longu ieiuniu: izà la Sancta Scriptura non fa mencioni, nui tamen per devocioni di lu Signuri inchi putimu alcuna cosa arbitriari. Et cum so cia cosa ki ipsu sia omnipotenti, putissi aviri cumandatu a li angeli ki in prontu li purtassiru a maniari di lu chelu, comu Creaturi ki era di tucti li vidandi; tamen per mayuri devocioni nui indi richippimu pensari alcuni ordini, comu cridimu ki fu. Vinendu adunca li angeli a lu Signuri cum vultu allegru, comu killu ki avia vinctu a lu Temptaturi, gictandusi in terra sì li dixiru: «Deu ti salvi, Figlu di Deu, nostru Signuri! Eccu ki, factu homu, vinchisti a lu $87$dimoniu et a li soy temptacioni. Lu to Patri Deu sì ni mandau, ki vi servissimu et purtassimuvi a maniari: ki vi plachi di maniari?». Et lu Signuri, in quantu era homu et minoratu di la natura di li angeli, cussì comu esti scriptu: #&CMinuisti eum paulo minus ab angelis&c@, sì li dixi, inclinandusi: «Ben siati vinuti, mei frati et figloli et servi, missi di lu meu Patri! Cum so cia cosa ki in kistu desertu non chi aianu cosi di maniari et ki eu poza per virtuti farimi viniri vidandi di lu chelu, tamen voglu ki andati a mia matri et zo ki ipsa vi duna, ki avi apparichatu tantu per ipsa et per Iosep, mi purtati a maniari, ki eu aiu fami, comu homu ki eu su». Et parterusi li angeli et andarusindi a la matri et dixiruli comu so figlu era sanu et salvu et avia vinctu a lu dimoniu di li soy temptacioni et ki li mandava ad ipsa ki li mandassi ki maniari, ki per lu grandi diunu, ki avia factu, li fachia fami, comu homu ki era. Et Nostra Donna multu allegra prigau a li angeli ki li purtassiru unu pocu di pixi a cconsolacioni di lu Signuri et intratantu ipsa acconzava li altri cosi. Andandusindi li angeli, et purtaru li pixi. Et Nostra Donna, apparichanduli pani et cuchina insenbli, li quali avia apparichatu per ipsa et Iosep, li dedi in manu di li angeli, et li angeli prisiru omni cosa di la matri et purtarula a so figlu in lu desertu. Et salutaru cum reverencia a lu Signuri et cunzaruli la mensa in terra et illà non chi avia baccu nè tuvagla, et misiru tuctu lu apparichu in la mensa et dixiru a lu Signuri: «Levati, o victuriusu di lu dimoniu et di li soy temptacioni! Levati, o gauyu di la curti chilistiali et di tucti li homini! Levati et mania cum consolacioni li vidandi ki ti mandau tua matri!». Levausi adunca lu Signuri et benedixi la mensa et ipsu si asictau in terra a lu camu di la mensa. Et li angeli cursiru et misiruli una petra subta lu guvitu per appuyarisi et poy ipsi, comu a lloru Signuri, lu servianu: cui li cantava davanti canti chilistiali a so dilectu; cui li $88$dunava a biviri; cui li taglava pani, cum grandi gauyu cum li ginochi in terra. Poy ki lu Signuri appi maniatu et appi regraciatu lu Patri, et li angeli livaru lu rilevu di la mensa et purtarula a la matri, recomendanduchi a lu figlu. Et cussì si ·ndi turnaru a lu chelu et arricomandarulu a lu Patri, fina ki implissi lu misteriu di la sua sancta incarnacioni et turnassi ad ipsu in chelu. Et tucta la curti di lu chelu gaudianu, zo su li angeli, di la victoria la quali avia factu Christu contra lu dimoniu et di li soy temptacioni. Ma lu Signuri Christu Ihesu, vulendu turnari a la matri, ixisi di lu munti et andausindi inver di flumi Iordanu a Iohanni Baptista. Hora za tu, servu di Christu, contempla beni a lu Signuri et guarda comu ipsu va sulu et scalzu tanta via fina in Nazareth, zo fu migla #.lxxiiij.@, et agi compassioni di ipsu, azò ki ipsu aia compassioni di ti. Vinni adunca lu Signuri a Iohanni Baptista et Iohanni, videndu viniri lu mastru, cum lu digitu lu mustrau a lu populu et dixi: #&CEcce agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi&c@: eccu lu Agnellu di Deu per mansuetudini, eccu killu ki leva lu peccatu di lu mundu per potestati. Et dixi poy Iohanni Baptista a lu populu: «Kistu è Killu lu quali, quandu baptizai, vinni lu Spiritu Sanctu a habitari in ipsu in specia di columba supra di ipsu. Etiamdeu audivi la vuchi di lu Patri, lu quali testificau ipsu esseri so Figlu, dichendu: #&CHic est filius meus dilectus in quo mihi complacui!&c@». Tali testimoniu purtau Iohanni di Ihesu a ctuctu lu populu. Audendu adunca tali testimoniu di Ihesu Christu, Andria, frati di Petru, et unu altru, ki era dixipulu di Iohanni Baptista, li andaru apressu. Et lu Signuri si vultau et dixili: «Ki chircati?». Et ipsi dixiru: «Mastru, vinimu cum ti». Et ipsu li dixi: «Viniti et vidiriti». Et minauli undi ipsu divia habitari killa sira et stectiru $89$cum illu unu iornu. Et intandu andau Andria et minau a so frati Petru ad Ihesu et lu Signuri lu richippi allegramenti, ki sapia ki divia essiri so dixipulu et apostolu. Et dixili lu Signuri a Petru: #&CTu vocaberis Cefas&c@, lu quali si intendi capu, zo esti: «Tu serrai capu di la Ecclesia mia», ma ipsu Petru non lu intisi. Et intandu lu chamau a so canuximentu et poy li lassau andari. Et ipsu Christu si ·ndi andau a sua matri in Nazareth et videndulu la matri lu abrazau cum alligriza. Fina za per la gracia di Deu, ordinatamenti avimu cuntata di la vita di Christu, pocu oy nenti indi lassandu di li cosi li quali li avinniru oy foru facti per ipsu; ma di za innanti non intindimu di fari cussì, ki lu tempu mi fora longu a reduchiri in memoria tucti li facti ki ipsu fichi di za innanti. Ki, comu dichi Iohanni Evangelista, tuctu lu mundu non capiria li libri di li scripturi li quali foru scripti di facti di Christu, ki ipsu esti infinitu et tucti li facti soy sunnu infiniti et inperò tuctu lu mundu non capiria li libri undi fussiru scripti li facti soy. Et maxime ki la mia intencioni esti, di li facti di Christu, purtarili in mia memoria et in lu secretu di lu meu pectu comu li purtava sancta Cecilia, meglu ki arricontarili a ctucti di fora. Adunca coglirimundi alcuni cosi di li facti soy et scrivirimuli tantu per ti, lu quali si servituri di Ihesu Christu, quantu per tucti li altri persuni li quali lu vurranu audiri oy legiri a loru utilitati et devocioni. Et di zo dicu fina a la sua passioni, ma poy non intendu lassari nenti di non scriviri di la sua passioni, comu ipsu mi darrà la sua gracia. Bastami ki li facti soy eu ti li mecta in la menti scrivenduli, azò ki tu, secundu lu to exerciciu, li mediti et pensi a ctua consolacioni et utilitati: ki zo mi pari ki sia plui dulchi et di plui utilitati et devocioni lu $90$exerciciu di la sua meditacioni, quandu sempri ti isforcirai vidirilu dananti di ti et pinsirai li acti soy comu quasi sempri ti fussiru dananti. Et kista esti la plui piatusa cosa ki aia la menti, ki sempri lu medita et pensa in lu to cori, ki poy li torni in la menti plui dulchi ki meli, pinsandu comu dulchimenti parla cum li soy dixipuli et comu parla cum lu populu, alcuna fiata dulchimenti, alcuna fiata asperamenti; comu predica cum sapurita parola, comu anda, comu dormi, comu mania cum li publicani, comu sana li malati, comu resursita li morti, comu fa li miraculi, plui ad utilitati di altrui ki per la sua ostentacioni. %[14.] &CComu publicamenti andau a predicari et prisi li dixipuli.&c Poy ki lu Signuri turnau di lu so baptismu et di lu desertu, incumenzau a pocu a pocu manifestarisi et a predicari a lu populu. Et ad alcuni insignandu quasi occultamenti, ki per tuctu l'annu sequenti, poy ki si baptizau, non predicau publicamenti, fina ki fichi lu miraculu di li nocci, undi transmutau la aqua in vinu a peticioni di la matri, ki killu fu lu primu miraculu, lu quali fichi puplicamenti. Et kistu miraculu fu factu da ipsu killu primu iornu in lu quali si baptizau, revolutu l'annu, ki, mentri ki Iohanni baptizava, et poy fu mortu, non volci predicari publicamenti, ne fussi vistu livari la predicacioni a lu so precursuri. Et kistu fu Signuri di grandi humilitati, ki non volci livari lu officiu a Iohanni Baptista, fina ki ipsu Iohanni non fussi mortu. Mortu adunca Iohanni Babtista, Christu gluriusu incomenzau a rrichipiri li dixipuli et predicari puplicamenti, non cum actu et gestu di pompa cum superbia, ma cum $91$humilitati a pocu a pocu, ki maiurimenti si fachissi a desiderari ki a dari fastidiu a lu populu. #[...]@ kista scriptura: #&CSpiritus Domini super me, propter quod unxit me, evangelizare pauperibus misit me etc©&c@ Et concludendu li libri si dixi: «Kista scriptura esti ogi adimpluta in li aurichi vostri». Guarda tu adunca comu cum vultu placitu incumenzau a legiri et prisi in sì lu officiu di lu licturi et comu expossi benignamenti la sua scriptura, comu si manifestau ipsu essiri per lu quali era dicta tali scriptura, &Cquasi dicat&c: «Eu su per ki tali scriptura fu scripta». Et tuctu lu populu era intentu, guardandu comu parlava, ki li soy paroli eranu efficacissimi, ki ipsu, quantu era bellu di forma, tantu era loquentissimu di paroli, ki cussì era scriptu da ipsu: #&CSpeciosus forma pre filiis hominum, diffusa est gratia in labiis tuis&c@. Incomenzau adunca lu Signuri a rrichipiri li dixipuli et esseri sollicitu di la nostra saluti. Et chamau per soy dixipuli a Petru et Andria, so frati, per tri fiati. La prima fiata lu chamau, comu esti dictu di supra, ki lu trovau a lu flumi Iordanu, ki eranu dixipuli di Iohanni Baptista, et intandu li chamau a so canuximentu. La #.ijª@. fiata li chamau di la barca, quandu prisiru li pixi, cussì comu dichi sanctu Luca, cum animu quasi di turnarisindi a li proprii casi loru; auderu tamen intandu la doctrina sua. La #.iijª.@ volta, cussì comu dichi Matheu, si fu quandu chamau di la navi dichenduli: #&CVenite post me, faciam vos fieri piscatores hominum&c@. Et tandu ipsi abandunaru tucti cosi et $92$sicutarulu comu soy veri dixipuli. Et similimenti chamau poy a Iacobu et a Iohanni frati carnali, filii di Zebedeu. A Iohanni, cussì comu dichi sanctu Ieronimu, lu chamau di li nocci, vulendusi spusari: lu Evangeliu tamen no ·ndi fa mencioni. #&CItem vocavit Philippum dicens: Sequere me. Similiter&c@ chamau a Matheu puplicanu, &Ctamen&c di lu modu di la vocacioni di li altri apostoli non esti scriptu in lu Evangeliu. Considera tu adunca a lu Signuri in kista vocacioni di li soy dixipuli, comu affectuosamenti li chamau, dunandusi a ssì benignu domesticamenti et effabili et iocundamenti tiranduli a ssì dintru et di fora et familiaramenti minanduli cum ipsu a la casa di sua matri et ipsu andandu a li casi loru, avendu cura di loru cussì comu la matri avi cura di li soy figloli. Trovasi scriptu ki, quandu lu Signuri andava per li paisi cum li soy dixipuli et durmianu insenbli, ipsu si livava la nocti et rividiali comu ipsi dormianu et cupriali quandu li trovava scoperti; amavali tennirissimamenti, ki sapia zo ki divia fari di loru et ki tucti divianu muriri martiri per lu so amuri. Et cum so cia cosa ki ipsu li avissi electi sinplichi et homini di pocu condicioni et poviri et innoranti, tamen ipsu sapia ki per la sua vocacioni divianu esseri princhipi di lu mundu et duca en la sua baptagla spirituali et signuri di la Ecclesia sua. Non volci exligiri homini potenti nè ricki nè sapienti secundu lu mundu, non fussiru inputati a lloru potencia oy sapiencia; ma volci exligiri homini sinplichi et inpotenti, azò ki tucti si tinissiru et sapissiru ki per la gracia sua su tucti zo ki su, et non per ipsi. $93$Cum so cia cosa ki sia dubiu di cui foru li nocci ki foru facti in Galilea, undi lu Signuri mutau l'acqua in vinu, tamen li Storii scolastici et ecclesiastici no ·ndi toccanu; pinsamu et cridimu nui ki killi nocci foru di Iohanni Evangelista et avisanu alcuni cum Maria Magdalena, perkì ki lu Signuri tantu specialimenti supra tucti li amau, ma non esti autenticu. Ma si po cridiri ki li seperau di li nocci carnali, ki cussì strictamenti li coniunssi cum sì in li soy nocci spirituali. Ma ki Iohanni Evangelista fussi lu spusu lu afferma sanctu Ieronimu in lu so Prologu lu quali ipsu fa supra lu predictu Iohanni. Et inperò la Virgini Maria era in li nocci, non comu invitata ma comu stricta parenti, ki la Virgini Maria fu soru di la matri di Iohanni Evangelista. Sancta Anna, matri di la Virgini Maria, appi tri mariti. Lu primu si chamau Ioachim, patri di la Virgini Maria. Mortu Ioachim, prisi a Cleofe, cum lu quali li fichi la secunda Maria, matri di Iacobu et di Simuni et Iuda, non lu tradituri, et lu quartu fu Iosep Barsabas, lu quali si chamau Iosep Iustus, lu quali fu misu da Petru in li xorti di li apostoli cum Mathia, #&Cset cecidit sors super Mathiam&c@. Mortu adunca Cleufes, prisi sancta $94$Anna per so maritu a Solome, cum lu quali fici la terza Maria, la quali fu mugleri di Zebedeu, et kista fu matri di Iacobu Mayuri et di Iohanni Evangelista, #&Cut supra dictum est&c@. Et inperò la Virgini Maria, comu prima soru si era di mayuri autoritati di li altri dui sururi, era ipsa specialimenti in killi nocci comu maiurdoma et ki ipsa avia a ffari di tucti li nocci, dichendu lu Evangelista #&Cquod erat mater Ihesu ibi&c@ et ki lu Signuri Ihesu et li soy dixipuli foru invitati a li nocci. Adunca sua soru Maria Solome, mugleri di Zebedeu, matri di Iohanni Evangelista, vulendu dari mugleri a so figlu Iohanni, si partiu di Cana, undi ipsa stava, et andausindi in Nazareth, undi stava la Virgini Maria, per chamarila ki vinissi et ayutassila a li nocci di so figlu Iohanni: Cana esti arrassu di Nazareth quactru migla. Oy adunca ki Iohanni Evangelista era niputi di Nostra Donna, fratellu primu di lu Signuri Ihesu Christu. Partiusi adunca la Virgini Maria cum sua soru da Nazareth et vinnirusindi in Cana Galilee. Et la Virgini Maria era quasi magirdoma di li nocci et videndu ki mancau lu vinu a li nocci, non per negligencia ma per despensacioni di lu miraculu, ipsa comu magirdoma ki era et mastra di li nocci, si ·ndi andau a lu figlu sicuramenti et dixili: #&CFili, vinum non habent&c@. Guarda tu adunca comu lu Signuri Ihesu Christu, invitatu a li nocci cum li soy dixipuli, per acceptari lu sacramentu nupciali si volci andari a li nocci. Et tamen per la sua humilitati non volci andari et sidiri comu li Farisei et mastri di la Ligi in lu primu locu, azò ki mustrassi per opera zo ki ipsu divia fari insignari apressu per doctrina, dichendu ipsu poy: #&CCum fueris invitatus ad nupcias, ne recumbas in primo loco, set recumbe in novissimo loco, etc&.&c@. $95$Guarda adunca la Virgini Maria sollicita, servendu a li nocci, adunandusi di omni cosa ki non chi vinissi mancu. Et sapendu ipsa di li ministri ki lu vinu era vinutu mancu, confidandusi andau a lu figlu et dixili: #&CVinum non habent, quasi dicat&c@: «Tu si sulu Signuri, et tu sulu poy satisfari kistu difectu di lu vinu». Et lu Signuri li rispusi: #&CQuid mihi et tibi est, mulier? Nondum venit hora mea&c@. Dura risposta pari kista, la quali li dichi lu figlu a la matri, ma tali risposta fu a nostra doctrina et exemplu, secundu ki dichi sanctu Bernardu: #&CQuid tibi et illi, Domine? nonne quod filio et matri?&c@ Si ipsa ti esti matri et tu si fructu di la sua ventri, perkì li dai cussì aspera risposta, dichenduli: «O fimmina, ki apparteni a mmi nè a cti dari vinu a kisti nocci?». Ma zo dixi lu Signuri per dari exemplu a nnui altri, ki, poy ki avimu abandunatu lu mundu, zo su li parenti et li amichi di lu mundu, per so amuri, non siamu troppu solliciti, sucta specia di compassioni, participari di li consolacioni oy di li duluri loru, non, vulendu consulari ad ipsi, non ni arrassassimu di lu amuri di Christu, lu quali non lu abandunamu. Non adunca fu risposta killa di confundiri a la matri, ma fu per nostru exemplu, ki, vinendu nui a lu serviciu di Deu, abandunatu per so amuri patri et matri et amichi, non curamu areri di lu propositu nostru, per lu amuri loru ad essiri sollicitu di loru. Et inperò truvamu a lu Libru di sancti Patri ki unu frati, exercitatu lu primu in la obediencia claustrali, poy per amuri di plui perfeccioni, cum licencia di lu so abbati, andau in la solitudini. Et, standuchi per spaciu di #.xx.@ anni, vinni a sì unu so frati secularu ad prigarilu ki per lu amuri di Deu et di la sua fraternitati vinissi ad ayutarilu, ki unu so boy ki era era cadutu $96$illà apressu, comu lavurava. Et lu solidariu so frati li dixi: «Va et chama lu altru to frati sicularu et ayutiracti meglu di mi, ki a mmi non conveni ixiri di la chella ma per andari a nulla parti, undi mi su inclusu per lu amuri di Deu». Et lu frati li rispusi ki killu altru frati era statu mortu ià avia anni sey. Et illu rispusi: «Illu avi anni sey ki esti statu mortu, et eu avi anni #.xx.@ ki su mortu et seperatu di ti». Et cussì per nullu modu lu volci aiutari a livari lu boy. Ultimatamenti adunca ni inprisi lu Signuri za non siamu solliciti supra li nostri parenti carnali, quandu ipsu a tali gluriusa matri rispusi dichendu: #&CQuid mihi et tibi est, mulier?&c@ Cussì etiam in unu altru locu, essenduli dictu di alcuni: #&CEcce mater tua et fratres tui foris stant, querentes te&c@, et ipsu rispusi: #&CQuis est mater mea et qui sunt fratres mei? Et extendens manus [ad] dixipulos suos ait: Et quicumque fecerit voluntatem Patris mei, qui in celis est, ipse est mater mea et soror et frater&c@. Guai adunca a killi li quali abandunanu et ànu abandunatu lu mundu per amuri di Christu et poy tornanu a lu mundu di loru parenti, cussì partichipandu di loru consolacioni et di loru duluri comu fussiru a lu mundu cum loru! Ma per beni ki cussì aspera risposta dunassi lu Signuri a la matri, non si diffidandu la matri ma mayurimenti prisumendusi a la buntati di tali figlu, dixi ipsa a li ministri di li nocci: «Andati a meu figlu et fachiti zo ki ipsu vi cumanda». Li quali adunca ministri impleru, secundu lu cumandamentu di lu Signuri, sey iarri di acqua. Et, mutati incontinenti in vinu per divinu miraculu, #[...]@ lu archidiclinu, voli diri lu princhipi, zo esti mayurdomu di li nocci; ipsu tamen, tastandu lu vinu, lu quali era finissimu, si ·ndi fichi grandi maravigla. Et li ministri puplicaru a tucti killi genti lu divinu miraculu. $97$Finutu adunca lu convitu, lu Signuri chamau a Iohanni Evangelista, lu quali era citu di kisti nocci, et dixili secretamenti: «Lassa a kista tua mugleri et sequita a mmi, ki eu ti farrò spusu di li nocci chilistiali». Et ipsu incontinenti lassau la mugleri et sequitau a Ihesu Christu et fu di illocu innanti so amabili dixipulu. Dictu esti di supra ki la spusa fu Maria Magdalena, ma, si veru esti, pari ki sia verusimili ki lu Signuri amau supra tucti li homini a Iohanni Evangelista et supra tucti li fimmini, exceptu sua matri, a Maria Magdalena, ki, seperanduli di lu amuri carnali, plui strictamenti li coniuncsi cum lu so amuri. Inperò lu Signuri volci esseri a li nocci per mustrari esseri acceptabili a ssì lu matrimoniu carnali, quandu esti iustamenti tinutu, comu killu ki primu fu factu di Adam et di Eva da Deu. Ma undi ipsu livau di li nocci a Iohanni Evangelista, ni dedi ad intendiri ki assai sunnu meglu li nocci spirituali ki li temporali, zo esti li carnali, ki dichi lu Apostolu: #&CQui uxorem non ducit, sollicitus est quomodo placeat Deo; et qui ducit, sollicitus est quomodo placeat uxori et divisus est, silicet divisus est a dulcedine Dei&c@. Partiusi adunca di illà lu Signuri cum li soy dixipuli et andausindi in Cafarnau, la quali terra esti in cantu Nazareth, et era sua matri cum loru. Tu adunca, servu karissimu di Christu, considera tali compagna. Parisi adunca lu Signuri ki da illà innanti publicamenti predicassi et insignassi la saluti a tucti li homini, ma volci andari ananti accompagnari a la matri et turnarila a la sua casa. Poy chamau a li soy dixipuli disparti di lu populu et $98$muntauli in monte Tabor, lu quali munti esti arrassu di Nazareth dui migla, per amustrarili et insignarili la sua doctrina et la via di tostu viniri a vita eterna senza purgatoriu. Lu quali sermuni, secundu Matheu, fu multu longu et billissimu, inprindenduli li octu beatetudini, di la oracioni, di lu ieiuniu et di la elemosina et di omni perfecioni et multi virtuti speciali, li quali aspectanu a vita perfecta, li quali inprisiru li apostoli di la bucca di lu Signuri comu da cunbugluni plini di briski di meli. Lu quali sermuni, si lu voy gustari, legilu in lu Evangeliu di sanctu Matheu et trovirai quantu esti dulchissimu et quantu lauda la virtuti di la paupertati, dichendu: #&CBeati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum celorum&c@. La quali paupertati sequitau ipsu et divila sequitari omni perfectu Christianu, ki ipsu esti primu fundamentu di lu hedificiu spirituali. Ma tantu esti vera la paupertati, quantu si perfectu supra tucti li cosi di kistu mundu et specialimenti supra la caritati, ki la caritati esti supra omni virtuti. Vera paupertati esti possediri lu usu di li cosi necessarii et non aviri amuri [di] possediri alcuna cosa intra la menti tua, ma ki sia comu dichi lu Apostolu: #&CTamquam nichil abentes et omnia possidentes&c@. Et per certu sachi ki tuctu lu mundu, plinu di rikici, esti di lu homu fidili, lu quali ama princhipalimenti a Deu, et kistu tali non esti servu di li rickici, ma mayurimenti li esti signuri. Kistu homu, ki ama a Deu perfectamenti, minispreza li rickici. Tandu la menti esti libera veramenti di tucti li tinagli di li rikici di kistu mundu, quandu li minispreza veramenti, et tandu esti veramenti [serva] di li rickici, quandu li desideri per aumentarili et crixirili in lu mundu, livati tamen li necessitati extrema di lu usu necessariu di kista vita, dichendu di zo lu Apostolu: #&CHabentes victum et vestitum, hiis&c@ $99$#&Ccontenti sumus&c@. Et David dichi a lu Signuri: #&CDomine, divicias et paupertatem ne dederis mihi, set tantum victui meo tribue necessaria, ne forte saciatus diviciis, evomam illas et, paupertate constrictus, periurem nomini Dei mei&c@. Si toy sunnu li rickici et si ·ndi signuri, comutali di li possessioni terreni a li possessioni celestiali; si toy non su, mayurimenti; undi si servu [si] la avaricia di possedirila et aumentarila ti esti iuncta a la menti, ki illa ti esti signuri et tu li si servu. Turnamu oramai a la meditacioni di Christu: considera tu comu fussi cum illu in kistu munti insenbli cum li soy dixipuli et comu dulchimenti parla cum illi et comu amurusamenti li insigna, comu sedi humilimenti cum illi, comu ixindendu di lu munti va parlandu cum ipsi di li cosi celestiali, comu, dixisu di lu munti, fichi unu altru simili sermuni a lu populu, insignanduli la via di lu regnu di Deu, et comu piatusamenti sana li malati ki li eranu offerti et dulchimenti poy li consula. Adunca killi persuni, a li quali lu Signuri sanava corporalimenti, primu li sanava spiritualimenti, sananduli la menti et poy lu corpu. %[15.] #&CDe servo centurionis et de filio reguli sanitato in Cafarnau.&c@ Intra la terra di Cafarnau chi era unu centuriuni, zo è unu homu lu quali era capu di chentu cavaleri, lu quali [avia] unu so servu, ki li era multu caru et amavalu multu, et tamen era $100$infirmu. Et lu dictu centuriuni era plinu di vera et perfecta fidi et di boni operacioni, tamen era gintili, zo esti ydolatru, et mandau prigandu a lu Signuri cum alcuni Iudei ki li sanassi lu so servu. Et lu humili Signuri li rispusi: «Eu virrò et saniròllu». Audendu Centiriuni ki lu Signuri vinia ad persanari lu so servu, li mandau a diri: «Signuri, eu non su dignu ki tu trasi a la casa mia: dì sulamenti cum la tua parola et serrà sanu lu meu servu!». Lu Signuri, audendu la sua fidi, non passau ultra, ma di illà assenti lu servu sanau. %[16.] #&CDe filio reguli.&c@ In killa midemmi terra di Cafarnau chi era unu regulu, zo esti pichulu re, lu quali andau a lu Signuri personalimenti et prigaulu ki ixindissi a la sua casa et sanassi a so figlu. Ma lu Signuri non volci andari a la casa sua, tamen di illà sanau lu figlu. Izà poy considerari tu comu lu Signuri honorau plui a la fidi di Centiriuni ki la peticioni di lu regulu, non vulendu prindiri accepcioni di la persuna. Et zo fichi per so exemplu non diiamu honorari a la pompa mundana et regali plui ki a li veri servituri di Deu, ma diiamu operari ad altrui secundu la sua necessitati et bonitati et non per complachiri a li homini, ma per caritati et amuri di Deu, cum so cia cosa ki lu nostru patri Benedictu dica in la Regula: #&CNam divitum terror ipse sibi exigit honorem&c@. Adunca in la menti tinimu lu amuri di li poviri di Christu et in lu actu, si non putimu altru, serviri li poviri. %[17.] $101$&CComu sanau lu paraliticu.&c In la predicta terra di Cafarnau lu Signuri standu in una casa, chi vinniru li Farisei et li Mastri di la Ligi plui per insidiarilu ki per honorarilu. Et fu purtatu a lu Signuri unu homu paraliticu per sanarilu et per la multitudini di li genti non putendu trasiri per la porta lu paraliticu, muntaru supra lu tectu di la casa et scupersiru la casa et ixisirulu cum cordi dananti lu Signuri. Lu Signuri, videndu la fidi loru, dixi a lu paraliticu: #&CDimictuntur peccata tua&c@, et sanaulu. Ma li Farisei et li Docturi di la Ligi, audendu ki ipsu dixi: #&CRemictuntur tibi peccata tua&c@ et sapendu ki Deu sulu, et non homu, purria perdunari li peccati et videndu a lu Signuri homu puru et non cridendu esseri Figlu di Deu, dixiru intra loru: #&CHic blasfemat! Quis potest peccata dimictere, nisi Deus solus?&c@ Ma lu Signuri, sapendu, comu Deu ki era, in li loru curagi, humilimenti li dixi: #&CUt quid cogitatis mala in cordibus vestris?&c@ Et poy iunsi: #&CUt sciatis quia Filius hominis habet potestatem in terra dimictendi peccata&c@, dixi a lu paraliticu: #&CSurge et ambula&c@. Et ipsu incontinenti, sintendusi sanu, si livau liberu et tucti, videndulu, si maraviglaru et laudaru a Deu. Izà poy tu pinsari multi cosi. La prima ki za fu convinta la chikitati di li Iudei, ki non cridianu Christu esseri Figlu di Deu, tamen [vidiru] a lu paraliticu sanu et esserili perdunati lu peccatu. La secunda cosa, ki multi fiati li soli aviniri di diversi infirmitati comu fu a killu ki fu curatu di Christu in la pissina, a lu quali fu dictu: #&CNe pecces, ne deterius tibi contingat&c@, cussì pocti esseri a kistu paraliticu, ki, perdunati li peccati, et fu sanu di la anima et di lu corpu. Lu terzu poy considerari quantu esti grandi lu $102$meritu di la fidi di killi ki lu purtavanu, per la quali kistu paraliticu fu sanu; et cussì per la fidi di la Caninea fu liberata sua figla et per la fidi di Centiriuni fu liberatu lu so servu. Et cussì ogi per la fidi di li parenti su liberati li infanti loru per lu peccatu originali, medianti lu sanctu baptismu, la quali cosa non cridinu li eretichi. %[18.] &CDi la sanacioni di la sogira di Petru.&c In killa midemmi terra di Cafarnau lu Signuri, poy facti li miraculi soi, volci andari a maniari a la casa di Petru, so dixipulu. Et truvau la sogira di Petru ki era infirma, ma ipsu, dunanduli la manu, la livau susu di lu lectu et dixili: «Levati et apparichani di maniari». Et ipsa incontinenti si livau et cuchinau tantostu et misili la tavula et serviali a lu Signuri cum li soy dixipuli. %[19.] &CComu appaisi la timpesta a la barca.&c Et standu unu altru iornu lu Signuri cum li soy dixipuli in una barca per trasfertari, si adormintau in la barca et durmendu si livau contra la barca una grandi timpesta. Et li dixipuli, videndusi periri, constricti di necessitati, si livaru cum grandi impetu et risbiglaru lu Signuri et dixiruli ki li ayutassi, dichenduli: #&CDomine, salva nos, perimus!&c@ Et livandusi lu Signuri li riprisi di la loru infidilitati, dichenduli: #&CModice fidei, quare&c@ $103$#&Cdubitastis?&c@ Et cumandau a li venti et a lu mari et fu facta grandi tranquilitati. Lu dormiri di lu Signuri esti in nui quandu ipsu permicti ki nui siamu tribulati et temptati, quandu ipsu mustra esseri arrassu di nui, ma plui esti intandu supra la nostra guardia. Et inperò intandu divimu stari plui forti in la fidi et nenti dubitari viniri poy di la tribulacioni comu fu za, ki, poy di la pagura, appiru ipsi grandi tranquilitati pachificamenti. %[20.] &CDi la resurrecioni di lu figlu di la vidua in la chitati di Naim.&c Una fiata andandu lu Signuri in la chitati di Naim, ascuntrau lu populu lu quali purtavanu fora di la chitati unu iuvini mortu, per suctirrarilu, figlu di una vidua. Et lu Signuri, motu a pietati, tuccau lu lectu di lu mortu et killi, li quali lu purtavanu, stectiru. Et ipsu li dixi: #&CAdolesens, tibi dico: surge!&c@ Et incontinenti si livau lu mortu et ipsu lu dedi a la matri. Et tucti, videndu zo, foru plini di stupuri et laudaru Deu. %[21.] &CDi la liberacioni di fluxu di lu sangui et di la resursitacioni di la figla di lu archisinagoga.&c Unu altru iornu andau lu Signuri, a peticioni di unu princhipi di li sacerdoti, cum ipsu per sanari una sua figla et $104$grandi populu andava cum ipsu. Intra lu populu chi era una fimmina gravusamenti infirma di lu fluxu di lu sangui, la quali si dichi esseri Marta, la soru di la Magdalena, la quali dichia intra di sì: «Si eu li tuckirò sulamenti la pudia di li soy vistimenti, serrò sana». Et accustausi ad ipsu cum timuri et tuccaulu: incontinenti fu sana. Et lu Signuri dixi: «Cui mi toccau?». Et Petru rispusi: «O Signuri, lu populu ti premi et affligiti et tu dichi: Cui mi toccau?». Izà poy tu sintiri la paciencia di Christu, ki spissamenti era primutu di lu populu, vulendusi appropinquari ad ipsu per li miraculi ki fachia. Et lu Signuri rispusi: #&CTetigit me aliquis: ego sensi virtutem ex me exisse&c@. Et intandu intrandu Martha purtau, cum la quali appi ipsu poy multa familiaritati, et intandu dixi: #&CFides tua te salvam fecit&c@. In kistu miraculu tu poy considerari ki lu Signuri volci alcuna fiata ki sianu manifesti li soy miraculi, alcuni fiati occulti. Voli ki sianu manifesti a sua gloria et beneficiu di li homini, et voli ki sianu occulti ad nostru exemplu, ki, quandu esti facta a nui alcuna virtuti, ki non aiamu apetictu di laudi a vuliri ki fussi saputa, ma mayurimenti la occultiriamu per fugiri la vanagloria. Bernardu dichi za ki omni bonu servituri di Deu si divi tiniri per humilitati la virgogna di lu so Signuri, azò ki si viya ultimu di lu so vistimentu, lu quali simu nui, servi di Christu: zo esti ki si senta humili et baxu plui di tucti, comu esti la virgogna di lu vistimentu, ki si alcuna fiata per dunu di Deu fachissi alcuna virtuti oy miraculu, ki aplica a Deu et non a ti. $105$Et cum so cia cosa ki Martha tuccandu la pudia di lu Signuri, #[...]@ et inperò ipsu dixi: #&CSencio virtutem ex me exisse&c@. Finalimenti lu Signuri andau a la casa di lu princhipi di li sacerdoti et truvau so figla morta et resursitaula et rindiula viva et dedila a so patri dulchimenti. %[22.] #&CDe lacrimis Marie Magdalene in domo Simonis leprosi.&c@ Lu curialissimu et benignissimu Signuri Ihesu Christu fu invitatu unu iornu a mmaniari di Simuni liprosu. Et a kisti tali conviti spissamenti chi sulia andari lu Signuri, non per appetictu di gula, ma per isblandiri lu amuri di la sua predicacioni comunimenti ad omni persuna, non sulamenti a li liberi, a killi ki putianu ixiri di fori ad audirilu, ma etiamdeu per li servi ki servianu dintru, azò ki a tucti trassi a lu so amuri. Sapendu adunca Maria Magdalena ki lu Signuri era invitatu a la casa di Simuni liprosu, perkì altri fiati avia andatu a la sua predicacioni et ià si avia in parti compuntu di li gravussissimi peccati soy, tuccata tandu di lu internu duluri et di grandi amuri ki intra sì purtava a lu Signuri, non essendu ancora cussì convincta, comu fu poy, a lu amuri di lu Signuri, andausindi undi ipsu era, in la casa di lu dictu Simuni. Et cum lu vultu inclinatu et li ochi calati in terra, passandu cum alcuna virgogna dananti di li invitati, pervinni, cum grandi duluri di li soy peccati, undi lu $106$Signuri sidia in lu convitu. Et per non impachari a li servituri andau per la parti daretu a lu Signuri. Inclinata a li pedi soy, cum lacrimi ardentissimi, plini di duluri di li soy peccati, stricava la sua fachi, plangendu, a li pedi di lu Signuri, baxanduli cum fidanza, ki ipsa avia a rrichipiri da ipsu perdunanza di li soy peccati, et, plangendu amaramenti, li lavava li pedi cum li soy lacrimi. Per la quali cosa putimu comprindiri ki lu Signuri andava scalzu, undi Maria li lavava li pedi cum li soy lacrimi. Et dichia Maria intra sì midemmi, cum amari planti: «Dulchissimu Signuri meu, eu criyu firmamenti et tegnu ki tu si Christu, Figlu di Deu omnipotenti, lu quali per salvari li peccaturi et per mundarili di li peccati vinisti a lu mundu. Eu ti pregu, sanami et mundami di li mei peccati, in li quali eu criyu aviriti offisu gravusamenti supra la arina di lu mari. Ma eu, misera peccatrichi, curru cum lacrimi di amuri a la tua gloriusa misericordia, ki plui vinisti, Signuri, per sanari li compunti peccaturi ki per li iusti iustificarili. Su apparichata richipiri di ti omni penitencia, sulamenti ki tu mi perduni li mei amarissimi peccati, ki eu ti amu, Signuri meu, supra tucti cosi. Preguti, Signuri, non sia cachata di la tua misericordia!». Et dichendu intra di sì kisti paroli, lavau li pedi a lu Signuri cum li soy lacrimi et cum li soy capilli chi li stuau. Et punta di perfectu amuri, chi li baxava et poy chi li untava di preciusu unguentu per la aspriza di li pedi, ki avia lu Signuri andatu scalzu. Ora pensa za, servu di Christu karissimu, lu amuri et duluri di Maria Magdalena et partichipa cum ipsu baxandu li pedi di lu Signuri. Tucti killi di lu convitu, sintendu lu oduri di lu unguentu et #[...]@ la humilitati di li lacrimi di Maria Magdalena, stupianu $107$di ammiracioni. Ma Simuni liprosu iudicandu in la menti sua a lu Signuri per la sua superna iusticia, ki si lassava maniari ad una peccatrichi, rispusili lu Signuri per exemplu di killi dui dibituri, di li quali a killu ki plui amava, li fu perdunatu lu peccatu, et convinxi a Symoni. Et vulendu mustrari ki omni virtuti si adimpli lu amuri, dixi: #&CDimictuntur ei peccata multa, quoniam dilexit multum&c@. Et a Maria dixi: #&CVade in pace&c@. O parola suavi et dilectabili! Quantu vulinteri audiu Maria tali paroli et quantu allegramenti si partiu, ki di illà innanti vivendu perfectamenti, non si partia iamai di Christu et di la matri et ki meritau ipsa ki, quandu ipsu resursitau, li apparsi primu ad ipsa. Adunca la caritati oy lu amuri reforma vera pachi intra Deu et li homini, undi dichi Petru: #&CQuia caritas operit multitudinem peccatorum&c@. Et cum so cia cosa ki la caritati informi a ctucti li virtuti et nulla virtuti plachi a Deu senza caritati, isforzati tu cum tucti li toy forci tiniri et exercitari a kista altissima virtuti, di la quali indi dirrò alcuna cosa. Dichi sanctu Bernardu ki tantu esti la altiza di kista virtuti ki Christu spissi fiati la insignau a li apostoli per ipsa esseri figli di Deu dichenduli: #&CIn hoc cognoscent omnes quia mei estis dixipuli, si dileccionem abebitis ad invicem. Et iterum: Mandatum meum do vobis ut diligatis invicem, sicut dilexi vos&c@. &CItem&c, prigandu ipsu a lu Patri, dixi: #&COsecro, Domine, ut omnes sint unum in caritate, sic et nos unum sumus&c@. Di kista virtuti dichi lu Apostolu: #&CCaritas paciens est, benigna est&c@. Esti pacienti a purtari a lu proximu di Deu cum omni paciencia; esti benigna, ki sempri esti plachivili a ctucti, tamen undi non chi sia $108$peccatu. Et tamen supra tucti li autri virtuti esti da ipsa inalzata la caritati et cui non avi caritati, nulla virtuti avi, ki si stendi fina ad amari a li soy inimichi. Et omni debitu di peccatu leva di la menti, dichendu lu Apostolu: #&CNemini quicquam debeatis, nisi ut invicem diligatis&c@. Adunca studiati aviri kista dulchi virtuti di la caritati supra omni virtuti, amandula cum tucta la anima tua et cum tuctu lu cori to, ki ipsa ti farrà purtari omni cosa aspera vulinteri per lu amuri di Deu. %[23.] #&CDe morte Iohannis Babtiste.&c@ Lu gluriusu et preciusu sanctu Iohanni Baptista essendu in carceri, vintilatu di Herodes, ki tinia ad Herodiades, mugleri di so frati Philippu viventi, vulendu lu dictu Iohanni ki, poy di la sua morti, li soy dixipuli fussiru dixipuli di Christu, et pinsau di mandarili ad ipsu azò ki audixiru la sua doctrina, et visti li soy miraculi, si alluminassiru di lu amuri so et sequitassirulu. Et andandusindi ad ipsu, li dixiru per parti di Iohanni Baptista, loru mastru: #&CTu es qui venturus es, an alium expectamus?&c@ Ma lu mastru Ihesu Christu intandu avia multu populu dananti et dixili predicandu. Ora guarda beni, karissimu figlu, comu lu Signuri cum vultu placitu richippi li dixipuli di Iohanni Baptista et sapientimenti, primu cum operi et poy cum paroli, li rispusi: in la loru presencia fichi multi miraculi, sanandu surdi, muti, liprusi, cheki, et predicandu et poy dixi a $109$lloru: «Andati et dichiti a Iohanni zo ki audistivu et vidistivu». Andarusindi adunca et dixiru a Iohanni loru mastru omni cosa, li quali auderu et victiru da lu Signuri. Et lu Signuri, partuti ipsi, multi cosi predicau a lu populu di laudi di Iohanni, dichendu comu Iohanni era plui ki propheta et comu intra natu di li fimmini non si ·ndi livau nullu mayuri di Iohanni Baptista. Et di multi laudi lu innalzau, ki ipsu indi era dignu, per li soy gluriusi operi ki fachia, esseri cussì laudatu da Christu. Dicamu adunca di la morti di kistu Iohanni Babtista. Adunca lu maledictu re Herodes et la maledicta Herodiades sua ganza, azò ki non avissiru plui riprindimentu di Iohanni Babtista di lu adulteriu ki fachianu, si misiru in cori subta alcuna specia di alchidirilu, ki multu manifestamenti lu riprindia. Et unu iornu, a lu convitu ki fachia Herodes di la sua nativitati, saltandu la figla di Herodiades et cantandu, dimandau ipsa lu capu di Iohanni Baptista, ki li fussi purtatu intra una scutella oy plactu. Et incontinenti cumandau Herodes ki fussi taglatu lu capu a Iohanni Baptista, ki era in carceri, et fichilu purtari et darilu a la figla di Herodiades saltanti, per grandi dunu, et ipsa lu purtau a la matri, la quali si saciau di vidirilu. Vidi adunca quanti cosi iniusti patiu et Deu li permicti, et perkì kistu sanctu homu li fu permisu muriri per una vili fimmina adultera, azò ki nui, sapendu li cosi tucti iusti ki ni fusiru facti, ni isforzamu ad aviri paciencia, et etiamdeu quandu patimu da li malvasi. Et cum so cia cosa ki multi indi appiru da ipsu la prerogativa, la quali appi Iohanni Babtista: comu cussì gluriusamenti fu annunciatu da killu propriu angelu ki annunciau a lu Signuri cussì comu ad ipsu? Cui si alligrau intru lu $110$ventri di la sua matri, videndu a Christu cum la menti intra lu ventri di la Virgini Maria, comu Iohanni Baptista? Da lu quali sanctu audisti celebrari la sua nativitati, comu da ipsu et di la matri di Deu? %[24.] #&CLaus Iohannis Babtiste.&c@ Cui cussì pichulu, di anni #.vij.@, fu a lu boscu a ffari penitencia, comu fichi ipsu? Cui cussì sanctamenti conversau a lu mundu, comu ipsu? Cui baptizau lu Figlu di Deu, comu ipsu? Cui revelau tucta la Sancta Trinitati comu ipsu in lu baptismu di Christu? A ccui mustrau tali testimoniu Christu, dichendu: #&CNon surrexit maior inter natos mulierum Iohanni Baptista?&c@ Iohanni non fu sulamenti patriarcha, ma etiamdeu capu et fini di tucti li patriarchi et propheti, ki ipsu non sulamenti profitau di Christu, ma etiamdeu lu mustrau lu digitu, dichendu: #&CEcce agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi&c@. Iohanni esti chamatu angelu non per natura, ma per officiu, et fu electu di li angeli, mandatu di Deu, dichendu ipsu Deu: #&CEcce micto angelum meum, qui preparabit viam meam ante te&c@. Iohanni fu dictu apostolu, &Cymmo&c capu et primu di li apostoli #&Cquia fuit missus a Deo&c@. Iohanni annunciau primu lu evangeliu di Christu a lu mundu. Iohanni non sulamenti fu martiru, ma etiamdeu luchi [et] principiu di tucti li martiri, ki fu mortu intra la nativitati et morti di Christu. Ipsu fu vuchi gridanti a lu desertu et fu bandituri di la parola di Deu, zo esti Christu. Ipsu esti Elia misticu. Ipsu esti lucerna ardentissima. Ipsu esti misteriu di li novi $111$ordini di li angeli, lu quali passau fina a li Seraphini. Tuctu zo dichi sanctu Bernardu ad laudi di Iohanni Baptista. Ma Iohanni Os Aurei dichi di ipsu: #&CIohannes est schola virtutum&c@, magisteriu di vita, #&Csanctitatis forma, norma iusticie, etc&.&c@. Et si tu vulissi comparari la excellencia et virtuti di Iohanni cum la vilitati et cum li vicii di Herodes, lu quali lu alchisi, pocu mancu, si diri si po, ki ti rigirissi cum Deu, ki sustinni tali morti vili esseri data a tali sanctu homu da cussì abominabili peccaturi. Adunca fu mandatu lu abominatu spiculaturi da lu abominatissimu re Herodes da lu convitu in la carceri per taglari la testa a Iohanni Babtista et ki li fussi purtata dananti intra unu plactu. Et chicandu in la carceri, dixi cum aspri paroli a Iohanni: «O ypocritu, micti tostu la testa supra kista petra et stendi lu collu per richipiri zo ki esti digna la tua ypocrisia!». Et lu benedictu Iohanni, audendu zo, non si turbau, ma si fichi lu signu di la sancta cruchi et livausi la testa supra killa petra, stintendu lu collu. Et lu maledictu spiculaturi senza misericordia li taglau la testa et purtaula a lu re crudilissimu di Herodes, luxuriusissimu, et dedila a la citella vanissima saltanti et ipsa la purtau et dedila a la matri Herodiades, luxuriusissima, et cussì fu sacia di la morti di Iohanni. Guarda adunca tu, servu di Christu, cum reverencia et duluri et vidi lu truncu di lu capu di Iohanni tuctu sanguilintatu, stisu in terra, et plangi cum pietati amaramenti. Et eccu comu passau Iohanni di kista vita, intimu amicu et fratellu di lu Signuri Ihesu Christu, secretariu $112$di li dignitati! Veraxamenti ki beni esti confusioni, per confusioni ki ni fussi facta, ki non putimu aviri paciencia, comu quasi ni sia factu tortu di Deu, di zo ki simu digni di patiri per nostru meglu, et murmuramu contra Deu et contra li nostri mayuri, comu patissimu iniusticia! Eccu ki lu innocenti et gluriusu martiru sanctu Iohanni quanta et quali morti sustinni pacientimenti per la iusticia! Ma lu Signuri Ihesu, audendu la morti di Iohanni, plansi amaramenti cum tucti li soy dixipuli et la Virgini Maria insenbli cum ipsi, la quali lu livau di terra, quandu naxiu, et amaulu tenniramenti. Ma lu Signuri consolandu la matri, ipsa li dichia: «O figlu meu dulchissimu, perkì non lu difindisti cum la tua potencia divina di li manu di Herodes, ki non lu avissi alchisu di cussì vili morti?». Dixi lu Signuri a la matri: «Non convinia difendirilu, ki di quanta plui pena et vili morti si pati in kista vita chascunu di li mei frati, in tanta mayuri gloria serrà exaltatu dananti di lu meu Patri, ki lu meu Patri non voli difendiri in kista vita. Adunca consulati, matri mia benigna et benedicta, ki Iohanni, to consanguineu, tostu possedirà lu regnu di lu chelu». Li dixipuli di Iohanni prisiru lu corpu et suctirrarulu cum grandi devocioni. %[25.] #&CDe muliere samaritana.&c@ Vynendu adunca poy lu Signuri da Iudea in Galilea, ki chi avia plui di #.lxx.@ migla, et passassi per Samaria, standu in la via si ripusava sidendu supra unu puzu di acqua, lu quali era in la via, et li soy dixipuli eranu andati, comu dichi lu $113$Evangeliu, ad accactari pani a la chitati. Ora pensa beni lu affannu di lu Signuri, lu quali sustinni per la nostra saluti; pensa comu andau a pedi et scalzu oy cum sanduli, li quali rigianu sulamenti li soli di li pedi per li spini di la via; et pensa comu fatigatu sidia supra lu puzu per so riposu di lu corpu; et avendu compassioni, ki tucta la vita sua fu plina di affanni per nui. Vinni adunca una fimmina samaritana a prindiri acqua di lu puzu, la quali si chamava Luchia. Lu Signuri Ihesu li accumenzau a pparlari famuliarimenti et a ppocu a pocu, parlanduli, li aperì la via di la funtana chilistiali. Ora di tucti li autri cosi, li quali sequita lu Evangeliu, comu et ki parla lu Signuri cum la samaritana, legilu tu beni et serrai satisfactu. Ma guarda beni ki, vinendu li apostoli cum lu pani et dichendu a lu Signuri ki maniassi, per ben ki ipsu indi avissi bisognu secundu la carni, tamen dixi a li soy dixipuli: #&CEgo alium cibum habeo manducare, quem vos nescitis&c@: zo esti ki ipsu intindia di dari avanti lu so chivu spirituali di la sua predicacioni a killi homini li quali vinianu ad ipsu di Samaria, per lu dictu di la samaritana, et poy vulia maniari cum ipsi lu chivu corporali. Et cussì fichi, ki, predicandu dananti li homini di Samaria vinenti ad ipsu, poy maniau ipsu pani et acqua di lu puzu sulamenti, ki non chircava chivi exquisiti et vippi et maniau poviramenti comu pocti. %[26.] $114$&CNon vulendu fari miraculi lu Signuri in la terra sua di Nazareth, li chitatini lu vulianu durrupari.&c Turnandu lu Signuri in la sua terra di Nazareth, undi fu conchiputu, et molestandulu li homini di Nazareth ki divissi fari miraculi illocu, comu avia factu in Cafarnau, dichenduli: #&CSigna que fecisti in Cafarnau, fac hic in patri tua&c@, et ipsu videndu ki ipsi vulianu vidiri fari miraculi da ipsu plui per curiositati ki per devocioni, et inperò no ·ndi vulendu fari, ipsi, zo su li homini di Nazareth, lu cacharu di la chitati sua et per forza lu minaru supra unu munti per durruparilu; tamen ipsu per sua divina potencia andava in mezu di loru senza alcuna pena. Et vulendulu durrupari li soy chitatini, ipsu si misi in pedi di una grandi rocca et la rocca si apersi et richipilu in sì et andausindi di l'autra parti di lu munti et illi confusi si ·ndi turnaru; tamen li signi di li soy pudiyi rumasiru in la rocca ad memoria di lu miraculu. Ora guarda tu adunca et considera za li affanni ki patiu lu Signuri per ti et agi compassioni in la tua menti. %[27.] &CComu sanau lu chuncu lu sabatu.&c Unu iornu di sabatu lu Signuri predicava in la sinagoga, undi chi era unu homu, lu quali avia sicca la manu. Et lu $115$Signuri lu fichi stari in mezu di loru et dixi ad ipsi: «Conveni di curari lu sabatu a li infirmi?», et ipsi non rispusiru. Et lu Signuri dixi a lu chuncu: «Stendi la manu!». Et ipsu, stindendu la manu, si truvau sanu. Multi fiati lu Signuri sanava li infirmi et fachia diversi miraculi lu sabatu a confusioni di li Iudei, ki canuxissiru la virtati, li quali non spiritualimenti ma carnalimenti observanu la Ligi. Ki non si divia obtiniri homu di non fari opera di caritati in lu sabatu, ma non di farichi peccatu et non di farichi opera servili. Ma ipsi si scandalizavanu di li boni operi di Christu et dichianu: «Kistu homu non esti di Deu, lu quali rumpi lu sabatu». Cussì fa tu, servu di Christu, ki di nullu tempu nè di nullu iornu, nè di dominica nè di festa, divi cessari di non fari caritati ordinata a lu proximu to, per beni ki alcuni scribulusi si ·ndi scandalizassiru. Ma si lu to proximu si ·ndi scandalizassi di opera bona ki tu fachissi secundu lu mundu et non secundu Deu, guarda non lu fari et non vuliri per nullu guadagnu temporali ki l'anima di lu to proximu indi sia scandalizata, per la quali fu mortu lu Figlu di Deu. Et lu Apostolu dichi: #&CBonum est non manducare carnes neque bibere vinum neque in quo frater tuus scandalizatur aut infirmatur&c@. Ma no ·ndi divimu partiri di la virtati per nullu scandalu ki indi putissi naxiri, dichendu #&CGregorius: Melius est ut scandalum oriatur, quam veritas relinquatur&c@. %[28.] $116$&CComu saciau #.v.@ milia homini di #.v.@ pani di oriu et dui pixi pichuli.&c Dui fiati lu Signuri saciau miglara di homini cum pocu pani: la prima cum #.v.@ pani di oriu et dui pixi saciau #.v.@ milia persuni; la secunda di #.vij.@ pani et dui pixi saciau #.vij.@ milia persuni. Di trambudui kisti miraculi poy tu fari una meditacioni. Di la prima dixi lu Signuri: #&CMisereor super turbam: ecce iam triduo sustinent me, nec habent quod manducent et, si dimisero eos ieiunos, deficient in via. Quidam autem ex eis de longe venerunt&c@. Ma poy multiplicau li #.v.@ pani in li manu soy, benedichenduli, cussì ki chincu milia homini, senza li fimini et li pichililli, foru saciati &Chabundanter&c; di rilevu dudichi cufini plini ristaru. Ora za poy tu considerari la pietati ki appi lu Signuri di lu populu, comu li saciau habundantimenti cum alligriza et gauyu perxunali, dichendu: #&CMisereor super turbam&c@. Et per certu tucta la terra esti plina di la sua misericordia. Et divi etiamdeu considerari comu era ipsu curiali et allegru in la sua predicacioni, ki lu populu lu avianu purtatu per tri iorni audendu la sua predicacioni, undi dichi ipsu: #&CEcce iam triduo sustinent me, nec habent quod manducent&c@. Et zo poy tu pensari, ki tuctu lu gauyu di lu Signuri esti essiri ipsu insenbla cum li homini, undi dichi ipsu per lu Propheta: #&CDelicie mee sunt esse cum filiis hominum&c@. Cum so cia cosa ki ipsu esseri cum nui et nui cum ipsu a nui aiuva et profecta et non ad ipsu, ki ipsu non po plui crixiri nè plui mancari di la gloria sua; nui criximu et profitamu per ipsu et non ipsu per nui, ki, aprendu ipsu la sua manu supra di nui, ni impli di omni sua gracia et benedicioni. Et possi intendiri in nui spiritualimenti ki nullu chivu $117$spirituali po sintiri la anima nostra nè nulla consolacioni divina, si non veni prima di la sua ineffabili gracia. Non divimu aviri adunca materia nè di elacioni nè di vanagloria, si nui sintimu intra di nui perfecta et vera experiencia, #[...]@ esseri senza ipsu. Et kista esti la mayuri perfecioni ki anima l'anima, di lu presenti sintiri in sì, per propria experiencia di exercicii spirituali et per oracioni continuamenti, nenti aprofectari per lu so exerciciu di la gloria, si la gracia di lu Signuri non lu ayutassi continuu, ki nui, li quali simu nenti, sempri ni rigimu. Et inperò dixi lu Signuri: #&CSine me nihil potestis facere&c@. Cum tanta alligriza maniaru killi homini di killu pani multiplicatu et avutu di li manu di lu Signuri, ki non sulamenti si saturaru corporalimenti, ma etiamdeu multi chi eranu ki si saturavanu spiritualimenti, rigrazandu lu Creaturi di lu mundu. %[29.] &CComu lu populu lu volci fari re.&c Poy adunca ki lu populu fu saciatu, vulendulu aviri sempri cum ipsi tali saciamentu, lu volciru prindiri et farilu re et signuri loru, azò ki, saciati sempri da ipsu, non avissiru iamay fami nè indigencia. Ma lu Signuri, canuxendu la loru voluntati, fugiu da ipsi et amuchausi in lu munti, cussì ki non lu putissiru truvari, dunandu exemplu in nui di fugiri omni honuri et vanitati mundana. Ma nui miseri, sucta &Cspecie&c di guadagnari animi, per alcuna sapiencia ki nui avimu, ni lassamu in desiderari et acquistari rikici et pompi mundani et aviri vanagloria, per la quali, si Deu no ·ndi avissi misericordia, miritiriamu tucti andari in lu profundu di lu infernu. %[30.] $118$&CComu lu Signuri stecti in lu munti in oracioni et mandau li dixipuli per mari.&c Mandau adunca lu Signuri a li soy dixipuli per mari cum la barca et ipsu stava in lu munti ad orari, azò ki si li homini ki lu chircavanu di farilu re non lu truvassiru intra li soy dixipuli, et non si curassiru di chircarilu plui. Li dixipuli soy non lu vulianu lassari nè si vulianu seperari da illu, ma lu Signuri li constrinxi ki ipsi andassiru in lu mari et ipsu rumanissi per so quietu in lu munti per orari. Et zo fichi lu Signuri per nostru exerciciu spirituali, ki nui non ni vurriamu seperari di lu so quietu spirituali, sapenduni bonu di esseri sempri cum ipsu. Ma lu Signuri pensa ad altra cosa, ki zo ki nui intindimu: a lu profectu di li animi nostri ipsu si voli seperari unu pocu da nui; non ni fa gustari sempri la sua dulchiza, ki fora peiu di li animi nostri, ma voli ki lu gustamu alcuna fiata di la sua amaritudini per lu prophectu di altrui et per mectiri a nui in lu gauyu di vita eterna. Ipsu voli patiri peni et passioni et cussì volci ki nui alcuna fiata diiamu patiri, per so amuri et per acquistari li animi, duluri et amaritudini et temptacioni, sì comu dichi sanctu Bernardu in Cantica canticorum: #&CCum sponsus vigiliis et oracionibus et multo imbre lacrimarum quesitus fuerit, subito, dum teneri putatur, elabitur, etc&.&c@. Quandu lu spusu di l'anima nostra Ihesu Christu, chircatu cum vigilii et oracioni et habundancia di lacrimi, ni serrà presenti, subitamenti, cridendulu nui tiniri et guardari cum ipsu, ipsu fugi di nui et, lassanduni cum duluri et plantu et cum desideriu di avirilu chircatu, da capu cum desideriu ni si dimustra in la menti cum gauyu et subitamenti poy vola da nui comu quasi ni $119$ixigulassi di li manu. Et si l'anima da capu lu chirkirà cum sancti desideri et planti, et ipsu da capu ni appari cum dulchiza et li amari et pinsusi nostri lacrimi li fa turnari in pani ki ni satura, dichendu ad ipsu cum lu Psalmista: #&CFuerunt mihi lacrime mee panes die ac nocte, etc&.&c@. Et da capu sparixi da nui et lassani alcuna fiata tristi et alcuna fiata consulati: tristi, ki si parti da nui, consulati, ki dinga di apparirini. Et arricordanduni nui ki, si lu chircamu cum lu cori, ni appari et tucti simu consulati, non lu putimu possediri za ad plenu mentri ki purtamu la misera carni, ki la nostra correpcioni ni leva di la sua presencia. Et inperò dichi ipsu in unu altru locu: #&CVado et venio ad vos&c@: «Vayu et vegnu ad vui: vayu, quandu mi partu di vui, livanduvi la mia consulacioni et lassanduvi in afflicioni et bactagli; vegnu quandu tornu a vui a vostra consulacioni et lassanduvi la mia pachi». Et di zo dichi ipsu: #&CModicum et non videbitis me et iterum modicum et videbitis me, quia vado ad Patrem&c@. Dichi ipsu: «Unu pocu starriti et non mi vidiriti et poy starriti unu pocu et vidiritimi, ki mi ·ndi vayu a lu Patri». A ti, Signuri dulchissimu, ki ni pari pocu tempu, quandu ni vidisti et poy ti partisti da nui? Ma a nui pari [non] pocu tempu, quandu tu, partutu di nui, ni torni per gracia a visitari; ma pocu tempu killu in lu quali sta cum nui visitanduni, di kista sua adimura: ki esti aspictatu cum desideriu, ni pari ki non ni visita cussì tostu comu vulimu. Undi dichi lu Propheta: #&CSi moram fecerit, expecta eum, quia veniet et non tardabit&c@. Comu si intendi ki non tardirà, si ipsu farrà adimura? Fa adimura, quandu ipsu lu fa per darini mayuri meritu, aspictandu; tarda a viniri, subitamenti ni appari cum gauyu. $120$Ay tu adunca, servu di Christu, comu lu Signuri Ihesu spiritualimenti visita a l'anima nostra et subitamenti la lassa, dichendu Iob: #&CVisitans eum diluculo et subito probans illum&c@. Tu adunca, quandu ti visita, tenilu humilimenti cum gracia a cconveniu, et, quandu si parti da ti, lassalu andari et cum paciencia et duluri aspectandulu, ki, per tua perseveracioni, torni ad ti a tua consulacioni. Comu turnau a li apostoli, lassanduli a la barca et turbati per la timpesta di lu mari, poy cumandau a la timpesta ki bastassi et cessandu dedi a li apostoli grandi tranquilitati et gauyu et grandi consolacioni. Turnau adunca lu Signuri a li soy dixipuli, ki eranu cum la barca in mari. Ipsu sulu muntau in lu munti et cussì fugiu di li manu di killi ki lu vulianu fari re. Ora vidi cum quantu studiu fugiu lu Signuri lu honuri di lu mundu per nostru exemplu, ki cussì similimenti nui fazamu, ki non fugiu per sì, ma per nui. Canuxia ipsu di quanta fullia foramu et a quantu periculu ni mictiriamu si, subta specia di acquistari animi, chircassimu honuri di prelacioni oy di regiri ad altrui. Appena si po fari ki, cui si dilecta di aviri hunuri di prelacioni, poza scampari di li grandi periculi et dirrupi di l'anima sua. Et primu quandu ultra modu si dilecta in lu honuri di la sua prelacioni et dilectasi esseri vistu et tinutu da li homini grandi; maximamenti quandu si teni et sentisi aviri grandi et multa sciencia, dilectandusi #&Cplus preesse quam prodesse&c@: ki, cui si dilecta di signuriari genti, ki tinirili in iusticia et in virtuti, conveni ki curranu a lu dirrupu. Da lu quali dichi sanctu Gregoriu: #&CTanto quis a superno amore disiungitur, quanto inferius dilectatur&c@. Apressu, ki lu prelatu intendi di aviri grandi dinari et di possidiri et acquistari multi amichi per putirisi regiri honoratu a la sua prelacioni, et conveni ki si dugni et spenda in plachiri di li homini plui ki di Deu. Et zo dichi lu Apostolu: #&CSi adhuc hominibus&c@ $121$#&Cplacerem, Christi servus non essem&c@. Apressu, ki ipsu invidia sempri a killi li quali su plui alti di loru, azò ki preceda et passa a tucti di honuri. Contra di kisti dichi lu Apostolu: #&CQui existimat [se] aliquid esse, cum nihil sit, ipse se seducit&c@. Et lu Signuri dichi: #&CCum omnia bene feceritis, dicite: quia servi inutiles sumus&c@. Ma cui cherca unuri, comu po diri zo in virtati? Apressu, ki tali prelatu non va iammai secundu lu spiritu, ma va secundu la carni et non esseri elevatu a li cosi di lu chelu, ma sempri conveni ki sia anelanti a li cosi di la terra. Apressu, ki, poy ki ipsu incumenza a delectarisi a li honuri et pompi mundani, è alzatu sempri sintiri li cosi terreni, iungiri sempri cosi novi supra li vechi et, quantu plui avi rickici, tantu plui cherca di acquistarindi: ki sempri desidera esseri vistu plui altu et plui honoratu di tucti li ochi di altrui et sempri scurri in ambicioni. Di li quali dichi Bernardu: #&CAmbicio est subtile malum, secretum virus, pestis oculta, doli artifex, mater ypocrisis, [livoris] parens, viciorum origo, criminum fomes, virtutum erugo, tinea sanctitatis et vermis rodens corda nostra&c@: la ambicioni esti unu mali subtili, lu quali trasi non sintendulu, et esti secretu venenu, occulta pestilencia, artifichi di dolu, matri di ypocrisia, patri di invidia, principiu di tucti li vicii, erugini di virtuti, camula di sanctitati et vermi di rudiri sempri a li intimi nostri. La ambicioni creya sempri a li midichini malicia et a li remedii crea infirmitati. A quanti kista pestilencia di la ambicioni gecta infina a lu profundu di lu infernu, non lu purria retornari. Ki altra cosa è la ambicioni, si non alienacioni di menti et adiminticanza di virtuti et scanuximentu di la propria natura? Ma ki lu iuva a lu miseru viciu, si guadagnassi tuctu lu mundu et a sì perdissi et andasi in lu infernu? Non si ricorda ki esti scriptu: #&CPotentes potenter tormenta pacientur&c?@ $122$Kista temptacioni di ambicioni dedi lu dimoniu a lu Signuri, quandu lu minau in lu munti et mustrauli tucti li regni di lu mundu et dixili: #&CHec tibi dabo, si cadens adoraveris me.@ Item Bernardus: #Cupidi quidem sumus ascensione et alta concupiscimus&c@: disiusi per certu simu di muntari et sempri disiamu li cosi alti. Et perkì ki la superbia dichi: «Tu si di nobili natura et grandi di animu»: ma non ni recordamu ki simu facti di terra et di vilissimu limu et vulimu sequitari a lu dimoniu, lu quali dixi: #&CAscendam superius altitudinem nubium et ero similis Altissimo&c@. Et inperò, per nui cadiri comu ipsu, ni duna desideriu di muntari comu ipsu. Quanti homini fina in ogi sequitanu li così pessimi vistigii, desiderandu di sempri muntari in altu! Et quanti pocu homini sunnu ogi, li quali fuginu la libidini [di] signuriari ad altrui et trovanusi in la menti loru vera pachi! Cui voli viviri sicuru et in pachi di menti, non tantu divi rumpiri lu petictu falzu di aviri signuria, ma etiamdeu divi desiderari esseri subiectu cum riposu di menti, avanti ki aviri signuria cum affanni di spiritu. O miseri homini di lu mundu, a ccui sicutati, desiderandu ambicioni oy signuria? Non a killu lu quali, desiderandu muntari et essiri signuri, cadiu fina a lu profundu di lu infernu? Lu quali, per ben ki mustrassi angelu, ad unu puntu ixisi fina a lu profundu di lu infernu. A tucti tempta di ambicioni et muntari, azò ki poy li faza compagnuni di lu so dirrupu. Audi ki dixi ad Adam et ad Eva, primi parenti, per farili aviniri a disunuri: #&CEritis sicut dii, scientes bonum et malum&c@. Tamen poy ipsi consintenduli, Deu li spuglau di la gloria et di la immortalitati et truvarusi nudi di omni virtuti. Et si tu vurrai muntari per ambicioni in alcuna prelacioni, cridi $123$iammai possidiri pachi. Quantu esti lu homu plui potenti et riccu, tantu trova plui altu cadituri. Ma mayuri guerra si trova contra di sì, ki la potencia et l'autiza di la signuria sunnu aumentati di guerri et di omni ixarri: sustennu adunca za guerri et timuri et peyu in la vita futura. Et quantu za su plui potenti, tantu illà sunnu plui humiliati in li peni, dichendu la Scriptura: #&CPotentes potenter tormenta pacientur&c@. Et [si] per avintura lu prelatu oy lu recturi oy iudichi per altiza di sciencia si cridi sapiri passari a li stilli di lu chelu, minisprizandu a tucti, audirannu di Deu: #&CPerdam sapienciam sapiencium et prudenciam prudencium reprobabo. Ubi sapiens, ubi scriba, ubi conquisitor huius seculi? Nonne stultam fecit Deus sapienciam huius mundi?&c@ Ià tu, karissimu figlu, ày vista la ambicioni, in la quali volci muriri lu angelu et lu homu et ày audutu li loru dirrupi: ora timi tu et non li sequitari, ma mayurimenti sequita per humilitati a killu, lu quali volci ananti ixindiri et poy muntari, zo esti Christu, lu quali dichi lu Apostolu: #&CQui descendit, ipse est et qui ascendit super omnes celos, ut adimpleret omnia, Christus&c@: gluriusu ixisi avanti fina a li inferi oy infimi di la terra, azò ki poy muntassi fina a li altizi di lu chelu. Ad ipsu adunca diiamu sequitari et a la sua doctrina, azò ixindendu in kista vita per humilitati, puzamu poy muntari per gracia cum auctoritati. Illu ixisi di la sua potencia vistendusi di la nostra carni fragili, azò ki nui fragili stamu firmi in la nostra fragilitati et humilitati. Illu ixisi di la sua grandi omnipotencia et sapiencia, azò ki per la stulticia di la sua predicacioni salvassi a li soy fidili. Cui si humiliau plui di lu Figlu di Deu, lu quali ixisi per nui di la sua omnipotencia et fichisi pichilillu, vistutu di carni, cunbuglatu di vili panni, plangendu a la naca per nui, dichendu lu ymnu: #&CVagit infans&c@ $124$#&Cinter artha conditus presepia&c@? Cui plui si humiliau di Christu gluriusu, lu quali esti Sapiencia di lu Patri, lu quali quasi si fichi folli per nui, vinendu ad essiri minisprizatu et derisu da li homini per vistirini di la sua humilitati? &CItem Bernardus&c in lu Sermuni lu quali fa &Cde ascensioni Domini&c, dichendu cussì: #&CUt ad sublimitatem Christi ascendere possis, prius ad humilitatem te exerce&c@. Et kista esti la via propria di muntari, ki cui altramenti vulissi muntari, muntandu cadiria, ki sula la humilitati et lu propriu canuximentu di sì esti via la quali munta fina a lu chelu. &CItem ipse Bernardus&c: «O perversitati arraiata di li filii di Adam, ki, cum so cia cosa ki lu muntari sia sempri pinusu et lu chanu sia sempri ligeru, ipsi plui sempri ligeramenti muntanu et plui pinusamenti xindinu, et zo fannu azò ki plui tostu si pozanu durrupari, non si ·ndi adunandu oy non lu pinsandu. Su multi li quali, per habundancia di sciencia ki aianu, si trovanu apparichati, &Cymmo&c desideranu, supta specia di haviri cura, di muntari ad ecclesiastica prelacioni». Atestandu a lu Apostolu, lu quali dichi &Cad Themoteum&c, so dixipulu: #&CQui episcopatum desiderat, bonum opus desiderat&c@, non si adunandu ki quandu scrivia zo Paulu a Themoteu, sintia lu animu di Themoteu non di esseri episcopu ma di muriri martiru per lu nomu di Christu; et ipsu Paulu, provocandu et incitandulu a regiri lu populu in la fidi Christiana, la quali intandu era multu persecutata, et sì li dichia: #&CQui episcopatum desiderat, bonum opus desiderat&c@. Ora sigi tu tali quali fu Thimoteu, desiderandu muriri per Christu. Ma li episcopi di kistu tempu chercanu solitamenti di esseri episcopi accactandu lu honuri episcopali per multi florini, azò ki sianu exaltati et tinuti $125$honorati, mundani et chamati beati di lu populu, azò ki, unflati di honuri presenti, di lu punturu di la morti scactanu murendu, truvandusi vacanti. Ma tu, servu karissimu di Christu, ày lu sacramentu comu si divi muntari ad honuri, zo esti per humilitati, non chi avendu alcuna voluntati, timendu di non ixigulari. Ma si ti avinissi, per la voluntati di Deu, chi fusi electu, digi prindiri cum humilitati per iuvari ad altru et non per ambicioni, ki exa suavi fructu di caritati. Et sanctu Iohanni Crisostimu dichi: «Cussì propriamenti esti usari homu honuri mundani et prelacioni, comu si tu stassi dananti una billissima virgini et fussiti accomendata ki non la guardassi cum li ochi luxuriusi, et intandu sintirissi per illa in la tua menti quanti punturi di luxuria purtirissi a guardarila. Cussì esti amara pena haviri honuri di prelacioni et fugiri lu apitictu di esseri honoratu». %[31.] #&CDe oracione, ut simus importuni ad petendum sanctam peticionem.&c@ Arricordati adunca lu tractatu di supra, comu lu Signuri Ihesu Christu constrinxi a li soy dixipuli trasiri in la barca et andari in Cafarnau per mari, et Christu si ·ndi muntau in lu munti per orari. Sicutamulu adunca nui, si avimu vogla di orari: andimu comu ipsu in loki secreti azò ki plui liberamenti puzamu orari. Stecti adunca lu Signuri in la oracioni per li tri parti di la nocti; in la quarta vigilia di la nocti, zo esti in l'alba di lu $126$iornu, apparissi a li soy dixipuli, andandusindi a pedi supra l'aqua di lu mari. Izà poy pinsari comu lu Signuri, non per sì ma per prigari a lu Patri per nui, vigilau firmamenti in la oracioni perseveranduchi per longu spaciu di tempu. Et cussì nui divimu prigari ad ipsu per li nostri subditi, li quali ni su dati da ipsu ad regiri et a guardarili in perfectu et sanctu statu di perfeccioni, ki lu dimoniu non li gaba; et etiamdeu prigari per nui sempri, ki ni conservi a ffari la sua voluntati, cussì dichendu ipsu: #&CVigilate et orate, ut non intretis in temptacionem. Item: Oportet semper orare et non deficere&c@. Et lu Signuri ni invita ki siamu importuni a dimandarili, dunanduni exemplu di lu iudichi, lu quali per la importunitati di la vidua fichi iusticia; et dedini exemplu di killu lu quali dimandau di nocti li tri pani, li quali li foru dati per la sua importunitati. Cussì nui divimu esseri alcuna fiata importuni a dimandari a lu Signuri gracia di lu so aiutu, dichendu ipsu: #&CPetite et accipietis, querite et invenietis, pulsate et aperietur vobis&c@. Esti per certu la virtuti di la oracioni profunda et penetrabili fina a li visceri di Deu, lu quali avi ipsu [plui] vogla di dunarini ki nui di richipiri, quandu li esti facta la oracioni humili et ferventi. Non divimu aviri displachiri et disperacioni da ipsu, quandu non richipimu da ipsu incontinenti zo ki li adimandamu, ki multi fiati, cridendu ki ni sia utili, si li dimandamu cosa ki ni sia disuctili et fora peyu per nui ki ipsu ni la dassi. Eccu ki sanctu Paulu, per conservari humilitati in li revelacioni et contemplacioni li quali Deu habundantimenti li dunava, volci ki fussi temptatu di asperi temptacioni carnali di $127$lu punturu di la sua carni; azò ki, videndusi ipsu non putiri richipiri in tuctu li temptacioni carnali, ki sempri si ·ndi truvava la menti firuta, nè si presumissi nè si innalzassi di li revelacioni divini ki avia cum sì, dichendu ipsu: #&CNe magnitudo revelacionum extollat me, datus est mihi stimulus carnis mee angelus satane qui me colaficet: propter quod ter Dominum rogavi et dixit mihi Dominus: Sufficit tibi, Paule, gratia mea: nam virtus in infirmitate perficitur&c@. Eccu comu è meglu alcuna fiata non esseri exaudutu di zo ki adimanda, ki esseri exaudutu, et inperò li nostri peticioni divimu sempri mectiri in la voluntati di Deu et dirili sempri cum lu intimu timuri di lu cori: #&CDomine, fiat voluntas tua&c@. Ancora la oracioni divi esseri continuata et cum desideriu et humili fervuri. Divi esseri continuata, ki in tucti li nostri operi foru, sì cki in la menti non divimu iammai cessari di la oracioni et sempri vidirissi lu veru penitenti Deu in lu so conspectu per desideriu, testandu lu Psalmista: #&CProvidebam Dominum in conspectu meo semper, quoniam a dextris est mihi nec comovear&c@. Ancora divi esseri la nostra oracioni cum desideriu di esseri sempri cum Christu. Et cussì dichi sanctu Augustinu: #&CContinuum desiderium tuum, continua oratio tua&c@. Et David dichi: #&CDesiderium cordis eius tribuisti ei et voluntate labiorum eius non fraudasti eum&c@. Divi esseri ancora la oracioni nostra ferventi et humili #[...]@ et per lu ferventi superchu perda la humilitati et caya in temptacioni. Divi aviri etiamdeu la oracioni liberacioni di li impachi di $128$lu mundu, ki nulla avaricia di li cosi di lu mundu la divi ritiniri, ma, subitamenti visitata la menti di lu divinu stimulu di la sua compuncioni, si divi truvari libera a volari a Deu. Et inperò cui voli fari vera oracioni, voli aviri abandunatu lu mundu in li soy concupiscencii, azò, ki la manda a Deu per compuncioni, li rispunda per sancti desiderii et operacioni. Ki a la billiza spirituali di killa anima ki desidera Deu, la quali vidi ipsu esseri ixuta di li lacci di kistu mundu, dichi ipsu per lu Psalmista: #&CAudi, filia, et vide et inclina aurem tuam et obliviscere populum tuum et domum patris tui et concupiscet rex decorem tuum&c@. Divi esseri etiamdeu l'anima, ki voli orari, mortificata per obediencia, humili per desideriu di vilitati, mansueta per meritari, pachifica per mansuetudini, azò ki nullu viciu di superbia la leva di lu so riposu quietu. Ancora divi aviri di lavuri, ki multi fiati per lu lavuri si rinova in sì la oracioni et per la oracioni si infervi la menti in lu amuri. Divi essiri strania di ira, exceptu di killa ira per la quali si turba contra di sì midemmi per livarisi di li vicii. Ma tandu esti vera la oracioni, avi bisognu etiamdeu di frequenti lecioni, ki multi fiati per la lecioni si aquesta la oracioni et per la oracioni si sapurixi la leccioni, dichendu sanctu Gregoriu: #&CQui vult semper cum Deo esse, semper debet orare et semper legere&c@. Divi aviri ancora fidi di richipiri zo ki dimanda, dichendu lu Signuri: #&CAmen, amen, dico vobis, quia, quicquid orantes petitis, credite quia accipietis et fiet vobis&c@. Nullu divi minisprizari la sua oracioni, ki Deu gluriusu, videndu ki la oracioni exi di puntu cori, ipsu la fa scriviri a lu libru di la sua exaudicioni. Et si nui prigamu a Deu per la saluti di altrui et [non] simu exauduti, et tamen non si perdi la oracioni, ki torna a lu sinu di la nostra voluntati. $129$Non esti infructuusa dananti di Deu la nostra oracioni, quandu si spandi cum affectu di caritati dilectanduni in Deu et tinendu lu meglu zo ki ipsu fa, dichendu lu Psalmista: #&CDelectare in Domino et dabit tibi peticiones cordis tui&c@. Multi fiati zo ki adimandamu a Deu non cussì tostu lu richipimu, azò ki sianu dilectati li nostri oracioni per longu tempu a Deu, et poy plenamenti li richipimu. Tri cosi su ki divimu dimandari a Deu: la prima esti la necessitati corporali, senza la quali non putimu serviri a Deu; la #.ijª.@ esti ki ni formi in li virtuti humilimenti, senza la quali non putimu risistiri a lu dimoniu et a li vicii; la terza esti ki ni diya dari vita eterna, azò ki lu nostru desideriu non muti iammai per lu amuri di li cosi temporali, ma sempri perseveramu in lu appetictu di esseri in vita eterna, la quali esti vita sicura senza periculu. Divimu etiamdeu prigari ki ni dugni non sulamenti affectu di orari ma etiamdeu logu oportunu et vigilia di oracioni a Deu, dichendu lu Psalmista: #&CServite Domino in leticia&c.@ &CItem&c lu Evangelista dichi: #&CConsurge in nocte in principio vigiliarum tuarum et effunde sicut aquam cor tuum ante conspectum Domini Dei tui; leva [ad] eum manus tuas et miserebitur tibi Dominus&c@. Per certu plui sicura et plui libera munta a Deu la oracioni di la nocti ki killa di lu iornu, quandu [su] li multi sollicitudini, dichendu la anima a Deu: #&CIn lectulo meo quesivi quem diligit anima mea&c@. Item lu Psalmista: #&CIn die tribulacionis mee Deum exquisivi manibus meis nocte coram eum et non sum deceptus. Item: Anticipaverunt vigilias oculi mei&c@. Chircamu adunca a Deu cum cori perfectu, ki in ipsu su tucti cosi et in sì sulu truvirimu zo ki adimandamu: in ipsu su $130$ li rimedii di li nostri plagi, in ipsu su li subsidii di li nostri necessitati spirituali et temporali, in ipsu su li difecti et li profecti nostri, in ipsu su li duluri et consolacioni nostri, in ipsu su tucti li cosi ki ni conveni di possidiri et aviri. Sicuramenti andamu ad ipsu, ki nullu avi mayuri cura di nui ki ipsu: ipsu esti nostru Creaturi, ipsu esti nostru Redempturi, ipsu esti nostru Patri, ipsu nostru frati, ipsu ni ama et desidera plui ki nui midemmi. Audi zo ki dichi sanctu Bernardu: O homu, securu #&Caccessum habes ad Deum, ubi mater ante filium et Filius ante Patrem; mater ostendit filio pectus et ubera; Filius ostendit Patri latus et vulnera: nulla ergo potest esse repulsa, ubi sunt tante caritatis insignia&c@. Dichi sanctu Bernardu: «O homu, sicuru accessu ày di andari a Deu, undi vidirai la matri dananti lu figlu et lu Figlu dananti lu Patri; la matri mustrari a lu figlu lu pectu et li minni; lu Figlu mustra a lu Patri lu latu et li chayi: nulla repulsa non po esseri facta a cti, ki lu humili et penitenti sia cachatu, undi su tanti altizi di amuri». Inperò eu ti ò misu et datuti tanti insignamenti di sanctu Bernardu in kistu libru, ki non sulamenti li soy dicti su spirituali et penetranti in lu cori, ma etiamdeu su belli et dilictivili ad audiri et a legiri. Tu adunca li digi legiri et inprindiri cum aviditati di menti. Turnamu adunca a lu Signuri. Orandu lu Signuri a lu munti, li dixipuli eranu in lu mari, vessati di li venti et di li tempesti di lu mari. Pensa tu ipsi esseri in tanti periculi di mari et agi compassioni di ipsi, ki la tempesta di lu mari ià li avia invadutu, et ki era tempu di nocti, zo esti in cantu iornu, et lu $131$Signuri andandu ad ipsi supra lu mari. Ora pensa tu za lu affanu di lu Signuri et lu amuri ki appi a li soy dixipuli. Ixisi ipsu di lu altu munti di nocti, affanatu di li vigilii et oracioni, et va supra lu mari comu supra la terra, non infusi nè bagnati li pedi, per mari a liberari li soy dixipuli: canuxiu la creatura a lu so Creaturi. Et approximandu lu Signuri a la barca, cridendu li dixipuli ki lu Signuri fussi alcuna fantasia, incomenzaru per la pagura a gridari. Ma lu benignu Signuri non li vulendu plui vexari, assigurauli dichenduli: #&CEgo sum, nolite timere!&c@ Intandu Petru, confisu di la potencia di Christu et di lu so amuri, ki lu amava plui ki li altri, ixisi di la barca per comandamentu di lu Signuri, andandu supra lu mari, et non si bagnava li pedi; ma poy, motu di pagura per la tempesta, incumenzau a giri in fundu, ma la dextera di lu Signuri subitamenti lu livau, ki non si annigassi, et dixili: #&CModice fidei, quare dubitasti?&c@ In kistu locu dichi la Glosa supra Matheum ki inperò volci lu Signuri ki Petru vinissi a sì supra mari non si bagnandu li pedi, ki demostrassi ipsu la sua potencia; et inperò permisi ki si incomenzassi ad annigari, ki si mustrassi la infirmitati nè si pinsassi esseri simili di Christu et insuperbissisi. Trasiu adunca lu Signuri in la barca et mantinenti cessau la timpesta et fu facta grandi tranquilitati. Et li dixipuli richippiru a lu Signuri cum grandi reverencia et gauderu videndulu, avendu grandi equitati. Azò tu poy pinsari ki omni iornu lu Signuri fa in nui kisti cosi spiritualimenti, #&Cquia castigat omnem filium quem recepit&c@. Et lu Apostolu dichi: #&CSi extra dixiplinam estis, cuius participes facti sunt filii, ergo adulterini et non filii estis&c@. Adunca per omni modu simu electi di Christu. Mentri $132$simu in kista carni ni conveni di esseri affilicti et tribulati comu fu ipsu, ki si ipsu, lu quali era senza peccatu, non volci ixiri di kista vita senza duluri, quantu mayurimenti nui, li quali simu chini di peccatu et naxemu cum peccatu. Ma da undi simu afflicti et temptati, di illà simu inprisi non esseri nenti da nui, per esseri per la gracia di lu Signuri et sperari sempri in ipsu, lu quali inzà esti consolaturi di li tribulati et illà ni serrà dunaturi di eternitati. Non ni divimu adunca disperari in li nostri tribulacioni, ki sapimu et sintiamu ki ipsu benignu Christu esti cum li tribulacioni, per ipsu dichendu lu Psalmista: #&CCum ipso sum in tribulacione&c@. Ma lu divimu aspictari cum paciencia in lu tempu di la tribulacioni, azò ki poy apparenduni ni dugna la sua consulacioni: #&Cquia ipse consoletur nos in omni tribulacione nostra&c@ dichi lu Apostolu. Bisognu ni esti per certu et necessariu li tribulacioni et li temptacioni, ki ipsa ni duna za consolacioni di vita et illà gauyu eternu. Dichi lu Signuri: #&CTristicia vestra vertetur in gaudium&c@. Assai ni esti meglu cum ipsu in lu so gauyu, ki za essiri cum gaudii mundani et poy esseri senza di ipsu in li peni eternali. Et cui beni considerassi, li peni et li consolacioni di kista vita su momentani et legiri, ki passanu, et alcuna fiata non senza consolacioni. Dichi lu Apostolu: #&CQuod momentanum est et leve tribulacionis nostre ultra modum eterne glorie pondus operatur in nobis, non contemplantibus que videntur sed que non videntur: que autem non videntur, eterna&c@. Fachimu sempri gracia a lu Patri di li misericordii, ki ipsu esti sempri cum nui in tucti li tribulacioni nostri, lu quali esti gauyu et consolacioni nostra. Adunca bona cosa esti appuyarini sempri ad ipsu, ki ipsu ni siccurri in li nostri tribulacioni, $133$ipsu ni illumina li nostri tenebri, ipsu indulca li nostri amaritudini, ipsu ni fa purtari cum gauyu omni tribulacioni, ki sempri ama esseri cum nui et inperò si fichi homu. Audi zo ki dichi ipsu per lu Propheta: #&CDelicie mee sunt esse semper cum filiis hominum&c@: li mei delectacioni sunnu esseri sempri cum li figli di li homini. Beati nui ki lu secutamu za in tribulacioni, ki cum illu gaudirimu illà cum li soy consolacioni. Et cussì comu lu auru si prova in la furnachi di lu focu per esseri finu a mectirisi in la curuna rigali, cussì nui simu provati per la fornachi di la tribulacioni, azò ki poy siamu misi per gauyu eternu in la curuna perpetua di lu nostru dulchissimu rigi eternu Christu. Assay meglu varria eu esseri intra la calcara di focu di Nabucdonosor, rigi di Babillonia, cum Sidrac, Misac et Adenago insenbla cum ipsu, comu eranu ipsi, ki esseri in tucti li bactagli oy gauyi di kistu mundu et dilecti: #&Cnam gaudia mundana deficiunt et Christus regnat in eternum&c@. Et si Christu ni libera, cui esti ki ni poza rapiri di li soy manu? Et si ipsu ni glorifica, cui esti ki ni confunda? Adunca amamu ad ipsu cum tuctu cori et omni cosa purtirimu cum amuri. Audi zo ki dichi lu Apostolu: #&CQuis separabit nos a caritate Christi? Tribulacio an angustia an persecucio an fames an gladius poterit nos separare a caritate Dei, que est in Christo Ihesu Domino nostro?&c@ Simu afflicti per infirmitati? #&CVirtus per infirmitatem perficitur. Et cum infirmor, tunc forcior sum et potens per pacienciam&c@. Audi ki dichi la spusa di Christu, zo esti l'anima nostra, per Salamuni: #&CFasciculus mirre dilectus meus mihi: inter ubera mea commorabitur&c@: lu meu dilectu Christu esti factu in mi $134$faxitellu di mirra, zo esti di amaritudini, et riposasi intra li mei minni. Intandu esti factu in nui Christu faxitellu di mirra, standu intra li nostri minni in mezu lu quali chi esti lu nostru cori, quandu nui, meditandu li soy passioni et amaritudini, li quali patiu per nostru amuri, cum lu intimu di lu cori li turnamu in nostra dulchiza per lu so amuri et tucti li nostri tribulacioni purtamu cum alligriza per lu so amuri. Et ben dichi faxellu et non faxu, ki brevi et pichulu esti lu tempu di li nostri tribulacioni comparanduli a lu eternu gauyu di vita eterna. Et lu Signuri benignu non ni lassa sempri in manu di lu Temptaturi, ki ni affliya superchu: ki, comu dichi lu Apostolu: #&CFacit cum temptacione proventum ut sustinere possimus&c@: fa cum la temptacioni staglamentu sustiniri, zo esti non permicti Deu a lu dimoniu ki ni poza plui temptari ki quantu putimu purtari. Adunca quandu simu vinti di la temptacioni, non ni vinchi ipsu, ma nui ni lassamu vinchiri non cumbactendu virilimenti cum ipsu. Et inperò ni dichi lu Signuri: #&CEstote fortes in bello et pugnate cum antiquo serpente. Et iterum: Confidite quia ego vici mundum&c@, ki si ni convinchimu cum lu nostru vinchituri, serrimu facti victuriusi, ki ipsu cumbacti per nui. Adunca confortamuni nui in ipsu, ki ipsu ni duna lu Spiritu, lu quali ni conforta in la bactagla, ayutani in li aversitati, consulani in li tribulacioni; ki ipsu mustra testimoniu da nui, ki simu figloli di Deu adoptivi, et ipsu dimanda a Deu cum planti inenarrabili, zo esti ki ipsu ni fa plangiri dulchimenti disiderandu la sua consulacioni. Per certu pocu homini su ki si implanu di kista dulchiza di kistu Spiritu, pocu su ki studianu sicutarilu: ma quandu avimu kistu Sanctu Spiritu, simu contenti sustiniri per ipsu omni angustia et persecucioni per so amuri. $135$Non adunca ti maraviglari si lu Signuri permicti di cussì affannari a li soy dixipuli in la temptacioni di lu mari, li quali amava, ki, liberati di li temptacioni oy di la tempesta, lu adoraru et chamarulu Figlu di Deu, canuxenti ipsu la loru voluntati. Multi fiati si legi la navi di Petru aviri patutu tempesti di venti et di mari, ma iammai si lessi ipsa esseri summersa: ki la sancta Ecclesia, la quali significa la navi di Petru, iammai virrà mancu, cum so cia cosa ki aia tempestati di venti et di mari di li persecucioni di kistu mundu. Adunca per kista vita esti pachificata omni displachiri di lu to proximu, ki mayurimenti ti torninu a tali tribulacioni in fervuri di serviciu di Deu ki in tristicia et displachiri, azò ki,vinendu lu to fini, mayurimenti pocci gaudiri di lu to triumphu vinchendu a lu mundu, ki ti aia a tristari vinta da lu mundu. %[32.] #&CDe muliere cananea.&c@ Adunca andandu lu Signuri pridicandu per li loki di Iudea, sanandu a li infirmi et operandu diversi miraculi, vinni ad ipsu una fimmina caninea, zo esti di la terra di Canan, la quali non era di li Iudei ma era di gintili oy ydolatri, prigandu a lu Signuri ki li sanassi sua figla, la quali era vexata da lu dimoniu. Ma lu Signuri non li rispusi et illa perseverava a la sua peticioni, cussì ki, incrixendu a li apostoli, ipsi prigaru a lu Signuri ki la exaudissi. Et rispundenduli lu Signuri ki no ·ndi divia livari lu pani di li soy figloli et darili a li cani, ipsa humilimenti dichia ki, non sulamenti comu a cani ma comu a ccazunella, ki fussi datu li mulliki, li quali cadinu di la mensa di loru signuri, et per kista humilitati meritau essiri exaudita. Ora considera tu la humilitati et li altri virtuti di kista fimmina et convertili in la tua hutilitati, $136$li quali virtuti su specialimenti tri. La prima fu di grandi fidi, ki, ipsa essendu caninea et lu Signuri essendu iudeu, ipsa cridia richipiri saluti da ipsu. La secunda fu la sua paciencia et importunitati et perseverancia: impetrau esseri exaudita. La #.iijª.@ fu la sua profunda humilitati per la quali non sulamenti confissau esseri cani, oy non richipiri integru pani, ma etiamdeu si riputau esseri comu cazunella, saturata di li mulliki li quali cadinu di la mensa: undi per certu multu si humiliau et inperò impetrau esseri exauduta. Cussì fa tu, servu di Christu karissimu, sigi cum cori humili et perseveranti; starrai firmu in li tri oracioni, meritirai esseri exaudutu et consolatu di li tri peticioni. Et cussì comu li apostoli prigaru per ipsa, cussì lu to angelu, ki ti guarda, prigkirà per ti et offirirà li toy peticioni ad ipsu. Audi adunca zo ki supra zo dichi sanctu Bernardu: #&CAnime suspiranti frequenter, ymmo sine intermissione oranti et affligenti se pro desideriis scenciendi Deum, etc&.&c@: a la anima suspiranti frequenti et oranti senza intermissioni et afflicioni per li desiderii sintiri di Deu in sì soy oracioni, #&Cet quam dulcis est humilibus&c@ Christu cussì desideratu sì si li mustra cum allegru vultu. Et criyu ki ipsu rispundi a lu Signuri cum humili alligriza et dichi cum Ieremia propheta: #&CBonus es tu, Domine, sperantibus et scientibus te&c@: bonu et dulchi, Signuri, esti killu ki tu sicuti et speranu in ti. Et lu angelu so, lu quali esti unu di li compagni di lu spusu, deputatu a zo, ministru per certu et arbritu di la secreta et vinchivili salutacioni, comu tu cridi ki ipsu si allegra di killa anima, la quali ipsu guarda et avila a regiri, quandu la vidi exercitari in oracioni et chircari a Deu cum desideriu! Et dichi ipsu a Deu: «Gracii ti fazu, o Signuri Deu di la maiestati, di l'anima ki tu mi dunasti a guardari: li $137$ày datu desideriu di sintiri et non la fraudasti di la consulacioni tua». Kissu è killu nostru angelu, lu quali ni esti datu a guardari di la nostra nativitati, lu quali sempri ni accompagna et incitani sempri a la bona opera et gaudi quandu ni vidi gaudiri cum Christu et atristasi quandu ni vidi arrassari di Christu et sicutari a lu dimoniu. Et inperò sempri cum soy subiecioni dichi a la nostra menti lu versu di lu Propheta: #&CDelectare in Domino et dabit tibi peticiones cordis tui&c@: et dilectati in lu Signuri et ipsu ti darrà la peticioni di lu to cori. &CItem&c: #&CExpecta Dominum et custodi viam eius et exaltabit te ut hereditate capias terram&c@: expecta lu Signuri per paciencia et observa li soy cumandamenti et innalciracti, azò ki richippi la terra di vita eterna in hereditati. Et sempri ti conforta lu nostru angelu et dichini: #&CExpecta Dominum, viriliter age et confortetur cor tuum et substine Dominum&c.@ &CItem&c dichini: #&CSi moram fecerit Dominus, expecta eum, quia cito veniet et non tardabit&c@. Et poy dichi lu nostru angelu a lu Signuri laudanduni: #&CSicut cervus desiderat ad fontes aquarum, ita desiderat ista anima, quam custodio, ad te, Deus. Sitivit anima ista ad Deum fortem, vivum, dicens: Quando veniam et apparebo ante faciem Dei mei?&c@ Et cussì sempri lu angelu nostru, avantanduni l'anima nostra &Capud Deum&c, ipsu duna gauyu a Deu di la nostra bona conversacioni et sempri discurri intra di nui et Deu, offerenduli li nostri oracioni et excusanduni di li nostri pigricii, laudanduni di li nostri exercicii, imbuctanduni sempri a beni et refrenanduni sempri di lu mali. Quanti gracii diviriamu sempri referiri a Deu di lu angelu lu quali ipsu ni avi datu in nostra guardia! Adunca $138$sempri consenti et fa zo ki ti amunixi et dichi la menti tua et fa lu so consiglu et non lu contrastari per la tua negligencia. Di tali nostri guardiani angeliki dichi lu Psalmista a chascunu di nui: #&CAngelis suis Deus mandavit de te, ut custodiant te in omnibus viis tuis; in manibus portabunt te, ne forte offendas ad lapidem pedem tuum&c@: Deu cumandau a li soy angeli ki ti guardanu in tucti li vii toi et portanuti in li loru manu, azò ki non atroppica lu to pedi a la petra. Atruppicari a la petra esti scandalizarisi in la incarnacioni di Christu, dichendu lu Apostolu: #&CPetra autem erat Christus&c@. Vidi adunca quanta reverencia, quanta devocioni diviriamu purtari a li nostri angeli guardiani! Ipsi sunnu sempri medii intra nui et Deu, nostru ayutu et consiglu. Diviriamu sempri rigraciari a Deu, lu quali ni avi datu tali guardiani, li quali prevalinu supra li dimonii, ki non ni pozanu prevaliri nè fari in nui dannu nè zo ki ipsi volinu, ma zo ki permicti la divina potencia: #&CQuia nihil possunt demones nisi permissi&c@ ki sianu per li sancti angeli guardiani nostri. #[...]@ su sempri obedienti a Deu cum effectu di caritati, aiutanuni in omni nostra necessitati: non divimu esseri ingrati per tali nostri guardiani, ma sempri li divimu honorari et laudari quantu putimu. In li supra dicti cosi, ki tu ài audutu, è lu obsequiu di lu aiutu di li angeli et etiamdeu la virtuti di la oracioni. Studiati adunca a tali virtuti continua in la menti tua cum profunditati di humilitati et li angeli aviri summa devocioni, ki ipsi su nostri continui guardiani. %[33.] $139$&CComu per clarificari la veritati non si divi homu curari di lu scandalu.&c Non ti maraviglari si alcuna fiata di li nostri facti et paroli soli naxiri scandali, cum so cia cosa ki lu propriu Signuri Ihesu Christu, lu quali non po errari, avinni kista cosa. Unu iornu spiandu li Farisei a lu Signuri perkì li soy dixipuli non si lavavanu li manu quandu vulianu maniari, et ipsu rispusi a la loru duricia: «Perkì non chircati la mundicia di lu cori dintra, ma chircati killa di fori?». Di li quali paroli li Farisei si ·ndi scandalizaru, ma lu Signuri non si curau di li loru scandali. Et un'altra fiata insignandu ipsu in la sinagoga lu sacramentu di la sua carni ad alcuni di li soy #.lxxij.@ dixipuli, si scandalizaru non putendu comprindiri li soy paroli, dichendu ipsi: #&CDurus est hic sermo et quis potest eum audire?&c@ et parterusi da ipsu. Ma ipsu, non curandu di lu loru scandalu, vultausi et dixi a li dixipuli: #&CEt [vos] vultis abire?&c@ Ma Petru, tantu per sì quantu per tucti li altri apostoli, rispusi et dixi: #&CDomine, ad quem ibimus? Verba vite eterne habes&c@. Considera tu adunca comu lu Signuri non curau di lu scandalu di alcuni, li quali partissiru da sì iniustamenti la fidi, ma mayurimenti curau di manifestari la virtati. Et di zo dichi sanctu Gregoriu: #&CMelius est ut scandalum oriatur, quam ut veritas relinquatur&c@. Et etiamdeu divimu plui curari di la puritati di la menti ki di lu corpu et di non scandalizari di li paroli di Christu, cussì comu fichiru li #.lxxij.@ dixipuli; ma divi sicutari a li #.xij.@ apostoli, li quali non si parteru iammai di Christu, per ben ki non claramenti intindissiru li soy paroli fina ki appiru lu Spiritu Sanctu. %[34.] $140$#&CQuod relinquentes mundum pro Christo habebunt hinc centumplum et illic vitam eternam.&c@ Adimandandu sanctu Petru a lu Signuri ki meritu purrianu aviri li dixipuli, poy di kista vita, abandunandu per so amuri tucti li cosi di kistu mundu, dichendu: #&CEcce nos relinquimus omnia et secuti sumus te: quid ergo erit nobis?&c@ Et lu Signuri li rispusi: #&CCentumplum accipietis in hoc mundo et vitam eternam possidebitis in futuro&c@. Nota beni tali et tanta retribucioni: richipi za #.c.@ per unu et poy possedirai vita eterna. Cum so cia cosa ki «#.c.@ per #.j.@ richipiti» za si poza intendiri di li cosi temporali, ki in omni locu ki vaya lu servu di Christu, abandunandu tucti li cosi di kistu mundu per so amuri, ày tucti li cosi ki li su bisognu temporali, di li amichi di Christu; et omni parti ki ipsu anda, vaya comu signuri di li cosi temporali et non comu servu, dichendu lu Apostolu: #&CTamquam nihil habentes et omnia possidentes&c@. Tamen nui divimu intendiri kisti cosi spiritualimenti et di lu amuri di Christu. Cui fachia purtari li forti martirii a li apostoli et a li apostoliki servi di Deu, si non la dulchiza di Deu, la quali sintianu in kista vita? Di la quali dichi lu Propheta: #&CQuam magna multitudo dulcedinis tue, Domine, [quam] abscondisti timentibus te! Perfecisti eis qui sperant in te in conspectu filiorum hominum&c@. Pariati pocu dulchiza sì aviri et sintiri di Deu li servi di Christu, li quali intra li tribulacioni di kista vita sempri andavanu plini di gauyu et di alligriza, patendu amaritudini da li infidili et avendu la menti necta di peccatu? Non esti possediri chentu per unu di Christu, per la spiranza di aviri poy vita eterna? $141$#&CBeati qui habitant hic in domo tua, Domine, et illic in secula seculorum laudabunt te. Gaudebunt labia mea hic cum cantavero tibi et anima mea quam redemisti&c@. O ineffabili iusticia et dulchiza di Deu, la quali tantu scalfi a la menti di lu to amuri, ki lu fay gaudiri in temporali duluri! Beatu cui ti ama, Signuri, ki tu si gauyu in l'anima sua etiamdeu in lu duluri! Gaudi adunca tu, servu di Christu, ki illu ti avi factu in lu numeru di killi ki za a lu mundu avinu #.c.@ per unu et illà possedinu li gaudi di vita eterna. Ma tu porrai tucti kisti cosi sintiri, si ti exercitirai in la oracioni. %[35.] &CComu lu Signuri adimandau cui era et Petru rispusi:&c #Tu es Christus, Filius Dei vivi.@ Vinendu lu Signuri in li parti di la chitati di Cesaria, Ihesu adimandau a li soy dixipuli ki dichianu li homini cui fussi ipsu. Et audendu la opinioni di li homini, et ipsu dixi: «Et vui, cui dichiti ki eu sia?». Et Petru rispusi per tucti et dixi: #&CTu es Christus, Filius Dei vivi&c@. Et lu Signuri rispusi et dixi: «Et tu si Petru et supra di ti firmirò et hedifikirò la mia Ecclesia». Et intandu promisi a Petru et a tucti li altri apostoli et apostoliki li chavi di lu regnu di lu chelu, zo esti la potestati di absolviri et di ligari, iustamenti a ccui ipsi vulissiru, et a li soy successuri. Et nota beni ki Petru, lu quali avia ipsu tantu sublimatu, unu pocu poy lu chamau Sathanas, perkì ki lu vitava ki non richipissi morti per la humana natura, havendu ipsu indiscreta pietati di lu Signuri. Cussì fa tu per exemplu di lu Signuri, ki non digi lassari lu exercitiu spirituali per nullu condiximentu di infirmitati $142$corporali, exceptu ki non sia necessariu oy discretu, ki nulla penitencia vali senza preponderata discrecioni. Et di zo in la Vita di li sancti Patri indi parla multu sanctu Antoniu, ki senza discrecioni pocu vali la nostra penitencia, perkì ki non ni mina a lu perfectu fini. %[36.] #&CDe trasfiguracione Domini.&c@ Prindendu lu Signuri li tri soy dixipuli Petru et Iacobu et Iohanni, muntau a lu munti Tabor et transfigurausi dananti di loru, mustrandusi ad ipsi gluriusu comu divi esseri in vita eterna. Et vidiru cum ipsu a Moyses et Helia, parlandu cum ipsu di la sua passioni, dichenduli: «O Signuri, a ti non conveni di muriri, ki tu sulu si natu senza peccatu et una sintilla di lu to sangu priciusu ricactirà tuctu lu mundu!». Ma lu Signuri piatusu dichia: #&CBonus [pastor] animam suam dat pro ovibus suis&c@. «Eu voglu vulinteri muriri per livari di la bucca di lu lupu li mei pecuri». Fu illà etiamdeu presenti lu Spiritu Sanctu in specia di nubi lucida et la vuchi di lu Patri parlau di la nubi et dixi: #&CHic est Filius meus dilectus in quo mihi bene complacui: ipsum audite&c@. Li dixipuli, audendu la vuchi di lu Patri, caderu prostrati in terra et livarusi et non vidiru a nullu, si non a lu Signuri Christu. Cosidera tu kisti cosi, ki su multi grandi. %[37.] $143$&CComu lu Signuri cachau a killi ki accactavanu et vindianu a lu Templu.&c Per dui fiati cachau lu Signuri Ihesu di lu Templu di Deu a killi li quali inchi vindianu et accactavanu, ki di lu Templu di Deu avianu factu fera et gructa di larruni. Unu di li grandi miraculi ki fachia Deu in terra, secundu dichi sanctu Ieronimu, fu a ccachari cum una iscurriata di corda da lu Templu a killi ki accactavanu et vindianu. Et tucti killi ki avanti lu minisprizavanu a Christu, hora fuginu dananti ipsu comu di unu lupu, ki di la fachi sua ixia unu splenduri ki a tucti dava terruri. Nui adunca si sachamu guardari di la sua ira, li quali standu intra la sua sancta Ecclesia fachimu mircancii, comu fussimu siculari, la quali cosa, zo esti fari fera a lu Templu di Deu, esti pessima cosa, ki za offendimu plui li chirchi ki li altri genti. Et inperzò dichi lu Apostolu: #&CNullus clericus vel servus Dei impleat se negociis secularibus, ut ei impleat cui se reprobavit&c@. Cum so cia cosa ki omni cristianu esti templu di Deu, et inperò li veri christiani non divinu fari mircantia: ki, comu dichi sanctu Iohanni Crisostimu: #&CSi christianus es, mercator esse desine; si mercator vis esse, noli te dicere christianum&c@. Et di zo dichi lu Psalmista: #&CQuoniam non cognovi negociacionem, introybo in presenciam Domini&c@. Ki cui esti mircanti, conveni ki sia minzunaru, #[…]@ #&Cet dives est [...]perdes omnes qui locuntur mendacium&c@. %[38.] $144$#&CDe probatica pissina et sanacione infirmi.&c@ In Ierusalem chi era una grandi funtana, la quali si chamava probatica pissina, zo esti funtana undi si lavavanu li bestii, li quali si offirianu a lu sacrificiu: proben voli diri bestia. La quali pissina avi chincu porti, in li quali si lavavanu li pecuri et li altri bestii, li quali si offirianu a lu sacrificiu. In killa pissina fu truvatu lu lignu di la sancta Cruchi, in la quali fu cruchifixu Christu. Kista pissina avia kista virtuti, ki una fiata in l'annu ixindia lu angelu di Deu in la pissina et movia l'aqua et, poy di la movicioni di l'aqua, qualuncata persuna infirma ixindia primu in la pissina era sanu di omni infirmitati ki avia. Et inperò in killa pissina inchi stavanu multi infirmi, intra li quali chi era unu paraliticu, lu quali per anni #.xxxviij.@ chi avia statu et non truvau iammai nullu ki lu ixindissi a la pissina poy di la movicioni di l'acqua. Et lu Signuri andau di iornu di lu sabatu et sanaulu et dixili: «Portati in collu lu to lectu et vactindi a la casa tua». Li Farisei li dixiru: «A ti non conveni ogi, ki esti lu sabatu, purtari lu to lectu». Et illu rispusi et dixi: «Killu ki mi sanau mi dixi ki eu lu prindissi et purtassilu». Et illi dixiru: «Cui fu ki ti dixi: Porta lu lectu lu sabatu?». Et non dichianu: «Cui ti sanau?», ki lu putissiru laudari, ma li dichianu: «Cui ti lu dixi?», ki lu putissiru riprindiri. Tri cosi si trova za. La prima esti ki sì comu lu Signuri sanau a kistu paraliticu cum lu so consensu, dichenduli: #&CVis sanus fieri?&c@, cui di nui esti chircatu di nostru consensu ad esseri sanati $145$di li nostri peccati. Et perzò su li peccaturi inexcusabili ki, Christu vulenduli sanari di li peccati, ipsi non volinu. #&CQuia qui fecit te sine te, non salvabit te [sine te]&c@. La secunda esti ki multu ni divimu guardari, poy ki simu liberati di lu peccatu, di non chi turnari da capu; ki peiu ti convegna di aviri, comu fu dictu a kistu infirmu: #&CEcce sanus factus es, iam noli peccare ne deterius tibi contingat&c@. La terza esti ki li maligni homini tucti prindinu per lu riversu et di lu beni acquistatu sempri indi dichinu mali. Et cussì dixiru li Farisei, li quali di sanitati ki fichi lu Signuri a killu paraliticu in lu sabatu, lu chircavanu di puniri. Ma li homini spirituali foru lu contrariu, ki tuctu lu mali tornanu in beni acquistandu virtuti di lu mali. Dichi lu Apostolu: #&CDiligentibus Deum omnia quooperantur in bonum&c@. Et inperò li persuni spirituali divinu sempri acquistari virtuti et perfeccioni di spiritu di omni mali ki li aveni: ki, comu li homini malvasi, di omni virtuti ki vidinu fari, indi acquestanu sempri vicii et peccati, cussì li homini spirituali, di omni mali ki vidinu fari oy ki sianu presenti a fari, indi acquestanu sempri virtuti et di omni cosa bona oy malvasa sempri guadagnanu spiritualimenti. Et inperò esti scriptu di lu homu iustu: #&CManus suas lavabit in sanguine peccatoris&c@. Intandu lu iustu lava li soy manu in lu sangu di li peccaturi, quandu per lu mali, lu quali vidi ipsu fari a li peccaturi, pinsandu lu loru fini, ipsi si lavanu li manu di la consiencia loru et anneganusi et purificanu la menti per paciencia: zo esti ki non pervegnanu a lu fini di li homini peccaturi, zo esti a la pena di lu infernu. Et da undi lu angelu malvasu si superbiau contra di Deu et fu gictatu per la sua superbia a lu profundu di lu infernu, di illà lu homu si humiliau $146$per acquistari vita eterna per humilitati; dichendu intra di sì: «Si a tali creatura, comu fu lu angelu, lu quali fu factu in lu chelu priolu di tucti li virtuti angeliki, per sua superbia cadiu in lu infernu, ki farria Deu di nui, li quali simu pulviri et chiniri, si nui ni superbiassimu contra di ipsu et contra lu proximu?». Non esti plui in culpa lu poviru di lu riccu, ki intrambudui fussiru superbi. %[39.] #&CSicut dixipuli ambulabant per stratas et velebant spicas et manducabant in sabato.&c@ Li dixipuli di lu Signuri unu iornu di lu sabatu, andandu per li campi seminati di frumentu et ipsi non avendu pani et avendu fami, cum licencia di lu Signuri stricavanu li spiki di lu frumentu cum li manu et maniavanulu. Li Farisei adunca, li quali sempri insidiavanu a lu Signuri et a li dixipuli, rispundianu dichendu ki non era licitu in lu sabatu fari zo. Ma lu Signuri difindia a li dixipuli et confundia a li Farisei. Et multi altri boni cosi fachia lu Signuri in lu sabatu per beni ki li Iudei si ·ndi scandalizassiru. Pensa beni tu a li dixipuli di Christu et agi compassioni di loru, li quali previnniru a tanta strictiza di necessitati di maniari, ki etiamdeu stricavanu li spiki di lu frumentu per maniari; li quali ipsi sustinianu cum grandi gauyu per lu amuri di la sancta paupertati, la quali Christu l'avia ananti laudata, dichenduli: #&CBeati pauperes quoniam vestrum est regnum Dei&c@. Ki cosa esti kista, ki li princhipi di lu mundu, essendu insenbla cum lu Creaturi di lu mundu, vinniru in tanta fami ki a lloru convinia di sustinirisi di tali vidanda? Lu Signuri Ihesu li guardava et avia compassioni di loru, ki tenniramenti li amava, tamen gaudia ki $147$per nostru exemplu ipsi eranu miseri in tanta paupertati. Et sachi za ki la sancta paupertati risblandixi et la superfluitati di lu mundu esti minisprizata et li sapuriti chivi, facti cum grandi dilicanzi, et la divorachitati di la gula insaciabili esti annichilata. Tu adunca, animatu per tali exemplu, abraza la sancta paupertati, la quali tu vidi tinirila a Christu cussì strictamenti cum la matri et li soy dixipuli. Ma guarda tu di quali paupertati eu ti parlu. Eu sachu beni ki tu si firmatu et firmatu professu in lu monasteriu et votatu a Deu per factu di perpetua paupertati; di la quali cosa divi rendiri gracii a Deu, ki si #&Ctamquam nihil habentes et omnia possidentes&c@. Ma eu ti parlu di la paupertati di lu cori, voluntaria, zo esti ki voli esseri poviru per lu amuri di Deu; di la quali paupertati esti scriptu: #&CBeati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum celorum&c@. Su per certu poviri multi in lu mundu, li quali sustennu la paupertati cum paciencia, tamen no ·ndi putendu fari altru, ma vurrianu esseri vulinteri ricki. Et inperò tali paupertati esti pocu meritu a Deu. %[40.] #&CDe vera paupertate.&c@ Ma kista esti vera paupertati et multu meritoria, di la quali dichi lu Apostolu: #&CHabentes victum et vestitum, hiis contenti sumus&c@. Et lu Psalmista dichi: #&CPauper [et] inops laudabunt&c@ $148$#&Cnomen tuum, Domine&c@. Ma la paupertati non voluntaria si chama indigencia, ki non esti voluntaria, et inperò non esti meritoria. Di la quali indigencia non sulamenti li poviri non voluntari, ma etiamdeu li ricki indi sunnu maculati, ki sempri stannu in desideriu di vuliri aviri. Di li quali dichi lu Psalmista: #&CDivites eguerunt et exurierunt, inquirentes autem Dominum non minuerunt omni bono&c@. La verissima paupertati per l'amuri di la obediencia esti non aviri propria voluntati, ma tucta la tua voluntati mictiri in manu di lu to abbati oy to mayuri secundu Ihesu Christu: lu quali dichi: #&CNon veni facere voluntatem meam, set eius qui misit me&c@. Di li quali dichi sanctu Bernardu in la sua Regula: #&CNon solum proprium non debet abere monacus, set etiam corpus nec voluntatem debet habere in propria voluntate&c@. Vera paupertati si esti ki si contenta di la sua necessitati et non chircari di aviri cosi superchi, ma commictiriti a Deu di tucti li toy necessitati, cridendu ki ipsu ti li darrà: ki ipsu esti summa veritati et non po minctiri, lu quali dixi: #&CQuerite et invenietis; vel: Querite primum regnum Dei et iusticiam eius et hec omnia adicientur vobis. Item: Nolite cogitare de crastino&c@. Cum so cia cosa ki a li prelati suli esti conchessu, per regiri a li subditi serventi a Deu cum pachi, aviri propriu #&Cultra crastinum cogitare&c@. Ma cum tucti li nostri virtuti non purriamu iungiri iammai a li paupertati di Christu, lu quali dixi: #&CVulpes foveas habent et $149$volucres celi nidos, Filius autem hominis non habuit ubi capud suum reclinet&c@: li vulpi ànnu fossi et li alchelli di lu chelu ànnu nidu, ma lu Figlu di lu homu non appi undi mictiri la testa. Et per beni ki chi sianu poviri non voluntarii, tamen per lu meritu di li paupertati li divimu honorari et siccurririli, perkì ki representanu la paupertati di Christu. Et zo ki si fa per lu amuri di Christu, indi aspectamu lu nostru meritu. Adunca nui diiamu sicutari la sancta paupertati per lu amuri di Christu et maxime nui chirichi et tucti li religiusi, ki lu avinu vutatu a Deu. Dichi di zo sanctu Bernardu perkì Christu, lu quali esti nostru Signuri, di tucti li rickicii di lu mundu, volci in sì kista sancta paupertati, ki fu data in signu di li pasturi et dictuli: #&CHoc erit vobis in signum: invenietis infantem pannis involutum et positum in presepio&c@. Richiputu li pasturi in signu la sancta paupertati, tamen ogi esti signu ki esti contradicta di multi et quasi di tucti genti. Dedini exemplu lu Signuri ki nui fazamu comu ipsu di la sua citelliza. Item Bernardus: Vere magna abusio est, nimis magna, ut vilis vermiculus dives esse velit, propter quem Deus maiestatis pauper factus est: veramenti grandi abusioni esti et multi grandi, ki lu vili vermi di lu homu vogla esseri ricku, per lu amuri di lu quali ipsu Deu volcisi fari poviru. Et inperò non esti virtuti esseri poviru, ma amari la paupertati et sicutarila per lu amuri di Christu, ki killu esti veru poviru lu quali nenti voli supra la terra, havendu la sua necessitati. %[41.] $150$#&CDe gula et abstinencia&c@ Basta aviri dictu di la paupertati; tractamu un altru pocu di la abstinencia, la quali esti iudichissa di la gula. Multu ni divimu isforzari di cumbactiri cum li vicii di la gula, la quali esti continua cum nui et non ni lassa iammai et, quandu per specia di necessitati, quandu per specia di caritati, quandu per specia di esseri communi cum li autri, sempri cherca di gabarini. Li sancti Patri multu si isforzaru di vinchiri a kistu suctilissimu viciu di la gula, cumbactenti cum ipsa per diversi modi. Et inperò divimu exligiri lu chivu ki divimu maniari, ki non sia incitativu a la luxuria, ki di la ventri ixindi mantinenti a li rini libidinusi; et inperzò li sancti Patri vitavanu la carni et lu vinu, ki, castigata la carni, vinissiru per gracia di Deu [a] la puritati di lu cori. Di tri naturi esti lu viciu di la gula: la prima esti ki ni stringi di maniari ananti l'ura; la secunda, ki desidera saturarisi di omni vidanda; la terza, ki sempri vurria maniari exquisiti et nobili vidandi. Et inperò ni conveni ascuntrarila cum tri remedii. Lu primu remediu esti ki per omni modu aspictamu la ura di maniari. Lu secundu modu esti ki tinimu modu a lu maniari et, per beni ki non curamu di vidandi exquisiti et grassi, ma diiamu maniari di omni vili vidandi, tamen non ni diyamu saturari fina a replecioni di la ventri, cussì ki non puzamu plui maniari, ma cussì ni temperari in lu maniari, ki puzamu poy liberamenti legiri et orari senza impachu di repleccioni di ventri. Lu terzu modu esti ki siamu contenti di omni vili vidandi ki ni sianu aposti dananti et non per nostra superbia dunamu tristicia a killi ki ni servinu. Et inperzò nui simu monachi et servituri di Deu, non divimu viviri midichinalimenti, ki dichi sanctu Ieronimu: $151$#&CSi vis esse monacus, noli esse medicus&c@: zo esti, si tu si compuntu di Deu di fari penitencia, ki, supta specia di conservari lu corpu sanu, vivendu midichinalimenti turnassi a lu spiritu fridu et tepidu in lu primu exerciciu, et cadissi et non sintindissi di lu so primu fervuri. Nè dicu ki la vidanda, la quali sintimu per propria experiencia ki fazi dannu a lu corpu, la diiamu maniari; ma non subta specia di conservari lu corpu sanu perdimu lu exerciciu di la abstinencia et, rifridatu lu spiritu, intindimu sulamenti a ccurari oy a mantiniri sanu lu corpu, a lu quali dunanduli li soy desiderii, esti causa di nostra perdicioni. Dichi sanctu Bernardu ki multi, arrifridati di la prima penitencia supta specia di regiri lu so corpu sanu, dichinu ki non volinu maniari ligumi vintusi: «Lu furmaiu mi dà graviza a lu stomacu, la cuchina di la cauli mi nutrica, li ligumi mi fa duliri la testa, lu viviri di l'acqua sula mi fa duliri lu stomacu, li porri et li chipulli mi allumanu la colara, li pixi di lu stagnuni non si fannu cum la mia complexioni. Criyu per certu ki plui ti cridi esseri medicu ki monacu, lu quali tracti di li complexioni di lu corpu; non ày pietati di killi ki ti servinu nè di darili gravicia a lu poviru monasteriu, ma voy esseri servu di lu to dilectu cum plui dilicancii ki quandu eri in lu mundu. Tamen tri modi su ki ni divimu temperari di la abstinencia. Lu primu esti quandu la abstinencia sì si fa contra la voluntati di lu prelatu oy di lu abati, lu quali per nullu modu si divi fari, ki la abstinencia la quali si faza cuntra voluntati et licencia di lu mayuri esti plui deputata a vanagloria ki a meritu. La #.ijª.@ esti quandu si fa cum scandalu di la vita comuni, ki plui virtuti esti viviri secundu la vita comuni di lu conventu ki $152$viviri cum mayuri abstinencia per effectacioni, exceptu ki no ·ndi agi licencia di lu to mayuri. La terza esti quandu lu homu ieiuna ultra di la sua possibilitati di lu propriu corpu, ki la indiscreta abstinencia plui porta viciu ki virtuti. Undi sanctu Bernardu dichi a li soy frati: «Non siti contenti di la vita comuni di la Regula, ma vuliti passari indiscretamenti li modi ki eu vi aiu insignatu per la vostra indiscreta abstinencia et siti facti mastri da vui midemmi, minisprizandu la doctrina di lu vostru mayuri. Vui non sapiti ki lu dimoniu si traffigura in angelu di luchi per farivi cadiri in presuncioni mustranduvi lu viciu per virtuti, et fazavi assaciari ultra la vostra possibilitati. Et di zo dichi lu Apostolu: #&CRacionabile obsequium vestrum&c@: zo esti lu vostru serviciu et la vostra abstinencia sia cum raxuni, senza scandalu di altrui. Ki multi sunnu superchu abstinenti et poy sunnu constricti per infirmitati arrassarisi plui di li altri per propriu divinu iudiciu et, cridendusi sacrificari a Deu per la loru abstinencia disurdinata, li fannu mayurimenti displachiri. Undi dichi Samuel: #&CMelius est obediencia quam abstinencia&c@ cum propria presuncioni. Adunca fa tu omni abstinencia cum discricioni, la quali esti matri di virtuti. Nè per lu to indiscretu fervuri di spiritu ti digi abstiniri di lu maniari di lu pani, cridenduti sustentari di suli herbi oy di suli fructi, ki, si tu zo fachissi, cadirissi per debilitati di stomacu ad chircari di maniari non sulamenti pani ma nobili carni per reformari la natura. Et intra zo si ·nchi dilecta la licioni, sì ki fachi temperari intra tucti li toy abstinencii cum la mastra discrecioni. Et si zo voy tiniri oy stari sicuru, fa omni cosa cum obediencia et cum consiglu di lu to mayuri. Adunca affligiri divimu lu nostru [corpu] cussì tamen ki sia aiutu di lu spiritu, et non $153$dirrupamu: ki cussì dichi lu Apostolu: #&CCorporalis exercitacio ad modum utilis est; caritas autem ad omnia utilis est, promissionem habens vite que nunc est et future&c@: lu corporali exerciciu ad pocu cosi esti utili, ma la pietati oy la caritati ad omni cosa esti utili, avendu promissioni in kista vita et di la futura. Audi zo ki dichi sanctu Bernardu: #&CVirtus quedam discrecionis temperamento recipiat&c@. La virtuti di la discrecioni senza lu fervuri di la caretati feti et lu forti fervuri senza lu temperamentu di la discrecioni dirrupa la menti in erruri. Plachissi a Deu ki fussimu tucti in killa sancta sinplichitati di la prima etati, et zo esti Adam fina a Noe! Non si maniava intandu carni nè bivia vinu, ki eranu contenti di maniari sulamenti fructi et herbi et biviri acqua. Cussì dichi ad Adaam et a lu so lignaiu: #&CEcce dedi vobis omnem herbam afferentem semen super terram et universa ligna que habent in semetipsis sementem generis sui, ut sint vobis in escam et cuntis animantibus terre&c@: eccu ki eu vi dedi tucti li herbi li quali fanu la loru simenta supra la terra et dedivi tucti li arbori et tucti li fructi loru, ki vi sianu vidandi di maniari a vui et a ctucti li besti di la terra. Ma poy di Noe, factu lu dilluviu et debilitata la natura, cunchessi Deu la carni et lu vinu. Et inperò, si fussimu comu la prima etati sinplichi et pura, non ni faria bisognu di tanta sollicitudini per lu maniari, zo esti vuliri mulinu et frumentu, et di tanti utensilii rugagni. Et ora esti declinata la natura in tanta pompa et sollicitudini, ki non ni basta carni nè vinu, ma cum desiderii di maniari in vaxelli di auru et di argentu et etiam milli superfluitati, perkì si parnuzamu per la menti tali desiderii et peccati. %[42.] $154$&CComu Maria Magdalena convitau a lu Signuri.&c Andandu unu iornu lu Signuri Ihesu in Bectania, ki era castellu di Maria Magdalena et di Martha, li quali amavanu supra tucti li cosi a lu Signuri, lu richippiru cum la summa caritati et invitarulu a maniari cum ipsi. Martha, cuchinandu li vidandi a lu Signuri et a li soy dixipuli, ministrava cum summa sollicitudini; ma Maria Magdalena stava a li pedi di lu Signuri, richipendu la dulchiza di li soy paroli et saturandusi di la sua doctrina. Martha tamen, videndusi affannata in li servicii et videndu a sua soru Maria stari consulata cum lu Signuri, si turbau et dixi: «O Signuri, non ti aduni la mia soru mi avi lassata sula a ffari tanti servicii? Dilli adunca ki si leva et aiutami!». Audendu zo Maria, tucta virgugnusa cum lu capu inclinatu, aspictava ki lu Signuri li dichixi ki l'andassi aiutari. Ma quandu audiu di lu Signuri ki ipsa exlissi la mayuri parti a ssidiri cum ipsu et audirilu, et ipsa si alligrau multu, tamen non rispusi a la soru. Ma poy ki lu Signuri rispusi, et ipsa Maria si livau allegra et sollicita per aiutari a la soru. Ora pensa tu za, servu di Christu, cum quanta alligriza richippiru kisti dui soru a lu Signuri a lu convitu cum li soy dixipuli, et cum quanta devocioni. Ki, cum so cia cosa ki ipsi eranu ricki et putianu fari apparichari a li loru servi tucti li vidandi di lu convitu, tamen per devocioni servianu ipsi midemmi et apparichavanu li vidandi a lu Signuri cum li loru proprii manu. Divi sapiri ki li sancti Patri per kisti dui soru, Martha et Maria, misiru dui viti in la Ecclesia, zo esti la vita activa et la vita contemplativa: per Martha, ki plui si affannava a li servicii, miseru la vita activa, et Maria, ki era plui coniuncta cum lu Signuri, miseru la vita contemplativa. $155$Et cum so cia cosa [ki] la vita activa sia di mayuri meritu, inperò ki esti di mayuri affannu, tamen la vita contemplativa esti di mayuri riposu mentali et di mayuri dulchiza et inperò esti di mayuri alligriza et di mayuri premiu ki la vita activa. Tamen secundu lu tractatu di sanctu Bernardu di kisti dui viti, activa et contemplativa, su constrittu per tua caritati di dirindi alcuna cosa. %[43.] #&CDe contemplativa et activa.&c@ Dui su adunca li parti di la vita activa. La prima esti quandu lu homu si exercita di serviri a Deu per sua sula voluntati, emendandusi di li vicii et formandusi a li virtuti per aspriza di cotidiana penitencia. La secunda parti è quandu princhipalimenti si exercita lu homu, facta la sua prima penitencia, a la utilitati di lu so proximu, a regirilu et ad insignarilu et a drizarilu in la vita di Deu; lu quali exerciciu esti di mayuri meritu ki lu primu, et zo fannu li boni prelati et li sancti predicaturi et docturi. Et intra kisti dui parti di la vita activa inchi esti comisa la vita contemplativa, azò ki sia kistu lu modu ki primu si exerciti, killu ki voli contemplari, a lu exerciciu di lu lavuri insenbla cum la oracioni et cum la sancta et sacra licioni et cum lu exerciciu di li virtuti, servendu cum caritati et obediencia a lu so proximu, curriendulu di li vicii et exercitandulu a li virtuti. Et cussì poy, per la gracia di Deu et per desideriu ki avi di coniurisi cum Deu, si riposa in la contemplacioni divina per sollicitudini di menti et di corpu, vacandu cum Deu in tuctu lu so putiri, a lu quali dichi Deu: #&CVacate et videte quoniam ego&c@ $156$#&Csum Dominus&c@: coniundendusi cum ipsu per humili oracioni et per caritati proximali, cussì essendu in mezu di Deu et di lu proximu, ki non per lu amuri di lu proximu si sepera da Deu nè per lu amuri di la contemplacioni divina si sepera et lassa lu amuri di lu proximu. Ma cussì avi usata la sua menti di lu amuri di Deu et di lu proximu, ki si isforza non guastari l'unu per l'autru amuri: condixindi a la caritati di lu proximu, lassandusi di lu gustu di la contemplacioni; et per lu condixindiri a lu proximu munta poy ligeramenti a la contemplacioni di Deu. Maraviglumi multu di alcuni ki per ammustrarisi contemplativi et esseri cum Deu, perdinu la caritati di Deu et di lu proximu. Plui ki divinu, perdinu lu amuri di lu proximu, perdinu l'una et l'autra caritati, ki non veramenti su cum Deu nè veramenti cum lu proximu. Et putendusi ayutari cum paroli et exemplu di operi, avendu a lu proximu, a ccaxuni di non perdiri lu loru quietu, lu quali esti plui occiu ki quietu, minisprezanu plui la saluti di lu proximu, per la quali fu mortu lu figlu di Deu. A kisti tali, mictendusi in oracioni, Deu non li exaudi, ki ipsi non exaudinu nè consulanu lu proximu. Undi dichi ipsu Deu: #&CCum extenderetis vestras manus ad me, non exaudiam vos, set avertam oculos meos a vobis&c@. Et su multi ki tantu convinchinu a la caritati di lu proximu, ki perdinu lu amuri di Deu. Cussì #[…]@ amari lu proximu et ayutarilu in la sua necessitati corporali et spirituali, ki ni sia $157$incitamentu di lu amuri di Deu, ki killu veramenti ama a Christu, lu quali esti Deu et homu, lu quali ordinatamenti ama a Deu et a lu proximu. Cussì dichendu ipsu Deu et homu: #&CSi quis diligit me, diligetur a Patre meo et ego diligam eum; manifestabo ei me ipsum&c@: killu ki ama Christu, Deu et homu, serrà amatu da meu Patri et eu lu amirò et manifestirommi ad ipsu, zo è li darrò la mia consulacioni divina. Killu ki voli exercitari la dulchiza di la vita contemplativa, divissi prindiri tempu di quietu et arrassarisi a tempu di li impachi temporali: azò ki infurtitamenti per lu sintimentu di la dulchiza divina plui liberamenti si poza dari et per lu amuri di lu proximu inclinari in la sua voluntati proximali, azò ki, exercitata per lu amuri divinu in la caritati di lu proximu, plui ki liberamenti poy poza turnari in la contemplacioni di Deu. Di la utilitati di lu proximu cussì ni dichi Christu: #&CFidelis servus et prudens, quem constituit Dominus super familiam suam, ut det illis in tempore tritici mensuram&c@: killu esti fidili servu et prudenti, a lu quali misi Deu ad insignari la sua famigla, ki li dugna mensura di lu frumentu in lu so tempu. Misura di lu frumentu duna killu lu quali a lu so proximu amaistra per doctrina et exemplu di opera et di la contemplacioni et dulchiza di Deu. Dichi ipsu: #&CVacate et videte, quoniam ego sum Dominus&c@. Killu vaca et vidi ki Deu esti recturi et gubernaturi di tucti li cosi, lu quali, seperatu di lu actu mundanu et temporali, intendi per sanctu desideriu di la desiderata luchi futura di Deu, implendusi di dulchiza di Deu. Ki per kistu vichinivili amuri, lu quali avi oy exercita l'anima nostra intra Deu et lu proximu, multi fiati timi l'anima sancta, plina di lu timuri di Deu, ki plui si spanda: ki non si $158$duna in la caritati di lu proximu, perkì displazi a Deu, nè plui si dugni in lu exerciciu di la contemplacioni divina, perkì perda la caritati di la utilitati di lu proximu, et perzò plui displazi a Deu. Et non sapendu lu veru ki tiniri, voltasi cum la humilitati a lu Signuri et dichili: #&CDeduc me, Domine, in via tua et ingrediar in veritate tua; letetur cor meum ut timeat nomen tuum&c@. Sempri divimu stari in lu timuri di Deu et gictarini humilimenti ad ipsu prigandulu ki ni insigna et adriza affini ki poza fari la sua voluntati la quali nui veramenti non sapimu. Ki ipsu dichi: #&CSine me nihil potestis facere&c@. Siamu adunca sempri humili ad ipsu, per ben ki ni para fari grandi virtuti. Sachi ki ipsu teni la misura di tucti li nostri virtuti et ipsu sulu li sa, lu quali sa li nostri virtuti et li nostri vicii: et inperò ni dichi ipsu: #&CCum omnia bona feceritis, dicite quia servi inutiles sumus&c@. Tri cosi su, li quali per necessitati et paciencia et humilitati divimu humilimenti portari. La prima esti sustiniri debelandu a li nostri amuri et delectabili tentacioni carnali. La #.ijª.@ esti purtari cum paciencia li iniurii et li scandali di li nostri emuli frati. La #.iijª.@ esti purtari cum humilitati et paciencia, riputanduni digni et regraciandu a Deu di li fragelli ki ni duna ipsu Deu, per la infirmitati di la carni et di lu spiritu, per humilitati di la nostra superbia. La quali, per unu pocu di consulacioni ki aiamu di Deu, incontinenti muntamu in superbia et minisprizamu a killi li quali non divimu, ki pozanu fari lu exerciciu ki fachimu nui. Di li quali flagelli dichi sanctu Paulu, lamentandusi: #&CNe magnitudo revelacionum extollat me, datus est mihi stimulus carnis mee, angelus Satane, qui me collaficet&c@. $159$Di kisti contemplacioni exponi sanctu Gregoriu in lu Libru di Iob, supra killa parti ki dichi: #&CIngredieris habundancia sepulcrum sicut infertur acervus in tempore suo&c@. Fu dictu a Iob: «Trasirai in habundancia in lu sepulcru, sì comu trasirà la muntagna in lu so tempu». %[44.] #&CDe contemplacione.&c@ Ki significa lu sepulcru, si non la vita contemplativa? La quali, quasi morti in kistu mundu, ni priva et leva di lu sintimentu di tucti cosi temporali et aprini la menti di lu sintimentu di li cosi celestiali: cussì comu dichi sanctu Paulu a li soy dixipuli: #&CMortui enim estis et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo&c@: inperò ki siti morti in kistu mundu, la vostra vita esti abscondita cum Christu in Deu. Ma perfectu contemplaturi non esti killu lu quali oy per lu studiu di la contemplacioni lassa la caritati di lu proximu oy per lu superchu affannari di lu proximu lassa lu studiu di la contemplacioni divina. Et inperò Abram, morta sua mugleri, la suctirrau in una gructa dubla. Abram significa lu spiritu nostru quandu signuria a tucti li vicii, lu quali, morta la mugleri, zo è la tentacioni carnali, la suctirrau in la gructa dubla; zo è ki abscondi et ammuchi la vita tua temporali in la contemplacioni divina et in lu actu di lu lavuri ad hutilitati tua et di lu proximu. Cussì fachia Christu, cussì comu dichi lu Evangeliu: tuctu lu iornu ad utilitati di lu proximu fachia li miraculi sanandu li infirmi, la nocti tamen vacava in oracioni et contemplacioni in li cosi celestiali; azò ki dunassi exemplu a li perfecti, ki non per utilitati di lu proximu $160$lassassiru la vita contemplativa oy per la assidua contemplacioni di la oracioni lassassiru lu exerciciu di lu lavuri oy la opera di la utilitati di lu proximu. Undi dixi Moyses in la Ligi ki si diia offeriri in lu sacrificiu una vacca alchisa, offerendula cum lu ysopu et cum lu lignu di lu cedru et cum lu coctu bistintu, comu esti unu pannu russu bisticiatu, voli diri ki sia tintu dui fiati. Intandu offirimu a Deu la bacca morta, quandu Adam dedi a Deu la mortificacioni di la carni nostra. Lu ysopu soli mundari li visceri nostri et Petru dichi: #&CFides mundans corda eorum&c@. Et divisi offiriri cum lu lingnu cedrinu lu quali [è] inputribili, lu quali si intendi la speranza di vita eterna, di la quali dichi Petru: #&CRegeneravit nos in spem vite&c@. Et divisi offeriri cum lu coctu bistintu, zo è cum lu pannu russu dui fiati tintu, zo è cum lu amuri di Deu et cum lu amuri di lu proximu. Intandu adunca offerimu a Deu la bacca alchisa insenbla cum lu ysoppu et cum lu lignu cedrinu et cum lu coctu bistintu, quandu dunamu a Deu la mortificacioni di la carni cum la fidi di li cosi superni et cum la spiranza di aviri vita eterna et offerimula insenbla cum la caritati di Deu et di lu proximu. Ki non divimu lassari la caritati di Deu per lu amuri di lu proximu nostru nè la caritati di lu proximu per lu amuri di Deu, ki ipsu Christu per nostru amuri si fichi Deu et homu et fichisi proximu nostru, nè lassau li cosi di Deu per lu proximu nè li cosi di lu proximu per Deu, ma sempri fichi insenbla li cosi di Deu et di lu proximu a nostra utilitati. Undi esti necessariu ki, nè la menti quieta si suctamicta ad superbia opera, per ki perda la oracioni mentali oy la contemplacioni di Deu, nè, vulendu esseri vulunturiusu di affanari per utilitati di lu proximu superchu, et perda lu appetictu di la contemplacioni divina, $161$arrifridandusi in ipsu. Ki spissi fiati aveni ki killi li quali, avendu vita quieta, si pozanu exercitari la contemplacioni divina, dunandusi a superchi affanni et exercicii temporali subta specia di caritati proximali, et perda lu quietu di la contemplacioni divina. Et spissi fiati aveni ki killi li quali si dunanu exerciciu corporali, ponnu beni viviri in la vita activa senza offensioni di Deu, et, dunandusi superchu in la contemplacioni di li cosi divini, perda per superbia di menti la contemplacioni di la vita activa. Et inperò aveni ki, vulendusi dari ad alcunu exerciciu di li cosi divini et non vulendu esseri dixipuli di veritati, su facti mastri di erruri. Et di zo dichi lu Signuri in lu Evangeliu: #&CSi oculus tuus scandalizat te, erue eum et proice abs te: melius est tibi cum uno oculo ad vitam intrare eternam, quam duos oculos habentem micti in gehenna ignis&c@. Zo è: si lu ochu di la tua contemplacioni ti scandalizassi, non lu avendu richiputu di Deu per gracia, levalu da ti, zo è non ti isforzari ad contemplari Deu, si non per dunu di gracia oy tali virtuti; ki assai meglu ti vali cum unu ochu trasiri in vita eterna, ki aviri dui ochi, zo sunnu vuliri tiniri cum scandalu l'una vita et l'autra et esseri &Cfinaliter&c gictatu in lu profundu di lu infernu. Da capu dichi lu Signuri in lu Evangeliu: #&CQui scandalizaverit unum ex istis pussillis, qui in me credunt, expedit ei ut suspendatur mola asinaria in collo eius et demergatur [in profundo] maris&c@. Ki si intendi lu mari, si non li tempestati di kistu mundu? Et ki si intendi la mola asinaria, zo [è] ki mina l'asinu a lu mulinu, si non la terrena accioni di kista vita? Adunca killu ki scandaliza per sua falza doctrina ad unu di li mei pichililli christiani, meglu li fora ki fussi rumasu a lu mundu operandu la vita activa, quasi portandu la mola asinaria, ki per sua falsa doctrina et debita contemplacioni sia da sì scandalizatu lu proximu so. $162$Et da capu, si alcuni menti per gracia non li convenissi la vita contemplativa, lu Spiritu Sanctu per lu Propheta non aviria dictu: #&CVacate et videte quoniam ego sum Deus&c@. Ma bisognu esti ki cui avi vogla di exercitari a la vita contemplativa, primu cherca intra sì quantu ama. Ki lu pisu di la menti esti la forza di lu amuri, a la quali menti, livandula a Deu da lu mundu mantinenti la innamura di la sua contemplacioni. Sì ki la menti si divi chircari intra di sì, ananti ki chircandu li cosi divini li ami, ki si amanduli li teni. Ki lu timuri divi esseri miscatu cum lu amuri, azò ki quandu lu timuri humilia, tandu lu amuri innalza, et quandu lu amuri innalza, tandu lu timuri humilia. Ki, mentri ki simu cum kista carni, lu amuri non temperatu ni muntiria in presumpcioni et lu superchu timuri per tristicia ni gictiria in perdicioni. Et inperò cui voli usari la contemplacioni divina, voli aviri timuri innamuratu et amuri timoratu, azò ki la menti passandu per timuri et amuri, nè lu amuri disolutu lu passi in vanitati nè lu timuri disconzu lu passi per tristicia di disperacioni. Et inperzò, quandu lu Signuri dedi la Ligi in monte Sinay, aparsi in focu et in fumu, ki li humili di menti illumina et inflamma di caritati et a li superbi contemplaturi chercanu obscuritati. Primu adunca la menti ki desidera contemplacioni #[...]@ et desideriu carnali et tandu a tinirisi per sanctu et humili desideriu in la divina et dulchi contemplacioni. Et inperò, quandu la Ligi fu data in monte Sinay, cumandau lu Signuri ki lu populu stassi arrassu di lu munti et ki non tuccassi lu munti, a significari ki cui esti miscatu a lu desideriu infumu et populari, non divi acquistari a lu munti di la contemplacioni divina. Undi beni fu poy dictu: #&CSi bestia tetigerit montem, lapidabitur&c@. $163$Ki digna cosa esti ki omni homu bestiali et [non] usanti virtusa raxuni, vulendu tuccari lu munti di la contemplacioni divina, sia pitraliatu, zo è sustegna li colpi di li petri di la superbia contemplacioni, la quali a li humili è dulchiza et a li superbi et bestiali esti pisu et colpi di amaritudini. Cui adunca si voli isforzari prindiri altiza di contemplacioni, primu si divi exercitari in lu exerciciu di lu lavuri, operandu afannari ad utilitati sua et di lu proximu, et ki provi innanti si cum paciencia porti li mali facti a ssì di lu proximu. Et si etiamdeu abandunassi a li rickicii, si trova non esseri lu so cori ad amarili, si non sulamenti ad usarili secundu la voluntati di Deu; ma aviriti li rickici mayurimenti impedicarisi la via di Deu ki alligrarisi. Ki li superchi rickici sunnu spini ki strazanu la menti di li contemplaturi, exceptu ki ipsi si li usi comu signuri et non comu scavi. Ki cui esti signuri di li rickici oy li minispreza oy ipsu li usa ad helemosini oy ad utilitati sua et di lu proximu comu signuri; ma cui esti servu di li rickici, lu loru desideriu lu tirrà sempri ad avaricia et strangugliralli la menti, ki non poza laudari Deu liberamenti comu divi. Et si lu contemplaturi di li cosi divini desidera vidiri lumi a lu circumspectu di Deu, si divi primu abstiniri di omni serviciu secularu et livarisi di la menti omni ymaginacioni circumscripta et omni actu ymaginariu, azò ki tantu plui si constrinia cum humilitati a lu circumspectu di Deu quandu si trovirà la menti vacua di omni mundana et ymaginaria acioni. Undi beni esti dicta izà: #&CIngredieris abundancia sepulcrum&c@. Lu homu adunca perfectu trasi in habundancia in lu so sepulcru. La persuna congrega li operi di la vita activa in sì et poy mortifica lu so sensu di la carni per contemplacioni divina, da lu in tuctu lu occulta cum Deu. Undi apertamenti esti la timogna di lu furmentu in lu granaru in lu so tempu. Adunca primamenti conveni a lu homu perfectu ki si $164$exercita in la vita activa, azò ki poza poy trasiri comu frumentu nectu in lu granaru di la contemplacioni divina. Et inperò avinni ki, cachati per Christu una legioni di dimonii da killu demoniacu ki dichi lu Evangeliu, et sanaulu, non si vulissi partiri di li vestigii di Christu. Ipsu non volci ki stassi cum ipsu, ma li dixi: «Torna annanti a la tua casa et ricunta la gracia ki ti avi factu Deu». Zo esti, richipendu alcuna fiata unu pocu di gustu di la contemplacioni divina, incontinenti minisprizamu lu affannu di la utilitati di lu proximu et non ni vurriamu partiri di la contemplacioni di lu nostru riposu. Ma lu Signuri, videndu ki lassamu la contemplacioni di la utilitati di lu proximu per la nostra, et ipsu ni leva la sua contemplacioni di la menti, azò ki primu diiamu intendiri a lu riposu di la nostra contemplacioni. Inperò si trova in la Scriptura Divina ki Iacob serviu #.vij.@ anni per aviri a Rachiel per sua mugleri et tamen, cridendusi in la nocti aviri a Rachiel, si truvau la sua soru in lu lectu: et fuli dictu: #&CNon est nostre consuetudinis ut minores ante tradamus ad nupcias quam maiores&c@. Rachiel si intendi #&Cvisus vel principium&c@, Lia si intendi affanusa vel sollicita. Et ki adunca si intendi per Rachiel, si non la vita contemplativa? Et ki per Lia, si non la vita activa et affanusa in la contemplacioni? Adunca, si chi cherca Deu, lu quali è principiu di omni alligriza, in lu affanu tamen di la vita activa, supta gravusu affanu et sollicitudini si affanna. Undi Rachiel voli diri pulcra oy bella ma sterili, Lia tamen voli diri turpa oy lauda tamen fecunda. Zo esti ki la menti, gaudendu in la contemplacioni divina, plui vidi ma mancu genera figloli spirituali a Deu per affannu di predicacioni. Ma quandu si isforcirà, per lu amuri di Deu et $165$di lu proximu, affannarisi in la vita activa, la quali si intendi per Lia, per ben ki porta multi tribulacioni et temptacioni, tamen parturixi et fa multi figloli spirituali a Deu per lu so exempluu di opera et di predicacioni. Ma poy di lu abrazamentu di Lia torna Iacob a lu abrazamentu di la bella di Rachael, ki di lu affannu di la vita activa lu homu spirituali torna et abraza lu gauyu di la contemplativa. Et cum so cia cosa ki la vita contemplativa sia minuri di tempu, tamen assai esti di mayuri duchiera et amuri ki la vita activa, tistandu lu Signuri per Martha et Maria Magdalena, dui sururi. Et Martha affannandu in lu obsequiu di serviri lu Signuri, quasi usandu la vita activa et lamentandusi di sua soru Maria a lu Signuri ki non la andava ad ayutari, dichenduli: #&CDomine, non est tibi cure quod soror mea reliquid me solam ministrare? Dic ergo illi ut me adiuvet!&c@ Lu Signuri, mustrandu essiri mayuri la vita contemplativa, la quali significa Maria Magdalena, la quali sidia a li pedi di lu Signuri audendu la dulchiza di li soy paroli, li rispusi lu Signuri a Martha et dixili: #&CMartha, Martha, sollicita es et turbaris erga plurima: Maria optimam partem elegit, que non auferetur ab ea in eternum&c@. Di kista vita activa et contemplativa, undi parla la spusa di Christu, zo è l'anima in Cantica canticorum, parla Salamuni dichendu: #&CLeva eius sub capite meo et dextera illius amplexabitur me&c@. La sua manu manca di Christu si intendi per li beni temporali oy per la vita activa, ma la manu dricta si intendi per lu gauyu di la vita contemplativa. Intandu adunca ni mecti Christu la sua manu manca supta lu capu et cum la sua manu dricta ni abraza, quandu, observandu li soy cumandamenti, ni fa affannari in li cosi temporali, cussì tamen ki ni sia supta lu capu di la menti nostra et ki la menti nostra la signuria, et non ki ipsa sia signuriata et oppressa da $166$ipsi. Et intandu cum la sua manu dricta ni abraza, quandu ni stringi in lu amuri di la sua iocunda contemplacioni. Per kista anima contemplativa et dilecta di Deu dichi ipsu Christu per Salamuni a li homini mundani ki non la diianu turbari nè rimoviri di lu so contemplativu quietu nè riviglarila di lu quietu sonnu di la sua contemplacioni. Dixi cussì: #&CAiuro vos per capras et cervos camporum, ne suscitetis neque vigilare faciatis dilectam quoadusque ipsa velit&c@. «Eu vi iuru - dichi Deu a li homini - per li crapi, per li chervi di li campi»: per li crapi et li chervi si intendinu li angeli di paradisu, ki, comu li crapi et li chervi di li campi petinu sempri li altizi di li rocki, cussì li angeli petinu li altizi chilistiali. «Eu adunca vi sconiuru - dichendu Deu a li homini carnali et temporali - per li angeli mei celestiali, ki non diyati dari turbacioni a la mia dilecta, zo è a la anima la quali mi ama, nè la diiati risbiglari di lu sonnu contemplativu et quietu, perfina ki ipsa vola». Ki lu Signuri benignu a killa anima, la quali vidi aviri abandunatu perfectamenti per so amuri tucti li cosi temporali et vidila exerciri cum sanctu desideriu et humilitati la sancta contemplacioni, ipsu la libera per sua gracia speciali di tucti li impachi et turbacioni mundani, azò ki sicuramenti si poza ripusari in la sua dulchiza di la contemplacioni. Tamen divimu stari in lu quietu di la contemplacioni divina oy in lu quietu di vita eterna cussì comu la timogna di lu frumentu trasi intra lu granaru: ki, si primu non sarrimu comu la timogna di lu frumentu mitutu et pistati in l'ayra di la Ecclesia di Deu et ventulati per multi tribulacioni et temptacioni, non purrimu trasiri in la contemplacioni divina oy in lu gauyu di vita eterna, dichendu lu Apostolu: #&CPer multas tribulaciones oportet nos introyre in regnum Dei&c@. $167$Tamen tu divi sapiri esseri tri modi di la contemplacioni divina: li dui princhipali sunnu [di] li perfecti, la contemplacioni di la maiestati di Deu et di la sua curti chilistiali; lu terzu modu si esti di li imperfecti, zo esti di la contemplacioni sula di la humanitati di Christu, la quali ti scrivu in lu presenti libru. Et inperò di kista primamenti tu incomenzirai, si voy muntari a li mayuri, altramenti non sulamenti [non] muntirai, ma mayurimenti cadirai. Vidi adunca quantu ti esti necessaria la doctrina di lu presenti libru et la meditacioni di la vita di Christu: iammai non purrai muntari in la contemplacioni di la sua maiestati, si primu non ti isforzassi per longu tempu a meditari la vita et lu ordini di la sua humanitati. Supra zo dichi sanctu Bernardu in Cantica canticorum: #&CDuo sunt genera contemplacionis: unum de statu, felicitate et gloria civitatis superne&c@, zo è di li angeli et di li sancti, comu vannu cum Deu loru Creaturi in killa chitati superna di paradisu, #&Calterum de regis paradisi ipsius maiestate, eternitate, et divinitate&c@. Et lu primu statu è di cavari la maceria, zo è lu muru di la compagna di li angeli; lu secundu, di cavari la petra di la sua contemplacioni divina: cussì comu dichi ipsu Deu per Salamuni in Cantica canticorum a la anima ki lu ama: #&CSurge, amica mea, columba mea, et veni in foraminibus petre et in caverna macerie&c@. Ma kista petra, zo è Deu oy Christu secundu la sua divinitati, quantu plui penusamenti si cava oy percha, tantu plui dulchimenti et suavi $168$si stendi in l'anima. Ki non di omni homu esti cavata, zo esti sintiri li dulchizi et la suavitati di la contemplacioni divina, ma di kisti oy di killi li quali sunnu mortificati da li vicii terreni: a li quali dichi lu Apostolu: #&CMortui enim estis et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo. Cum enim Christus apparuerit, vita vestra, tunc et vos apparebitis cum ipso in gloria&c@. Ma eu, infirmu et miseru, lu quali non pozu per mia fragilitati cavari firmamenti tali petra et pertingiri a la contemplacioni divina, virrò ad actingiri et apparichari li caverni. %[45.] #&CDe gustu contemplacionis Dei.&c@ Di la maceria, zo esti di pulsari et adimandari lu aiutu angelicu, per lu aiutu di li quali pozamu perviniri ad apparichari la firma petra di Christu Deu. Maceria si chama killu muru, lu quali turniya et difendi la sancta matri Ecclesia oy li animi di li fidili christiani, li quali sunnu vigna di Deu. Non divimu patiri ripulsa, undi da Deu simu invitati a trasiri, dichendu ipsu [a] chascuna anima per Isaya propheta: #&CIngredere in petram, abscondere in fovea humo a facie timoris Domini et a gloria magestatis eius&c@. Trasiri in la petra esti esseri invitatu da Deu ad sintiri la gloria di la sua contemplacioni, dichendu lu Psalmista: #&CVenite, exultemus Domino, jubilemus Deo salutari nostro&c@. Ma si non simu ancora perfecti a trasiri in tali petra, zo esti apparichari l'alta contemplacioni di Deu, amuchamuni in la fossa di la terra, zo è in li plagi di la humanitati di Christu, azò ki, convalendu et sanandu in tali meditacioni, $169$puzamu poy per la gracia sua trasiri in la petra di la contemplacioni divina. Ki perfina ki la anima non esti purgata et necta in la meditacioni di li chay di Christu da omni viciu corporali et spirituali, non po diri a lu Signuri: #&COstende faciem tuam et salvi erimus&c@. Vidi adunca quantu ti esti necessariu legiri spissamenti kistu presenti libru, per lu quali poy vacari in la contemplacioni di Christu! Dichi ancora sanctu Bernardu ki chascunu di kisti tri modi supradicti di contemplacioni #[...]@ et effectu di bona opera. Ki per lu primu fervuri di la opera si trasi perseverandu in la suavitati divina, richipendu per gracia pani di lacrimi, in li quali si sacia, ki ipsu Christu et la sua meditacioni purga lu affectu et illumina lu intellectu. Vinni adunca lu Figlu di Deu et operau tanti miraculi et virtuti in lu mundu, azò ki ni purificassi la menti cum lu so priciusu sangu et putissimu cogitari cum pura menti la sua ineffabili caritati et ki sintissimu non putiri iammai bastari et veramenti pinsari la grandiza di li soy miraculi. Veraxamenti et amplixamenti Deu ni aviria lassatu largu campu di pensari la sua ineffabili caritati et la sua largissima profunditati. Cui po ad plenu cogitari comu lu Deu di tucta la creatura ni previnni et subvinni ad aviri nostra saluti? et killa singlari maiestati vuliri viniri in kista vita in forma humana et muriri per nostra saluti? et ixindiri ipsu in nui cum pena di morti, azò ki turnassimu in ipsu cum gauyu di vita? #&CItem&c@ dichi sanctu Bernardu #&Csuper illum Cantice: Faxiculus mirre dilectus meus mihi, inter ubera mea commorabitur&c@. Faxitellu di mirra, la quali è amara et reprimi la corrupcioni di li $170$vermi, si intindi esseri Christu, amarissimu in kista vita per li amari peni ki sustinni per nui; lu quali è dilectu a ccui lu ama, lu quali si riposa et sta intra li minni nostri, zo è intra lu nostru cori, lu quali è in mezu li nostri minni. Dichi adunca sanctu Bernardu: «Eu in la mia conversacioni di la mia penitencia, videndumi non putiri pertingiri a la altiza di la contemplacioni divina, colci in lu pectu meu kistu faxitellu di mirra: zo è meditai la amaritudini di la passioni di Christu in lu meu cori et truvaichi tanta dulchiza et tanta habundancia di lacrimi, quantu si eu avissi muntatu in la sua alta contemplacioni. Pinsandu primu quanta persecucioni patiu ipsu in la sua citelliza, persecutatu di esseri alchisu fina in Egiptu, affanni di sì et di soy parenti andari et turnari di Egiptu; persecucioni sempri di li summi sacerdoti et scribi di lu populu iudaicu, insidi in lu so parlari, periculi in li falci frati, zo è di Iuda so falsu dixipulu; in la sua oracioni temptacioni diabolica; finalimenti in la sua morti virgogni et iniurii, sputi et gangati et incollati, presentatu dananti di Pilatu cum li manu ligati, actaccatu nudu in la culonna, chingatu, sanguilintatu. Et tuctu zo patiu non per forza, ki no ·ndi putissi fari altru, ma per propria voluntati et per sua caritati, azò ki a nui liberassi di manu di lu dimoniu et turnassini a la gloria sua, da undi per propria voluntati cademmu. Kisti cosi baxi pinsandu di Christu, - dichi sanctu Bernardu - truvai tanta grassiza di spiritu et tantu gauyu di menti, ki mi paria esseri cum ipsu in la pena et in la gloria». Vastamu aviri dictu di kisti cosi per la contemplacioni di la humanitati di Christu: vegnamu adunca a diri di la contemplacioni di la curti celistiali di li sancti. %[46.] $171$#&CDe contemplacione vite celestis.&c@ Dichi sanctu Bernardu ki gloriusa cosa esti visitari cum la menti la gloria di li angeli et di li sancti patriarchi et propheti et apostoli, la isblandenti caritati di li martiri, la unica compagna di li sancti monachi, la beata cantelina di li sancti virgini. Ben ponnu diri kisti paroli di lu Apostolu: #&CNon sunt condigne passiones huius temporis ad futuram gloriam que revelabitur in nobis&c@. Ki po desiderari kista anima di li cosi pessimi di kistu mundu, la quali vaca a contemplari la dulchiza di lu chelu? Dichendu David: #&CCredo videre bona Domini in terra vivencium&c@. Kista per certu esti terra di li vivi in la quali vivinu li sancti cum loru Creaturi. Cui di nui, frati karissimi, po pinsari cum menti tranquilla kista beatitudini di li angeli et di li sancti, killa alligriza, killu gauyu eternu di la vita di li sancti, et non arrumpa et dica cum vuchi allegra a Deu: #&CBonum est nos hic esse, Domine!&c@ et ki etiamdeu dica: #&CQuis dabit mihi pennas sicut columbe et volabo et requiescam?&c@ Preguvi adunca, frati karissimi, ki non sianu gravati li nostri cori et li nostri menti in la crapula et superchi curi di kista vita, per ki puzati perdiri killa vita beata! Ma mayurimenti allumati di lu desideriu di vita eterna, pozati diri: #&CQuam dilecta tabernacula tua, Domine virtutum! Concupiscit et defecit anima mea in atria Domini!&c@ Curri, frati, et turnirai cum lu affectu di l'anima li segi superni et li multi mansioni ki sunnu in la casa di lu nostru Patri Deu; humilimenti prosternati in li nostri menti dananti di killu $172$tronu oy segia di lu Agnellu di Deu, supplicanti cum reverencia a ctucti li ordini di li angeli et di li sancti, salutandu cum reverencia a lu gluriusu senatu di li apostoli, guardandu li coruni purpuri di li martiri et gluriusa compagna di li virgini et di tucti li sancti, cantandu et gaudendu in la visioni di lu loru Creaturi. %[47.] #&CDe contemplacione solius Dei.&c@ Vinimu adunca a la contemplacioni di sulu Deu, nostru Creaturi, a lu quali multu pocu homini chi ponnu contingiri. Dichi adunca di zo sanctu Bernardu in Cantica canticorum, dichendu comu li angeli parlanu consolatamenti a l'anima la quali ama Deu: #&CMurenulas aureas faciemus tibi vermiculatas argento&c@: farrimuti yannaca di auru pinta oy intrizata di argentu. Lu auru aspecta a la divinitati; yannaca di auru pinta oy intrizata di argentu, per ornari lu collu oy la gula di l'anima sancta, fannu li angeli quandu illustranu la menti sancta di la spiracioni divina et ki ipsa poza avanti esseri plina di lu amuri divinu et poy lu pozanu infundiri a li menti di lu proximu per predicacioni accensa di caritati eterna. Et inperò dichi #&Cvermiculatas argento&c@. Intandu esti pinta oy intrizata di argentu la yannaca di la gula di l'anima, quandu per lu sonu innargentatu di la predicacioni è plina la menti di la doctrina di Christu, la quali duna billiza a la gula, di la quali exi tali doctrina. Ki nullu per lu amuri divinu si divi homu lassari di la predicacioni di lu proximu, nè per lu amuri proximali si divi homu seperari di lu amuri divinu, ma quandu plui si isforza per lu amuri di lu proximu seminari la doctrina di Christu, tantu plui ipsu, non $173$si adunandu, si cavirà plinu di amuri divinu. Ma cui si trova sufficienti a kista parti ki sia cussì innamuratu di Deu, ki vali a la sua contemplacioni, et cussì compuntu di lu amuri di lu proximu per lu amuri di Christu, vaca a la predicacioni di lu proximu. Certamenti killu ki incomenzau: #&CIn principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum&c@, zo è Iohanni Evangelista, lu quali era plinu di ambidui kisti amuri divini [et] proximali, killu per certu securu po passari a contemplari la luchentissima natura di la Divinitati. Lu quali sempri standu in la sua humilitati et canuxendu la sua fragilitati, confidatu tamen di la gracia di la misericordia di Deu di killa luchi eterna et gauyu perpetuu. Lu quali, cui lu senti, non si ·ndi vurria iammai partiri, si non ki la sua infirma natura lu reverbera et fallu turnari cum plantu di dundi non vurria seperari da la allegriza. Et di zo ni conforta lu Apostolu et dichi: #&CAdeamus cum fiducia ad tronum gracie eius ut misericordiam consequamur et graciam inveniamus in auxilio oportuno&c@: passamu cum fiducia a la seia di la sua gracia, azò ki consintirimu misericordia et truvirimu gracia in ipsu cum convinivuli aiutu. Et sanctu Bernardu, confortanduni, et si simu ixuti di lu mundu cum lu cori ki puzamu passari a Deu cum desideriu inflamatu di amuri, ni dichi cussì: «O homu, sicuru #&Caccessum habes ad Deum, ubi Filius ante Patrem et mater ante filium; mater ostendit filio pectus et ubera, Filius ostendit Patri latus et vulnera: nulla ergo potest esse repulsa, ubi sunt tante caritatis insignia&c@: o homu, tu ày sicuru passu ad passari a Deu, undi lu Figlu sta dananti lu Patri et la matri dananti lu figlu et amustrachi lu pectu et li minni, lu Figlu amustra a lu Patri lu latu et li chayi per li peccaturi. Nullu adunca cachamentu po fari lu $174$Patri a lu veru penitenti, undi si dichi ki su tanti altizi di carici et di amuri». Et lu Psalmista dichi: #&CAccedite ad eum et illuminamini et facies vestre non confundentur&c@. Non sia nullu veru penitenti ki si atrista per killa parola ki esti scripta: #&CQui scructator est magestatis, opprimetur a gloria&c@, ki zo si intendi per killu ki voli passari a Deu cum spiritu di presumpcioni et non cum spiritu di humilitati, spiritu di fervuri. Non aviria dictu lu Propheta lu supradictu versu: #&CAccedite ad eum&c@, nè etiamdeu aviria dictu lu Evangelista: #&CConiungere Deo et sustine&c@. Sustiniri divimu, si vulimu passari a Deu, ki ni conveni di purtari et sustiniri li insidii di lu dimoniu, ki ipsu sempri si isforza impedicarini, ki non puzamu passari a li segi illà undi ipsu cadiu. %[48.] #&CDe modo vite active et contemplative.&c@ Poy ki nui tractammu di la vita activa et contemplativa, ora tractamu ki modu divimu tiniri primu a la vita activa, perkì pozamu poy tostu muntari a la vita contemplativa. Tu divi adunca sapiri ki la prima parti di la vita activa cherca sociali compagna oy conversacioni intra li altri frati, cussì comu cherca la contemplacioni seperacioni di li autri frati. In la vita activa divi esseri lu monacu ferventi in lu exerciciu actuali et sempri stari in la guardia sua, ki non dugni malu exemplu a li autri per sua pruntiza, ki di la supercha pruntiza per iudiciu di Deu indi aveni a tepidiza di corpu et di menti, quandu lu so $175$exerciciu actuali fa cum vanagloria et superbia. «Eu mi ricordu ki - dichi sanctu Bernardu - ki per supercha alligriza ki eu avi in lu exerciciu actuali, cridendumi plui plachiri a Deu, non sintendu ki zo divia tiniri cum humilitati, subitu aviri cadutu in tanta fridiza di spiritu per propriu iudiciu di Deu, ki lu psalmu mi dava erruri, la oracioni mi incrixia et tucti li cosi spirituali mi eranu tantu incrixuti ki cussì truvava siccu lu meu cori comu è la terra senza acqua. Non mi purria compungiri in lacrimi, in tanta duriza truvava in la menti mia; vidiami impacienti, senza alcuna humilitati, pigru in lu lavuri, incrixutu in la oracioni. Et inperò, confusa la mia superbia, mi vidia siccu comu unu di li munti di Gelboe. Videndumi adunca confusu et senza alcuna gracia, humiliandumi ad ipsu Deu, lu prigava humilimenti ki ipsu benignu Signuri non mi lassassi in tanta sickiza di spiritu. Ma lu Signuri benignu, di lu quali dichi lu Propheta: #&CQuia humiles spiritu salvabit&c@, videndu confusa et humiliata la menti mia, mi dedi solutamenti la sua consolacioni, infundendumi spiritu di amuri et di consolacioni. Ki nulla cosa placa tantu a Deu, quantu la humilitati, ki si per sì finiya sempri in putiri aviri alcuna virtuti et sempri si humilia a Deu, da lu quali veni omni virtuti, dichenduli: #&CLetifica animam servi tui, quoniam ad te, Domine, animam meam levavi&c@». Fina za parlau sanctu Bernardu. Vidi tu adunca, figlu karissimu in Christu, quanta humilitati porta la menti di lu veru canuximentu di sì midemmi, ki sempri lu fa stari ad humilitati. Et tu digi sempri exercitari a lu canuximentu di ti, ki si tu exerciti a lu canuximentu di ti, comu et quali tu siyi per ti dananti di Deu, non minisprizirai a nixunu et iudikirai senza passioni et avirai mayurimenti pietati di lu proximu ki iudiciu, et maxime inver di cui pecca per infirmitati. $176$Basta perfina za aviri dictu di lu modu ki tu divi tiniri in la vita activa et in la contemplativa; tamen ti conveni tiniri altru modu ad putiri sintiri la dulchiza di la contemplacioni divina. %[49.] #&CDe modo contemplacionis Dei.&c@ #&CContemplator enim Dei soli Deo vacari debet et manere in solitudini&c@. Et si non po in solitudini corporali, a lu minu stari sempri in la contemplacioni mentali vel in solitudini mentali et in desideriu di esseri sempri seperatu di omni actu mundanu, azò ki liberamenti pozi vacari a Deu. Cussì comu dichi lu Propheta: #&CVacate et videte, quoniam ego sum Deus&c@. Non divi vacari in tantu a superchi et gravusi affanni, ki dichi lu Ecclesiasticu: #&CSapienciam scribe in corde tuo in tempore ocii et qui minoratur actu, suscipiet eam&c@. Non si divi in killu tempu impachari cum lu proximu so, per ben ki sia actu di caritati, exceptu ki necessitati inevitabili non constringissi; non si divi etiamdeu impachari di sì midemmi, azò ki poza vacari ad sulu Deu. Audi supra zo ki dichi sanctu Bernardu in lu sermuni ki fa di Maria et di Martha; dichi cussì: #&CHabet Martha formam operantis, dum ministrat; Maria vero speciem exprimit contemplantis, dum sedet, dum tacet, dum interpellata non respondet, set tantum in Deo suo Ihesu Christo toto mentis studio intendit etc&.&c@: Martha ministrandu teni la forma di lu operanti et affannanti; ma Maria, sidendu a li pedi di lu Signuri et tachendu et non rispondendu a la soru, quandu si lamentava da ipsa a lu Signuri, teni la forma di lu $177$contemplaturi, ki sulamenti in la dulchiza di la parola di Christu intendi cum tucta intencioni di menti et, tucti li autri cosi sencibili minisprizandu, intentamenti richippi lu gauyu di li paroli di Christu. Adunca non ni diiamu maraviglari si alcunu frati, affananti et lavuranti, murmurassi contra di killu lu quali vidixi in killu tempu legiri oy orari: ki eccu ki Martha, ministrandu ad ipsu Christu, murmurau contra di Maria sua soru, ki la vidia ripusari cum Christu in lu tempu ki ipsa lu servia. Et inperò quandu li frati contemplativi et ki vacanu in leccioni vidinu ki killu tempu ki li frati conversi affannanu in la vita activa oy murmuranu contra di loru, ki ipsi non ponnu legiri oy contemplari comu ipsi, non si divinu ipsi insuperbiri et minisprizarili comu ad homini ruzi et inscienti et dioti; ma mayurimenti aviri compassioni di loru et prigari a Deu per ipsi, ki a lloru dugna paciencia et forza di fari cum amuri li loru exercicii temporali, quandu a lloru è conchessu di legiri et di orari. Cum so cia cosa ki multi frati sunnu ki ànnu plui oracioni et contemplacioni li humili conversi ki li superbi clerici. Divinu adunca li contemplaturi vacari a Deu ad tempu, azò ki auyanu a lu Propheta ki dichi: #&CVacate et videte quoniam ego sum Deus. Et iterum: Vacate et videte quoniam suavis est Dominus: beatus vir qui sperat in eo&c@. Et a tempu divinu vacari a la caritati di lu proximu, azò ki auyanu di lu Signuri #&Cin fine mundi: Quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis&c@. Adunca vidi tu, servu di Christu, la prerogativa di Maria, ki, ipsa tachendu, lu Signuri rispusi per ipsa. Lu fariseu, zo è Simuni liprosu, sì si turbau contra Maria, quandu ipsa chi unsi li pedi di lu Signuri; ma Martha si turbau etiamdeu contra Maria, quandu ipsa sidia a li pedi di lu Signuri; et li dixipuli murmuravanu contra di Maria, quandu li vidiru purtari killu priciusu unguentu per untarilu; $178$ma tamen Maria sempri tachia et lu Signuri rispundia per ipsa. Beati vui, contemplaturi di Deu, si vui tiniti la sua contemplacioni cum humilitati, ki tanta altiza non si po tiniri senza firmu fundamentu di humilitati! Gaudi, o Maria, zo è l'anima contemplativa di Deu, ki ti lu teni davanti, dichendu David: #&CProvidebam Dominum in conspectu meo semper, quoniam a dextris est mihi nec commovear&c@. Gaudi ki sempri li sedi a li pedi et audi la dulchiza di li soy paroli et li soy sancti inspiracioni. Gaudi quandu ti senti stari cum ipsu, ki lu so aspectu esti delectabili et lu so parlamentu esti dulchi: #&CDiffusa est gracia in labiis tuis&c@. Illu esti billissimu et delectabili in l'anima nostra: #&CSpeciosus forma pre filiis hominum, ymo pulcherrimus super omnes angelos&c@. Beata tu, Maria, zo è l'anima contemplativa, ki tu eligisti la optima parti et per la gracia sula meritasti sintiri la dulchiza di Deu. Ma guardati non abundari in lu to sensu et cridiri per to exerciciu et non per sula gracia aviri muntatu a tanta spirituali prerogativa, ki non agi impachu di genti a llivariti di lu to quietu, ma ti riposi in tantu et tali sonnu di contemplacioni. %[50.] #&CDe impedimento contemplacionis Dei.&c@ Viamu adunca izà zo ki impedica la contemplacioni divina. Su #.iiij.@ li impedimenti di la contemplacioni, di li quali cussì dichi sanctu Bernardu, in Cantica canticorum: #&CIn hoc arcanum contemplacionis: aut perturbat sensus egens aut cura pungens vel culpa mordens vel ymaginum corporearum fantasma irruens&c@. $179$Lu primu adunca impedimentu esti la suffracta di lu sensu corporeu. Intandu l'anima è alzata a lu so sensu corporeu, ki, quandu lu sensu corporeu esti constrictu ad alcuna infirmitati oy di dogli, tandu non si po l'anima livari a la alligriza in lu gauyu di la contemplacioni divina, ma, patendu li peni di li soy infirmitati, po meditari per paciencia li passioni di Christu. Adunca in lu tempu di la infirmitati corporea non chi avi locu lu gauyu di la contemplacioni divina, exceptu ki gracia speciali di Deu non chi la leva, et similimenti si fussi constricta a ffami oy a siti oy a fridu oy alcunu altru impedimentu di corpu. Lu #.ij.@ impedimentu esti #&Ccura pungens&c@, zo è la sollicitudini di li curi temporali di li soy subditi, ki li curi temporali, per ben ki sianu di actu di caritati et honesti, multi impedicanu lu gauyu di la contemplacioni divina. Cussì comu la pulviri gictata in li ochi turba la vista, cussì la occupacioni turba la contemplacioni divina. Lu terzu impedimentu esti #&Cculpa mordens&c@, zo è lu peccatu ki mucica l'anima, et zo po za diri per dui modi. Lu primu modu è ki, #[…]@ cum so cia cosa ki lu peccatu sia livatu di l'anima per confessioni et contricioni, tamen ancora no ·ndi esti beni istrubatu per longu tempu di penitencia, torna la menti per memoria oy per delectacioni et turba la contemplacioni divina. Cussì comu li tenebri impedicanu a la vista corporali, cussì la memoria di lu peccatu, essendu in l'anima per delectacioni, impedica la divina contemplacioni. Ma la divina contemplacioni esti bisognu la puritati, la quali è billiza di l'anima. Et inperò sollicitamenti ti divi guardari ki, in lu tempu ki Deu ti fa gracia aviri gustu di la sua contemplacioni, non chi richiviri in ti nulla memoria di lu peccatu, supta specia di plangirilu per contricioni. In omni tempu ni divimu tiniri peccaturi, ma in lu tempu di la oracioni oy di la contemplacioni non divimu, ki non divimu richipiri in la menti nostra nulla memoria di peccatu, ne supta specia di la contricioni di li peccati non trasa in la menti dilectu di lu peccatu et levani di la dulchiza di la nostra puritati, per ki perdamu lu gauyu di la nostra contemplacioni. $180$Lu #.iiij.@ impedimentu si esti li fantasii di li ymagini corporei et kistu impedimentu è lu plui leiu di li altri, ki perfectissimu homu fora cui non avissi, oy in sonnu oy in viglu, alcuna ymaginacioni corporea. Conveni adunca ki lu homu sia senza contemplacioni divina, sia, comu dichi lu Propheta, surdu, mutu et checu spiritualimenti: #&CEgo autem&c@ - dichi ipsu - #&Ctanquam surdus non audiebam et sicut mutus non aperiens os suum&c@. Et: #&CUt videntes non videant et intelligentes non intelligant&c@. Ki cussì divi esseri lu homu spirituali astractu da tucti li desiderii et sensi mundani, ki non rispunda quandu esti iniuriatu et affiniasi di audiri nè vidiri li cosi ki non divi, ki lu levanu di lu gustu divinu: ne per avintura, tinendu li finesti di lu so sensu aperti, inchi trasi la morti et alchidi l'anima et dica: #&CMors per fenestras nostra&c@. Adunca essendu nui stricti alcuna fiata a llavurari oy affannari oy per obediencia oy per caritati, cussì divimu affannari ki non perdamu lu exerciciu spirituali. Ki non fichi Deu lu homu per la fimina, ma fichi la fimina per lu homu, zo voli diri, non per lu exerciciu temporali divimu distrudiri lu spirituali, ma lu exerciciu spirituali divi exercitari lu affannu corporali; et comu si ricrea et substenta per lu viguri di lu spiritu, cussì divi lu spiritu renovari per lu exerciciu di lu corpu. Adunca quandu tu affanni, si voy sintiri la dulchiza di Deu, non ti occupari superchu la menti in lu lavuri, ma mayurimenti per lu lavuri risbigla la menti di lu so occiu, ki l'anima occiusa sempri [è] in desiderii. Audisti in lu sermuni di supra ki li homini contemplativi su perfecti a li homini activi in lu amuri divinu et inperò la vita contemplativa è meglu di la activa, per la quali Maria exlissi la octima parti #&Cque non auferetur ab ea in eternum&c@. $181$Tamen cussì esti meglu la vita contemplativa, la quali tinni Maria Magdalena, di la vita activa, la quali tinni Martha, ki, [si] lu contemplaturi minisprizassi a lu serviciu di Christu, purriamu diri di Maria: #&CMelior est iniquitas viri quam bene facientes mulieres&c@; et cussì rumarria minisprizata Maria, zo è la contemplacioni superba, si si vulissi supra tiniri di killu ki affana et servi per Christu in la vita activa. Ma Maria, sintendusi sidiri in li pedi di Christu et audendu la dulchiza di li soy paroli, non si presummia supra sua soru Martha, la quali servia affanandusi in cantu lu focu et cuchinandu per Christu, ma mayurimenti timia, tinendu silenciu, quandu Martha si lamentava di ipsa. Et lu Signuri la difisi, rispundendu ad Martha et firmandula ki fussi sollicita, per ben ki si turbassi inver di multi cosi. Ki conveni per omni modu ki cui servi in la vita activa, per ben ki sia serva in lu serviciu di Christu, ki multi fiati si turbi in la menti sua oy ki non perfectamenti po serviri comu vurria oy ki constrictu ad impliri lu serviciu di Christu, ki avi a ffari, non po cussì tostu nè cussì repusatu turnari a la sua oracioni oy contemplacioni. Adunca meglu esti la vita contemplativa ki la vita activa, ma non sempri. Ki, quandu si tinutu in lu exerciciu di la vita activa et a sserviri lu proximu et a lu infirmu per lu amuri di Christu, intandu vulissi andari ad orari oy a ccontemplari, nota ki tu fai peyu la vita contemplativa di la vita activa, ki non exercixi secundu lu ordini, modu et tempu. Si fussi sempri meglu la vita contemplativa di la activa, et undi è zo ki Christu dixi a Petru, vulendusi dari exerciciu di regiri li soy pecurelli: #&CPetre, amas me? Pasce oves meas!&c@ per tri fiati? $182$Undi è etiamdeu zo ki ipsu Christu, animandu a li soy fidili in lu affannu di la vita activa, dixi: #&CSi quis mihi ministraverit, honorificabit eum Pater meus, qui est in celis. Et iterum: Qui maior est vestrum, erit minister vester&c@. Adunca veru è ki alcuna fiata è meglu la vita activa exercitata per lu amuri di Christu ki la vita contemplativa non exercitata secundu ordini et tempu. Ki dichi Salamuni: #&COmnia tempus habent et suis spaciis transeunt universa sub celo&c@. Ma tu, lu quali si prelatu di Christu, cussì exercita in la vita activa, servendu et pinsandu di mustrarili la vita spirituali et temporali ad tempu ki non lassari di la oracioni et contemplacioni et di la dulchiza di la meditacioni di Christu: da lu quali richipirai forza di menti et di corpu, ki cum paciencia tu poy poci intendiri et exercitari et per vita et per exemplu ministrari li necessitati spirituali et temporali a li toy frati et figloli spirituali, azò ki dica Christu a ti in lu fini: #&CQuod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis&c@. Ki nulla cosa è cussì accepta a Deu, comu lu guadagnu di li animi, per lu quali ipsu Christu si fichi homu et volci conversari cum nui: dichendu ipsu per lu Propheta: #&CNichil mihi dulcius et dilectabile est quam habitare cum hominibus&c@. Adunca cussì diiamu exercitari la oracioni cum lu lavuri, si chi esti la possibilitati di lu corpu, ki non perdimu l'unu exerciciu per l'autru, et plachirimu perfectamenti a Deu. Eccu ki, per la gracia di Deu, avimu cursu in lu supradictu sermuni l'ordini et lu modu di la vita activa et contemplativa, undi ti conveni continiri lu exerciciu si voy aviri saluti. $183$In lu quali exerciciu truvirai multi dificultati, ma lu Signuri libera l'anima sua fidili, quandu lu chama cum devocioni, non sulamenti di omni atruppicuni spirituali, ma lu glorifica et exalta supra tucti li soy inimichi spirituali: #&CClamavit ad me et ego exaudiam eum; cum ipso sum in tribulacione; eripiam eum et glorificabo eum; longitudine dierum replebo eum et ostendam illi salutare meum&c@. %[51.] #&CParabola de cultoribus vinee.&c@ Lu Signuri et Redempturi nostru, zelandu la saluti di li animi nostri per li quali era vinutu a muriri, si isforzava cum tucti li soy forci di repararini di li manu di lu dimoniu li animi nostri et tinirili a la via di la saluti. Undi alcuna fiata si isforzava a parlari in li soy sermuni cum paroli mansueti et humili, alcuna fiata cum terruri et palori asperi et variava li modi et li remedii di la saluti, cussì comu lu tempu et li persuni ki vidia in kistu locu. Adunca usau duri et asperi paroli contra li soy inimichi princhipi di li sacerdoti, cussì ki a lloru midemmi fichi profiriri la loru sintencia, comu si divianu dangnari. Propossi adunca ad ipsi la similitudini di li cultivaturi di la vigna, li quali alchisiru a li misagi di loru signuri, mandati a prindiri li fructi di la vigna, et etiamdeu chi mandau a lu so propriu figlu et &Csimiliter&c lu alchisiru. Et chircandu et adimandandu a lloru di ki pena divinu esseri ponuti tali vigneri malvasi, et ipsi rispusiru contra di loru midemmi et dixiru: #&CMalos male perdet et vineam suam locabit aliis agricolis, qui redent fructum&c@ $184$#&Ctemporibus suis&c@. Et lu Signuri, abprobandu la scintencia loru, dixi: «Adunca lu regnu Deu, zo è la Ecclesia sua, vi serrà livata da lu populu gintili et ydolatri». Et poy li dixi la similitudini di la petra angulari, la quali è ipsu, la quali spiccirà et rumpirà a ccui inchi atroppikirà, zo è a li Iudei, li quali si scandalizaru da ipsu Christu, et supra di cui cadirà li rumpirà, et zo sunnu li malvasi et falsi christiani, a li quali ipsu mandirà in lu infernu, non vulendu observari li soy comandamenti. Intandu li Farisei, intindendu ki Christu parlava contra di ipsi, si isforzaru contra ipsu di dirichi altri scandali per prindirilu, inperò ki sempri li ammonia cum dulchi et ameni paroli. Ora guarda tu beni za comu stava lu Signuri tranquillu et quietu in mezu di killi malvasi, parlanduli cum omni auctoritati. %[52.] #&CDe dando censum Cesari.&c@ Sì comu per multi modi si isforzava lu Signuri ad operari la saluti di li Iudei, cussì ipsi per multi modi lu chircavanu di improperarilu. Mandaru adunca li Farisei a li loru dixipuli cum li Erodiani, zo sunnu li scuderi di Herodes, a spiari a lu Signuri, ki li divissi rispundiri, et dixiruli kisti paroli: #&CLicet censum dari Cesari an non?&c@: conveni di dari lu inchensu a lu imperaturi Cesaru oy non? Et zo fachianu ipsi, ki lu Signuri dichissi ki non conveni dari lu inchensu, ki lu vulianu accusari a lu Imperaturi oy &Cper consequens&c a tucti killi ki eranu per lu Imperaturi. Et si ipsu dichissi ki conveni dari lu inchensu a lu Imperaturi, lu fachissiru odiusu a li Iudei, li quali chircavanu et dichianu ki non divianu pagari lu inchensu a lu Imperaturi, $185$perkì ki observavanu la ligi di Deu. Ma lu Signuri, canuxendu la loru malicia, li rispusi et dixi: #&CRedite que sunt Cesaris Cesari et que sunt Dei Deo&c@: dati a lu Imperaturi zo ki è di lu Imperaturi et zo ki apparteni a la sua raxuni, et a Deu dati zo ki apparteni a Deu. Et ipsi intandu, sintendusi esseri fraudati di la loru pessima intencioni, cussì si parteru. Izà poy tu pinsari et considerari ki, dichendu lu Signuri: #&CRedite que sunt Cesaris Cesari et que sunt Dei Deo&c@, non volci ipsu ki li prelati et li signuri siculari fussiru fraudati di la loru raxuni et ki malu cultellu fora non dari a li rigi oy a li prelati la loru raxuni di li cabelli, li quali sunnu misi da loru cum debitu ordini et raxuni per lu bencumuni. %[53.] &CComu lu Signuri, accustandu a la sua passioni, volci accustari in Ierusalem et comu sanau lu checu in Ierico.&c Lu Signuri nostru Ihesu Christu, approximandu lu tempu di la sua passioni, la quali volci ipsu in sì richipiri per lu nostru amuri, volci accustari a lu locu di la sua passioni, zo è in Ierusalem. Et approximandu primu a Ierico, unu checu, lu quali dimandava sidendu in la via, sintendu per lu rimuri di la genti ki Christu passava, incomenzau a gridari fortimenti et a dimandari a Christu misericordia, dichendu: «O Signuri, agi misericordia di mi!». Et cum so cia cosa ki ipsu fussi di tucti riprisu ki tachissi, ipsu mayurimenti gridava et dichia: «O Signuri, agi misericordia di mi!». Lu piatusu, humili et bonu Signuri si lu fichi viniri dananti et dixili: «Ki voy ki eu ti faza?». Et lu checu rispusi: «Signuri, ki eu viya!». Et lu Signuri cum pietati li dixi: «Vidi!», et incontinenti fu illuminatu. $186$Ora guarda beni quantu voli esseri homu importunu a la oracioni, comu fu kistu checu, ki per sua importunitati, riprisu di tucti li genti ki tachissi, et illu plui gridava et cussì impetrau gracia et fu illuminatu da lu Signuri. Et cussì ni dichi lu Signuri ki siamu importuni ad adimandari ad ipsu gracii, dunanduni ipsu exemplu di lu malvasu iudichi, lu quali, non avendu vogla di fari iusticia a la vidua di so figlu, per incriximentu ki li fachia, #[...]@ ki li fachissi iusticia. Cussì nui essendu importuni di dimandari gracii a lu Signuri, ni darrà gracia. Et si non per nostra virtuti, alcuna fiata per la nostra importunitati, incrixendulu, ki ipsu voli ki nui lu incriximu: cussì dichendu ipsu in lu Evangeliu di li tri pani, li quali dimandava lu amicu di nocti per darilu a lu ospitu, lu quali impetrau, dimandandulu, per sua importunitati. Et comu etiamdeu la Caninea, la quali per sua humilitati et importunitati impetrau gracia di sanari a sua figla. Et inperò ipsu ni amunixi ki siamu importuni a la oracioni di petiri ad ipsu li nostri necessarii spirituali et temporali, dichendu ipsu: #&CPetite et accipietis, querite et invenietis, pulsate et aperietur vobis&c@. Et inperò a lu introytu, ki lu Signuri fichi in Ierico, illuminau a killu checu, ma in lu exitu di Ierico illuminau dui cheki. %[54.] #&CDe Iakeo.&c@ Trasendu lu Signuri in la chitati di Ierico et sicutandulu multu populu per audiri la sua predicacioni, Iackeu, princhipi di li publicani, desiderandu di vidirilu et non lu putendu vidiri per la fulla di lu populu, ki ipsu era di pichula statura, muntau supra unu arboru, lu quali si chama excelsa, lu quali era in la $187$via undi divia passari lu Signuri. Et standu supra killu arboru, claramenti cum grandi gauyu vidi lu Signuri comu passau. Ma lu Signuri, vulenduli dari mayuri gauyu, ipsu li dixi: #&COmni habenti dabitur et habundabit in se&c@. Guardandulu li dixi: «O Iakeu, ixindi tostu et va, apparicha per mi, ki eu voglu maniari ogi a la tua casa». Et ipsu incontinenti ixisi et andau cum grandi gauyu a la sua casa per apparichari lu convitu a lu Signuri. Et andandu lu Signuri per maniari, ipsu lu richippi cum grandi alligriza. Et maniava lu Signuri insenbla cum li autri publicani et peccaturi per tirarili a sì per la sua predicacioni, ki ipsu dixi: #&CNon veni vocare iustos set peccatores ad penitenciam&c@; cum so cia cosa ki di zo li Farisei lu riprindianu, ki maniava cum li peccaturi. Izà poy tu considerari comu lu benignu Signuri duna plui ki homu lu adimanda, a ccui lu desidera. Eccu ki za Iakeu, desiderandulu, muntau supra lu arboru per vidirilu et ipsu benignu Signuri si li volci dari &Cpersonaliter&c zo ki desiderava et andau a maniari cum ipsu. %[55.] #&CDe ceco nato.&c@ Andandu lu Signuri in Ierusalem, vidi unu checu di la sua nativitati, zo è ki non avia ochi, si non lu signu oy la fossa undi divianu esseri li ochi. Et lu Signuri benignu fichi lutu cum lu so sputu et untauli lu locu undi divianu esseri li ochi et incontinenti si apersi la carni et fichirusi li ochi et richippi la luchi et vidi charamenti, lu quali miraculu fu notu a ctuctu Ierusalem. $188$Ora legi in lu Evangeliu et vidirai la audacia la quali appi kistu checu illuminatu contra li Iudei et comu tinia virilimenti la parti di Christu et comu era gratu et rendia sempri gracii a Deu di li beneficii richiputi da ipsu. Sachi ki nullu peccatu è mayuri di la ingratitudini, ki dichi sanctu Bernardu: #&CIngratitudo inimica est anime, exinanicio meritorum, virtutum dispersio, beneficiorum perdicio; ingratitudo ventus est urens, siccans sibi fontem pietatis, rorem misericordie et fluenta gracie&c@: la ingratitudini è inimica di l'anima, mancanza di li meriti, sparnuzamentu di li virtuti, perdicioni di li beneficii; la ingratitudini è unu ventu siccu et ardenti, la quali sicca la fonti di la divina pietati et la rusata di la sua misericordia et li flumi di la sua gracia. %[56.] #&CIncipiunt misteria passionis Christi.&c@ Unu iornu predicandu lu Signuri Ihesu Christu in lu Templu et intra li altri cosi dichendu: #&CSi quis sermonem meum servaverit, mortem non gustabit in eternum&c@, audendu zo li Iudei, ki sempri lu insidiavanu, li rispusiru: «Et tu si mayuri di lu nostru patri Abram, lu quali fu mortu? Et etiamdeu et li propheti foru morti, et tu dichi per tua superbia: Cui observirà li mei paroli non murrà iammai! Cui ti fai tu?». Et lu Signuri rispusi: «Per certu vi dicu ki ananti ki Abram fussi, eu su». Et li Iudei prinderu a ccaxuni per kista parola, cridendusi ki fussi impossibili zo ki lu Signuri dichia oy ki dichissi minzogna. Li Iudei prisiru $189$li petri per lapidiarilu, lu Signuri tamen, per nostru exemplu, ki non ni fussi cuntatu in peccatu quandu fugissimu di li nostri persecuturi, sì si amuchau et exiu di lu Templu, ki ancora non era vinuta la ura di la sua passioni. Unu altru iornu in la festa di la dedicacioni di lu Templu, essendu in lu porticatu di Salamuni, lu turniaru li Iudei, lupi rapachi, et cum fururi et stricturi di denti li dixiru: #&CQuousque animas nostras tollis? Si tu es Christus, dic nobis palam&c@. Ma lu mansuetu agnellu Christu dixi a lloru: «Eu vi parlu et vui non mi criditi; li operi, li quali eu fazu in lu nomu di lu meu Patri, ipsi dunanu testimoniu di mi». Guarda adunca tu ora lu Signuri, ipsu li parla cum humilitati et ipsi li rispundianu comu cani arraiati, cum grandi superbia; finalimenti, non putendu occultari plui lu loru venenu, prisiru li petri per lapidiarilu. Ma lu Signuri li refrenau cum dulchi paroli: #&CMulta bona opera ostendi vobis: propter quod opus vultis me lapidare?&c@ Ma li cheki di la menti et di lu spiritu li rispusiru: #&CDe bono opere non lapidamus te, set de blasfemia, quia tu, homo cum sis, facis te ipsum Deum&c@. Guarda quanta chikitati era in loru, ki, videndu li miraculi infiniti li quali ipsu fachia per sua potencia, non lu vulianu cridiri ki ipsu fussi Deu, ma mayurimenti lu vulianu auchidiri, cridendu ki per arti magica ipsu fachissi li miraculi et per sua superbia si fachissi Deu. Ben per certu li avi chicatu la malicia loru, ma, perkì ki non era vinuta la ura di la sua passioni, humilimenti si seperau et ipsu Christu ixiu di fora. %[57.] $190$#&CDe resurrecione Lazari.&c@ Kistu miraculu di la resursitacioni di Lazaru divi tu pinsari cum grandi devocioni, comu si tu chi fussi presenti, accumpagnatu cum Martha et cum Maria sua soru. Adunca Lazaru essendu infirmu in Bectania, Martha et Maria soy sururi, li quali eranu famuliarissimi di lu Signuri, mandaru ad ipsu fina a lu flumi Iordanu, undi ipsu avia fuyutu, persecutandulu li Iudei. Et mandanduli a diri: «O Signuri, Lazaru, nostru frati, lu quali tu ami, esti infirmu», non li mandaru a diri ki vinissi et sanassilu, ki, perkì lu amava, bastava a dirili ki era infirmu, zo è ki stassi a sua voluntati a viniri et sanarilu. Ma lu Signuri, audutu lu loru missaiu, non chi volci andari fina a poy di dui iorni, azò ki, mortu Lazaru, lu resursitassi. Et poy dixi a li soy dixipuli: «Sachati ki Lazaru, nostru amicu, è mortu et esti gauyu di vui, li quali sapiti ki eu non era cum ipsu»; &Cquasi dicat&c: «Beni mi diviti cridiri ki eu sia Deu, ki, non essendu illà, sachu et dicuvi ki ipsu esti mortu». Et kisti paroli dixi lu Signuri a li apostoli per firmarili a la fidi, ki ancora ipsi dubitavanu in la fidi, per beni ki avanti lu avissiru confissatu Figlu di Deu: «Andamu adunca ad ipsu per resursitarilu». Vinutu adunca lu Signuri fina in cantu Bethania, Martha tamen, audendu ki lu Signuri era vinutu, andau ad ipsu et cum lacrimi si gictau a li pedi et dixili: «Signuri, si tu fussi statu za, non fora statu mortu Lazaru, meu frati: ma eu sachu beni ki zo ki tu adimandirai a Deu, illu ti lu adimplirà!». Lu Signuri li rispusi: «To frati risursitirà». Et intra kisti paroli parlaru multu insenbla di la universali resurrecioni et di la sua potestati, la quali l'avia datu lu Patri, di resursitari li morti, di quali morti ipsu vulissi. Martha mandau a chamari a Maria ki vinissi a lu Signuri. $191$Audendu Maria ki lu Signuri era vinutu, adastatamenti vinni ad ipsu et cum lacrimi si gictau a li pedi soy et dixili simili paroli ki avia dictu Martha. Ma lu Signuri, videndu plangiri a Maria, la quali ipsu multu amava, plansi ipsu cum ipsa, consulandula di so frati, et dixili: «Undi l'aviti misu?». Non ki lu Signuri non lu sapissi, ma parlava secundu lu modu humanu. Et illi rispusiru: «Signuri, veni et vidi». Et minarilu a lu monumentu, dichendu Maria andandu per la via: «O Signuri, da poy ki ti partisti di nui, sempri simu stati cum duluri; ora, videnduti, simu tucti consulati. Ma eu ti pregu, Signuri, non andari in Ierusalem, ki, comu tu say, li cani Iudei ti chercanu di alchidiri». Et lu Signuri li rispusi: «Non aviri tristicia di zo, ki lu meu Patri si ·nchi providirà». Et cussì parlandu iunsiru a lu munimentu. Martha tamen andau a lu Signuri et, non vulendu ki lu fetu li accustassi, li dixi: «O Signuri, ià avi quatru iorni ki fu suctirratu et feti, perkì vi chi affannati?». Et lu Signuri li dixi ki «si tu cridirai, vidirai la maravigla di Deu». Et livata la petra di lu monumentu, et lu Signuri dixi a lu Patri, alzandu li ochi a lu chelu: «Gracii ti adimandu, Patri meu, ki sempri mi exaudisti. Eu sachu beni ki sempri mi audi, ma zo dicu per kistu populu, ki criya ki tu mi mandasti». Et gridau una grandi vuchi et dixi: «O Lazaru, veni fora!». Et incontinenti Lazaru resursitau et ixiu fora di lu monumentu, tamen ligatu cum cordi comu era usu in killu tempu. Et lu Signuri comandau a li soy dixipuli ki li ixoglissiru et, ixoltu Lazaru, li soy soru caderu a li pedi di lu Signuri et rigraciarulu et poy lu minaru a la casa loru. Kistu miraculu fu devulgatu per tuctu Ierusalem. Et da tandu li summi sacerdoti, arsi di invidia, si determinaru darili morti et alchidiri a lLazaru per lu duluri ki avianu di la sua resursitacioni, ki cussì fu famusu kistu miraculu ki dedi stupuri ad omni homu. %[58.] $192$#&CDe maledicione fici et de muliere adultera.&c@ Cum so cia cosa ki secundu la ystoria di lu Evangelu la maledicioni di la ficara et la representacioni di la adultera foru poy ki lu Signuri muntau in Ierusalem, honoratu comu rigi, a ccavallu all'asina, tamen, per vacari a la meditacioni di la sua passioni, li mictimu ambidui in kistu locu. Muntandu lu Signuri inver di Ierusalem, in la via chi era una ficara virdi et bella et plina di pampini et, andandu ad ipsa et non chi truvau ficu, la maledixi, et incontinenti siccau tucta. Et cussì li dixipuli indi appiru grandi ammiracioni et zo fichi lu Signuri figurativamenti, zo è per signu, ki non era intandu tempu di ficu. Significa adunca kista ficara, cussì bella et pampinuta, lu lignaiu di li Iudei, li quali per la vinuta di Christu siccaru di omni gracia divina et per li loru malicii et malvasi operi et pumpusi et tucti mundani, li quali di fora parianu belli a li genti et di intru sunnu sicki da omni gracia per li loru vicii. Vigilavanu sollicitamenti li Farisei in li insidii di Christu per darili morti et prisiru una fimina in adulteriu, la quali secundu la Ligi divia esseri lapidiata, et minarula a lu Signuri et dixiruli: «Nui avimu prisu kista fimina in adulteriu et la Ligi cumanda ki diia muriri: tu ki dichi ki fazamu di kista?». Et zo fichiru li Iudei per insidiari a lu Signuri, ki si lu Signuri dichissi: «Lapidiatila, comu cumanda la Ligi», ipsi lu avirianu accusatu ki si fachia iudichi di dari sintencia ad altrui per sì midemmi oy lu avirianu publicatu per impiu et crudili; et si ipsu avissi dictu: «Non la $193$lapidiati», et ipsi lu avirianu dictu ki dichia contra la Ligi. Ma lu Signuri, videndu la loru astucia, non rispusi, ma si abaxau in terra et scrivia cum lu so digitu li peccati loru, per li quali illi eranu plui digni di morti di la fimina adultera. Li Iudei, confusi, si ·ndi andaru ora l'unu ora l'autru et rumasi la fimina adultera sula cum lu Signuri. Et lu Signuri benignu et graciusu li dixi: «O fimmina, cui ti accusa?». Et illa rispusi: «Nullu, Signuri, ki cui mi accusava si ·ndi sunnu andati». Et lu Signuri li dixi: «Vactindi et non peccari plui, ki eu non ti condannu», la quali parola fu summa penitencia. Di la summa penitencia ki fa lu penitenti si esti non peccari plui, poy ki si avi confessatu. %[59.] #&CIncipit tempus passionis Christi.&c@ Appropinquandu lu tempu di la passioni di Christu, allumati di ira et di invidia, li pontifichi et li Farisei per la resursitacioni di Lazaru, determinaru per omni modu di alchidirilu. Et fichiru consiglu in la [casa di] Cayfas, princhipi di li sacerdoti, in lu quali consiglu dixi Cayfas: #&CExpedit ut unus homo moriatur pro populo et non tota gens pereat&c@. La quali parola fu profetica et proficia, ki convinia ki Christu murissi per ricaptari lu populu di li manu di lu dimoniu et non perissi tucta la genti, zo è ki fussiru danati. La quali proficia non dixi Cayfas da sì oy da sua virtuti, ma perkì era pontifichi di killu annu, profitandu dixi la virtati contra sua voluntati. Nota za ki Deu multi fiati mustrau la sua virtati per li homini malvasi, ipsi tamen non sapendu zo ki diri per sì ma per la virtuti di Deu, lu quali li fa manifestari la virtati, ipsi non vulendu. O cani pessimi et ki pessimu consiglu aviti factu di $194$alchidiri killu ki vinni a salvari! Ma cussì convinia ki si fachissi consiglu determinatu da Deu, zo esti ki vui pessimi Iudei alchidissivu a so Figlu et fussivu reprobati et livati di vita eterna per la vostra superbia, et tucta la genti di lu mundu richipendu poy la sua fidi, fissiru electi in vita eterna per la loru humilitati. Ma lu sapienti Christu, vulendu dari locu a la ira loru, si ·ndi andau ad una terra, la quali si chama Efrem, in lu desertu, et illocu stava cum li soy dixipuli. Et cussì fugiu lu humili Christu dananti di la fachi di li soy servi: tamen fugendu lu Signuri di li soy inimichi, dedi exemplu a nui di fugiri undi non putimu resistiri a li nostri inimichi. Ma lu Signuri varia lu tempu, ki alcuna fiata fugi li persecucioni, alcuni fiati fugi lu honuri, comu fu quandu lu populu lu volci fari re et ipsu fugiu lu honuri. Ora, vulendu mustrari la potencia et ki, quandu fugia, non fugia per pagura, ma per nostra dispensacioni, volci muriri et viniri cum spontania voluntati a lu locu di la sua passioni: azò ki a tucti mustrassi non aviri pagura di muriri per hobedencia di lu Patri, ma mayurimenti gaudiri per la sua resurrecioni et di lu acquistamentu di tucti li homini li quali vinniru poy di la sua splendida fidi. Muntau adunca in Becthania lu sabatu ananti di la festa di la Auliva, la quali Bethania esti arrassu di Ierusalem dui migla, la quali era intandu castellu oy terra di Lazaru et di Martha et di Maria. Et ipsi lu richippiru cum grandi alligriza et fichiruli la cena di lu so maniari in la casa di Simuni liprusu, lu quali era loru consanguineu; intandu Maria Magdalena apersi la boxula labaustru di killu unguentu preciusu et unsi lu capu et li pedi a lu Signuri. Et zo ipsa fichi un'altra fiata per contricioni di li soy peccati; ora lu unsi per devocioni di amuri, ki tantu lu amava ki non si putia saciari videndulu et audendulu parlari. Ma lu tradituri di Iuda murmurau di zo et lu Signuri li dixi ad ipsu et a ctucti li apostoli, excusandu a Maria: #&CUt quid molesti estis huic mulieri? Bonum&c@ $195$#&Copus operata est in me&c@. Et cum so cia cosa ki lu tradituri di Iuda non rispondissi, tamen per duluri ki appi, ki non pocti vindiri lu unguentu et appropiarisilu a ssì, ki era larruni, andausindi a li pontifichi et a li Farisei et vindiu a lu Signuri #.xxx.@ dinari: zo è quanti li putia viniri di la dechima di zo ki putia valiri lu preciusu unguentu, ki ipsu pensau ki killu unguentu valissi trichentu dinari et a ssì indi vinissi trenta dinari per la sua dechima. Et inperò ipsu vindiu a lu Signuri lu mercuri sanctu per #.xxx.@ dinari, ki lu Signuri li avia datu la dechima di omni cosa ki li era mandatu. Ora pensa tu beni, servu di Christu, comu lu Signuri tucta la simana sancta, zo esti fina a lu veniri di la sua passioni, maniava sempri et bivia cum li soy dixipuli et cum la matri et li autri soy devoti in Becthania in la casa di Martha, eceptu lu iovidì di la Cena. Ora fa ki tu sigi in tali convitu cum loru cum tucta la tua menti et pensa beni cum quantu timuri stava Nostra Donna sintendu approximari la morti di so figlu. Oy non cridiri ki la Virgini Maria, audendu la parola di so figlu ki dixi a li dixipuli murmuranti di killu unguentu, parendu ad ipsi ki si perdissi, dichendu contra Maria Magdalena: #&CUt quid perdicio hec? Poterat enim unguentum venumdari et dari pauperibus&c@, et ipsu rispusi a lloru, excusandula: #&CHec mulier hoc unguentum ponens in capud meum ad sepelliendum me fecit&c@, #[…]@. Sachi ki kisti paroli foru cultellu a la matri ki li passau lu cori, sapendu ki si accustava a la morti di so figlu. Oy non cridiri ki tali parola fussi cultellu ki passassi li visceri di la Virgini et Matri? Multi cosi parlau lu Signuri a li Iudei in paroli da lu sabatu fina a lu iovidì di la Cena, omni iornu andandu in Ierusalem et turnandu a durmiri et a maniari in Bethania cum li soy dixipuli. %[60.] $196$#&CDe festo palmarum.&c@ Lu iornu sequenti, zo esti la dominica di li Palmi, si preparau lu Signuri ben matinu di andari in Ierusalem cum novu modu, zo è ki fussi ascuntratu da omni persuna cum grandi honuri comu rigi, ad incitari la invia di li Iudei per darili tostu morti. La sua matri dulenti, sintendulu cum piatusu afectu, andau ad ipsu et dixili: «Figlu meu dulchi, undi voy andari? Voy tu andari a muriri? Ià say ki li Iudei ti desideranu di alchidiri. Eu ti pregu piatusamenti, non chi andari!». Et similimenti li dixiru li soy dixipuli. Et la Magdalena plui di tucti li autri pitia ki non chi andassi, ki lu amava plui, dichenduli: «O mastru nostru piatusissimu, prigamuti multu ki non ni contristari: exaudini kista nostra peticioni, ki vui non chi diiati andari ora in Ierusalem, ki provocariti a li Iudei a darivi morti». Et lu Signuri li rispusi et dichi: «A mmi conveni di fari la hobediencia di meu Patri, per ki mi mandau, ma vui non vi diiati turbari, ki eu vi promectu turnari a vui kista sira». Et incomenzau ad andari cum li soy dixipuli, tamen la matri et Martha et Maria et li autri, ki lu amavanu, chi andaru apressu. Et vinendu ad una villa ki era di li sacerdoti, ki si chamava Betfage, mandau dui di li soy dixipuli ki andassiru dananti in Ierusalem et minassiru una asina cum lu so pullu, la quali era ligata ad unu locu publicu per serviciu di li poviri et di li strani. Et minata l'asina, primamenti cavalcau supra ipsa et andau unu pocu di via et scavalcau di la asina et cavalcau a lu pullu, mictenduli li soy dixipuli li soy vistimenti di sucta, et cussì cavalcau lu Signuri di lu mundu a trasiri a la chitati di Ierusalem. O Creaturi di lu mundu, o Signuri di li angeli et di li homini, et undi su li toy cometivi et li sceri di li cavalli armati? Et undi su li selli tarrasiati et li freni inaurati et li cavalli parati $197$et cum li ritrangki deaurati, comu vanu li grandi re? Ki lu Signuri di lu mundu, per distrudiri la pompa humana, cavalcau la asina per trasiri a la sua chitati regali. Volci sicutari lu Signuri zo ki, ià si fa multi tempi ananti, fu dictu per lu Spiritu Sanctu: #&CNon in fortitudine equi voluntatem habebit neque in tibis viri beneplacitum erit ei&c@. Lu populu adunca di Ierusalem, sintendu ki lu Signuri vinia, punti per lu Spiritu Sanctu, insinblati cum li pichulilli et infanti, taglandu rami di arbori et di palmi, purtanduli in manu per regali honuri et parandu la via cum li loru vestimenti, gridavanu cum gauyu, cantandu et dichendu: #&CBenedictus qui venit in nomine Domini, rex Israel!&c@ Tamen, a nostru exemplu, non aiamu firmiza et voluntati in lu gauyu temporali, ipsu chi mixcau unu pocu di plantu, ki, muntandu in Ierusalem, plansi la sua distrucioni et dixi: #&CO si cognovisces et tu, quasi dicat: pro certo fleres&c@. Tri fiati truvamu ki plansi lu Signuri. Primu in la resurrecioni di Lazaru, per lu peccatu factu per li primi parenti, per lu quali trasiu la morti a lu mundu. Plansi ancora in la sua passioni et cussì dichi lu Apostolu: #&CCum clamore valido et lacrimis exauditus est pro sua reverencia&c@. Plansi ancora senza kisti tri fiati, zo è in la sua infancia, cussì comu dichi lu ymnu: #&CVagit infans inter arta conditus presepia&c@, et zo fichi ki lu dimoniu non lu canuxissi a la sua incarnacioni. Et plansi ancora quandu sanau lu surdu et lu mutu, dichendu lu Evangelista: #&CIngemuit et ait: Effeta, quod est adaperire&c@. Tu adunca, servu di Christu, isforzati ad plangiri cum ipsu cum duluri di cori. $198$Trasiu adunca lu Signuri cum tali triunfu in Ierusalem et tucta la chitati [fu] commutata, videndu intrari lu Signuri cum tali triunfu. Vinni adunca in lu Templu cum killu triunfu et truvau in lu Templu ki si ·nchi fachia la fera di vindiri et accactari, et zo fachianu fari li sacerdoti per lu loru avantaiu et grandi avaricia: et zo fachianu ki li agenti ki vinianu a lu Templu truvassiru ki vindiri et ki accactari et offeriri a li sacerdoti di lu Templu, li quali sacrificii eranu acquistati ad ipsi. Et lu Signuri, incontinenti ki chicau a lu Templu, li cachau a tucti killi ki vindianu et ki accactavanu in lu Templu, et kistu fu lu secundu cachamentu. Et lu Signuri stava puplicamenti in lu Templu, predicandu a lu populu et nullu li ausava contradiri. Ma li Farisei, stupefacti et distructi di tanta gloria, audendu gridari cum gauyu ad omni persuna dichendu: #&CBenedictus qui venit in nomine Domini rex Israel&c@, dixiru a lu Signuri: #&CAudisti quid isti dicunt?, quasi dicant&c@: «Perkì consenti ki lu populu ti dugna laudi divina?». Et lu Signuri li rispusi: #&CAmen dico vobis, quod si isti tacerent, lapides clamarent&c@: per certu vi dicu, ki si kistu populu tachissi, li petri gridirianu ki eu su Deu. Et, audendu, li Farisei plui si allumavanu di ira ad alchidirilu. Tuctu killu iornu stectiru diuni per kistu cachamentu maraviglusu: non truvaru nullu ki li invitassi a maniari. Turnausindi cum li dixipuli et la matri et tucti li autri, ki li andaru accompagnari, in Bethania et illocu maniaru insembla. Izà putimu pinsari ki, approximandu lu iovidì di la Cena, lu Signuri divia passari di kistu mundu et andari a lu $199$Patri. Et sapendulu maximamenti la matri et la Magdalena, lu mercuri la sira andandusindi primu la Magdalena a lu Signuri, et dixili: «O Signuri benignu, nui tucti ti prigamu ki a nostra caritati fazati za cum nui la pasca et maniati dumani cum nui et non andati in mezu di killi cani Iudei, ki vi chercanu di alchidiri». Et lu Signuri li rispusi: «O amichi mei et soru mei, vuliti ki eu sia disobedienti a lu meu Patri? Illu voli ki eu faza per omni modu la ultima festa di kista Pasca in Ierusalem et poy mi ·ndi muntirò ad ipsu ki mi mandau». Audutu kisti paroli la Magdalena, la quali stringia ad ipsu ki ristassi, ki fortimenti lu amava, cum grandi duluri et plantu si ·ndi andau a Nostra Donna et dixili cum grandi duluri la risposta ki li dedi lu Signuri et prigaula ki ipsa andassi et ki lu prigassi ki rumanissi di fari la pasca in Ierusalem. Andau adunca la matri cum piatusu affectu a lu figlu, prigandu la matri ki fachissi la pasca cum ipsa et cum la Magdalena in Bethania et non andassi in Ierusalem. Lu figlu, videndu ki non putia consulari di duluri la matri, li dixi: «Matri mia dulchissima, perdunami ki eu non pozu altru fari ki zo mi constringi la obediencia di meu Patri, ki ipsu voli ki per ricactari la humana natura eu mora et vayamindi ad ipsu per morti. Et poy resursitatu, primamenti virrò a cti et consulirocti». Audendu zo la matri, unu cultellu li passau lu cori, et dixi a la Magdalena: «Andamu tucti et murimu cum ipsu». Consulanduli ipsu adunca cum dulchi paroli, si ·ndi muntau in Ierusalem cum li soy dixipuli, et la matri cum la Magdalena et li autri lu secutaru per fari la pasca in lu munti di Syon, in killu grandi cinaculu oy casa la quali avia factu per sì lu re David in lu castellu di Syon. %[61.] $200$#&CDe cena Domini&c@. Vinendu lu tempu di la redempcioni humana per lu spandimentu di lu priciusu sangu di Christu, volci ipsu fari la ultima cena cum li soy dixipuli, ananti ki si partissi da loru per la sua morti, in signu ki sempri si arricordassiru di so amuri, per quactru cosi spiciali, li quali li mustrau in lu fini so. La prima si fu quandu li saciau di chivu corporali, fachenduli la cena di lu maniari; la secunda di la sua gluriusa humilitati, per la quali li volci lavari li pedi standu a iunuchuni dananti loru, et per exemplu di tanta humilitati li lavau la consiencia di l'acqua spirituali; lu terzu, sacianduli l'anima di lu so corpu dulchissimu, dunanduli lu so corpu in sacramentu, in veritati per sustancia et in figura oy in sacramentu per paciencia; lu quartu si fu per la doctrina di lu sermuni dulchissimu, lu quali li saciau et impliu tucti li midulli di l'anima. Ora guarda beni inver la prima causa, comu Petru et Iohanni et Andria per lu comandamentu di Christu andaru ad unu so amicu in monte Syon, undi chi era killu cinaculu oy refitoriu di maniari, grandi, stratu, apparichari la pasca. Et intandu era lu iovidì a vesperi: vinni ipsu cum li soy dixipuli a la chitati et andaru a lu predictu locu. Et intratantu ki la pasca oy l'agnellu si arrustia, alcuni di li #.lxxij.@ dixipuli eranu seperati et ipsu era cum li soy #.xij.@ apostoli in unu agnuni di la casa et ipsu li parlava cosi salutiferi ki appartinianu a la cena. Eu lexi in la Ligenda di sanctu Marciali, lu quali era unu di li #.lxxij.@ dixipuli, comu ipsu aiutau a ministrari la cena di lu Signuri et, essendu omni cosa apparichata, lu dulchissimu $201$Iohanni Evangelista andau et dixi a lu Signuri: «O Signuri, viniti quandu vi plachi, ki omni cosa è apparichata». Ora guarda et intendi beni za, servu di Christu, cum quantu amuri fu lu Signuri a la sua cena cum li soy dixipuli, ki non sunnu di abreviari tali cosi ma su multu di meditarili. Accustausi lu Signuri cum li soy dixipuli a la mensa, et Iohanni, so dilectu, non si partia iamay da ipsu, sempri coniunctu a lu so latu, et tandu quandu fu prisu lu Signuri, quantu quandu fu cruchifiatu, non si partia iammai da ipsu. Et tucti, lavati li manu, si assictaru; lu Signuri benedixi la mensa. Era killa mensa quatrata et chavata di multi tabuli, li quali eu vidi a Ruma in la ecclesia di sanctu Iohanni Lateranii et misuraila et era, per omni quatru, palmi #.v.@. Et per omni quatru chi putianu sidiri tri apostoli et in lu angulu sidia lu Signuri Ihesu Christu, lu quali maniava lu sacru agnellu cum tucti li #.xij.@ apostoli insenbla in una scutella misa in mezu di loru. Et inperò non poctiru intendiri li dixipuli, quandu lu Signuri dixi: #&CQui intingit mecum manum in parasiden, hic me tradet&c@, ià tucti stindianu li manu a la scutella. Et fu purtatu in mezu lu agnellu pascuali arrustutu; ma pensa beni ki dichi la Ligi, ki kistu agnellu si divi maniari standu a l'alirta et chinti, cum li bastuni in manu, et cussì lu divianu maniari lu Signuri cum li soy dixipuli. Ma perkì ki esti scriptu ki Iohanni Evangelista era apuyatu supra lu pectu di lu Signuri et ipsi non avissiru sidutu? Sì ki eu mi pensu ki quandu stavanu a l'alirta, quandu sidianu maniandu lu agnellu. Purtatu adunca lu agnellu pascali arrustutu in la mensa, prisilu lu Signuri comu veru et humili agnellu, ki ipsu era, et, perkì ki ipsu era in mezu di loru non comu Signuri ma comu ministru, ipsu lu taglava et $202$partialu a li dixipuli per maniarilu. Et ipsu, maniandu cum ipsi, li confortava ki maniassiru, ipsi tamen non maniavanu cum alligriza, ki stavanu timurusi ne alcuna cosa avinissi a lu Signuri per li insidii di li Iudei. Et maniandu insenbla lu Signuri manifestau comu unu di loru lu divia tradiri et dixi: #&CDesiderio desideravi hoc pasca manducare vobiscum, set unus vestrum me traditurus est&c@. Audendu zo li dixipuli, unu cultellu di duluri li trasiu a lu cori et non putianu plui maniari, guardandu cum stupuri l'unu all'autru et dichendu: #&CNumquid ego sum, Domine?&c@ Ma lu maledictu di Iuda non cessava di maniari, fingendu non esseri ipsu lu tradituri. Tamen Iohanni, ad istancia di Petru, dixi a lu Signuri: #&CDomine, quis est qui tradet te?&c@ Et lu Signuri, comu a so speciali dilectu, li dixi cui lu divia tradiri. Audendu zo, Iohanni fu stupefactu di lu Signuri et plangendu et intru di sì richipendu la dulchiza spirituali, et non lu dixi a Petru. Comu dichi sanctu Augustinu, si Petru avissi saputu lu tradituri di lu Signuri, si aviria livatu et scannatulu cum li denti. Pensa tu adunca za comu lu Signuri teni a Iohanni, so dilectu, supra lu so pectu et comu lu impli di la sua spirituali dulchiza et di la sua consolacioni et revelacioni in li soy secreti. Ben per certu si amavanu dulchimenti insenbla di perfectu amuri! Pensa etiamdeu, lu secundu, [lu] amuri ki a lloru mustrava lu Signuri in lu lavari di li pedi, ki ipsu si livau di lu maniari et spuglausi et chinsisi una tuvagla et misi l'acqua calda intra una conca et, assictati li dixipuli, andau primu a llavari li pedi a Petru. Ma Petru, videndu ki la divina Maiestati si aginuchava a li pedi soy per lavarili li pedi, dixi: #&CNon lavabis&c@ $203$#&Cmihi pedes in eternum!&c@ Et lu Signuri li rispusi: «Si tu non voy ki eu ti lava li pedi, non avirai parti cum mi in paradisu». Ma audendu zo, Petru mutau lu visu et la voluntati et dixili: «Non sulamenti li pedi, ma li manu et lu capu». Et lavati li pedi di Petru, &Cprosequens&c li lavau a tucti li dixipuli et etiamdeu a lu so tradituri Iuda. O pessimu cori induratu di Iuda, perkì perseveri a tanta duriza, videndu dananti di ti tanta humilitati! Adimplutu lu misteriu di lu lavari di li pedi, turnau da capu lu Signuri a la mensa ad maniari cum ipsi. Izà poy tu pinsari chincu virtuti grandissimi li quali mustrau lu Signuri di kista sua passioni. Et primu la humilitati di lu lavari di li pedi; la secunda, caritati di darisi a ssì midemmi in sacramentu di lu so corpu et sangui, ki sempri lu aiamu in memoria tantu amuri, et di la doctrina ki ni dedi in lu so dulchi sermuni; la terza, di la sua paciencia ki appi purtandu fidi a lu fini di lu so tradituri et purtandu virgogna et peni et finalimenti morti per nostra redempcioni; la quarta, lu insignamentu di la sua oracioni, comu comisi tucta la pena di la sua passioni a la voluntati di lu Patri, lu quali volci ipsu purtari fina a la morti, azò ki nui la obediencia, ki avimu promisu ad ipsu, la diiamu purtari per lu so amuri fina a la morti. %[62.] #&CDe comunione corporis sui ad dixipulos.&c@ Inver di la terza causa pensa beni lu dignissimu amuri lu quali appi lu Signuri in nui, ki, andandusindi a lu Patri per morti, ni lassau a ssì midemmi in chivu per sacramentu, azò ki, sempri usandulu et maniandulu ipsu, ni fussi sempri in memoria lu so $204$amuri. Et inperò, lavati li pedi a li soy dixipuli, si assictau da capu in la mensa cum ipsi et, maniandu cum loru, prisi ipsu lu pani et, guardandu in chelu a lu Patri, lu benedixi et spizandulu lu dedi cum li soy proprii manu a li dixipuli dichenduli: #&CHoc est corpus meum, quod pro vobis tradetur: hoc facite in meam commemoracionem&c@. Et similimenti prisi lu calichi cum vinu et acqua et dedili a biviri et dixi: #&CHic est sanguis meus, qui pro vobis effundetur&c@. Et dichendu kisti paroli lu pani incontinenti si transmutau in sua carni et lu vinu in so sangui. Et cussì saciau li soy dixipuli da sì, lu quali era vita eterna, a sua eterna memoria, et ki sempri fussi in lu chelu personalimenti. Nulla cosa ni pocti lassari plui dulchi et plui cara, a nostra consolacioni, ki a ssì midemmi. Lu quali sacramentu è killu propriu lu quali fu natu di la Virgini Maria, lu quali fu cruchiffissu per nui, lu quali muntau in chelu et divi viniri a iudicarini, lu quali ni darrà lu so paradisu si nui farrimu za la sua voluntati, oy nni darrà lu infernu si lu minisprizirimu. %[63.] #&CDe sermone Domini post cenam.&c@ La quarta cosa, ki fichi lu Signuri, si fu killu so dulchi sermuni, plinu di omni consulacioni et plinu di focu allumatu di lu Spiritu Sanctu. Ki, comunicati tucti li dixipuli, intra li quali comunicau a Iuda, so tradituri, secundu ki dichi sanctu Augustinu, partiusi Iuda, livandusi di la mensa, per parlari cum li summi sacerdoti. Et lu Signuri li dixi: #&CQuod facis, fac cicius&c@, et cussì si partiu Iuda. Et lu Signuri infra tantu fichi killu so dulchi sermuni a li dixipuli, in lu quali sermuni chincu priciusi cosi tu chi poy pinsari. Et la prima è comu, confortanduli, li dixi a lu so partiri: #&CAdhuc&c@ $205$#&Cmodicum vobiscum sum et non reliquam vos orfanos, sed vado et venio ad vos. Et iterum videbo vos et gaudebit cor vestrum et gaudium vestrum nemo tollet a vobis&c@ et multi altri paroli simili a kisti, li quali li trasianu in cori comu focu di amuri. La secunda cosa poy pinsari in kistu dulchi sermuni, comu li insignau observari li soy comandamenti, undi pindia tucta la vita nostra, dichenduli: #&CHoc est mandatum meum ut diligatis invicem. Et [in] hoc cognoscent omnes si mei estis dixipuli, si dileccionem abueritis ad invicem&c@ et altri dulchi paroli, li quali, ligendu tu tuctu lu testu di lu sermuni, li purrai intendiri di quanta dulchiza sunnu. La terza cosa ki tu poy pinsari [in] lu predictu sermuni si esti comu li amunia a la observancia di li soy comandamenti, dichenduli: #&CSi diligitis me, mandata mea servate. Et: Si precepta servaveritis, manebitis in dileccione mea. Sicut ego Patris mei servavi et maneo in eius dileccione&c@. La quarta cosa di lu sermuni poy pinsari comu li duna confidanza in lu sustiniri di li tribulacioni, li quali li divianu supra viniri, confissandu lu nomu di lu Signuri intra la genti, dichenduli: #&CIn mundo pressuras habebitis, set confidite, quia ego vici mundum. Et: Si mundus vos odit, scitote quia me priorem vobis odio habuit. Et iterum: Mundus autem gaudebit, vos autem contristabimini, set tristicia vestra vertetur in gaudium&c@. Inver la quinta cosa di lu so sermuni poy tu pinsari comu lu Signuri, guardandu in lu chelu, dixi a lu Patri: #&CPater, serva istos quos dedisti mihi. Cum essem cum eis, ego servabam illos, nunc autem ad te veniam, Pater sancte; ego pro eis rogo, non pro mundo rogo, et non pro eis tantum, set pro omnibus qui credituri sunt mihi per eos. Pater, quos dedisti mihi, volo ut [ubi] ego sum et ipsi sint mecum ut videant claritatem&c@ $206$#&Cmeam, quam dedisti mihi&c@ et altri paroli simili a kisti ki dichia, ki veramenti li pirchavanu lu cori et non sachu comu li putianu purtari, ki lu loru cori non si aprissi tuctu. Et tu adunca, ligenduli, pensa tanta dulchiza di paroli et plangi di amuri, ki ipsi ministranu chivu dulchissimu di l'anima nostra. Pensa etiamdeu comu ipsi eranu plini di tristicia, audendu comu ipsu si divia partiri da loru, dichenduli: #&CSet [quia] hec locutus sum vobis, tristicia implevit cor vestrum&c@. Et etiamdeu guarda a Iohanni ki intentamenti stava ad audiri li soy paroli, ki ipsu li scripsi in lu so Evangeliu et per ipsu l'avimu nui. Dixi adunca finalimenti lu Signuri: #&CSurgite, eamus hinc!&c@ O quanta pagura appiru intandu li dixipuli, audendu kista parola, ki non sapianu undi divianu andari! Et lu Signuri, appropinquandu a la sua passioni, si ·ndi andau cum ipsi in l'ortu, undi divia viniri lu so tradituri cum la pessima compagna armata per prindirilu, ki lu Signuri andava spissamenti cum li soy dixipuli a killu ortu in &Ctrans torrentem&c Cedron, zo esti in lu correnti oy flumi di li cedri, ad orari cum ipsi. %[64.] #&CDe passione Domini.&c@ Hora divimu tractari di la passioni di lu Signuri. Cui desidera gloriarisi in la cruchi di Christu, divi per continua meditacioni ripusarisi in li misterii di la sua passioni, azò ki reduca la sua menti in novu statu et fachissisi omni ura novu in la sua meditacioni: ki chircandu la menti cum profundu desideriu in li moti di la passioni di Christu, omni ura truviria esseri in sì novi amuri, $207$novi consulacioni et novi passioni et &Cper consequens&c truvarisi mutatu in novu statu. A ti adunca amunixu, servu di Christu, ki viglantimenti intendi et cum summu studiu a la meditacioni di kista dulchissima vita et amarissima passioni di Christu, dulchissima a nui et amarissima a ssì, azò ki ti allumi et, allumata la menti di la sua perfecta caritati et di la sua perfecta luchi #[...]@. Cui purria pinsari comu lu Deu di tucta la creatura, Signuri excellentissimu supra li angeli, volci per sua caritati cum tucta humilitati patiri tanti tormenti di la ura ki fu prisu la sira, tucta la nocti [in] continuata bactagla di peni et di amaritudini, fina a la ura di nona, in lu exitu di la sua morti? Audi adunca et vidi: altru lu prindi, altru cum furia li actacca li manu darretu comu vili larruni, altru gridandu lu chamava falzariu, altru lu imbuctava, altru li dichia falzu testimoniu contra di ipsu, altru lu accusa, altru li cropi li ochi et dunali gangati, dichendu: «Profetiza, Christu! #&CQuis est qui te percussit?&c@»; altru lu minava cum imbucti a la culonna, altru lu spogla, altru li vesti la purpura cum virgogna, altru li mecti la canna in manu per septru rigali, altru li mecti la curuna di li spini in testa per diadema rigali, altru li duna cum la canna in testa et altru li sputa in fachi, altru si aginocha per gabu dananti di sì, altru li saluta per gabu, dichenduli: #&CAve, rabi, rex Iudeorum!&c@ Et, comu vilissimi servi, tucti si fachianu gabu da ipsu. Non ti pari durissima bactagla kista? Lu Deu di tucta la creatura durari tanta continua pena da li soy perfidi servi a li quali ipsu vinni a salvari et richippindi tanti virgogni! #&CVe vobis!&c@ Et ki serrà da nui ki non putimu purtari per lu so amuri una pichula parola ki ni displaza, et lu nostru Signuri purtau tanti peni! Ma aspecta unu pocu et vidirai plui cosi dulurusi di kisti. Stannu contra di ipsu constantimenti li princhipi et li Farisei et multu populu, gridandu contra di Christu: #&CCrucifigatur!&c@ Fu $208$consintutu di Pilatu ki sia cruchifixu, fu chamatu di tuctu lu populu #&Cut crucifigatur&c@, purtau la cruchi in collu, undi si divia cruchifiari; cursiru di omni parti tucti li populi, li ribaldi, li bivituri, li imbriaki, gridandu: #&CCruchifigatur!&c@: azò ki fussi adimplutu zo ki dixi lu Psalmista per Christu: #&CAdversus me loquebantur qui sedebant in porta et in me psallebant qui bibebant vinum&c@. Era imbuctatu, ansiatu, tiratu, istraxinatu, angustiatu et cussì flagellatu et tuctu ructu et maceratu et saturatu di virgogna apena si putia ricictari lu spiritu; non era lassatu ripusari unu pocu per recrearisi. Et cussì cum tanta pena previnni a lu locu di Galvarie, undi si divia cruchifiari, a lu locu fitenti et immundissimu, et cruchifiarulu. In tali locu fu lu so fini et lu so riposu, et ki riposu! Di esseri chavatu in la cruchi, di esseri saturatu di feli et di achitu in la sua siti: eccu quali riposu fu lu so, plui assay asperu ki la prima bactagla. Vidi tu adunca, servu di Christu, comu fini la ura [di nona] patiu longa et dura continuata bactagla. #&CVere aque tribulacionis intraverunt usque ad animam suam. Vere circumdederunt eum canes multi et consilium malignancium obsedit eum; ubi acuerunt ut gladium linguas suas ut occiderent eum&c@. Kisti cosi sunnu dicti &Cin genere&c et summariamenti di la sua passioni. Ma turnamu a rrecuntari per ordini la pena di la sua passioni, nè divi incrixiri a rricuntari tanta amara passioni, la quali sustinni lu Figlu di Deu per nostru amuri. Prindi adunca et saturati tu, servu di Christu, da capu per ordini di la meditacioni di la passioni di to Signuri et cussì pensa tu, comu chi fussi presenti in la sua passioni. Et guarda beni ki, essendu ipsu in la sua cena et complendu killu dulchi sermuni, si parteru et vinnirusindi in &Ctorrentem&c Cedron ad orari in killu ortu undi fu prisu. Et illocu insignava li soy dixipuli ad orari et a vigilari, dichenduli: #&CVigilate&c@ $209$#&Cet orate ut non intretis in tentacionem&c@. Et ipsu si arrassau da loru, quantu unu gectu di petra cum la manu, et misi li soy ginocha in terra et livau li manu a lu Patri et fichi la sua oracioni: ki li plachissi di passarili la ura di tanta crudilitati di killa morti, ki killi li vulianu dari, ki non era raxuni ki per lu scavu murissi lu Signuri cussì crudilimenti. Tamen misi la morti in la voluntati di lu Patri, dichendu: #&CNon sicut ego volo, set sicut tu&c@. Ora adimura tu za cum tucta la menti et vidi quanta fu la humilitati di lu Signuri, ki zo ki ipsu putia fari comu Deu, ki ora dimandava a lu Patri ki lu fachissi ipsu, mictendu tucta la pena sua in la voluntati di lu Patri. Et pensa ancora ki in lu so sermuni prigau a lu Patri per nui; ma ora cum amara pena prega a lu Patri per ipsu, comu puru homu, ki lu Patri lu liberassi, si li plachissi, di killa crudili morti. Ki lu homu per propria natura non vurria muriri, ma vurria passari di kista vita, si putissi, senza morti, cussì comu dichi lu Apostolu: #&CNolumus expoliari, set supervestiri, ut absorbeatur quod mortale est a vita&c@. Considera etiamdeu la profundissima et liberali obediencia di Christu ki volci muriri per la obediencia di lu Patri et richippi la morti, la quali non divia. Certamenti ipsu prega a lu Patri ki non diia muriri, si li plachissi, ki secundu homu avia voluntati ki non murissi. Volci adunca lu Patri, et ipsu comu Deu insenblamenti, ki Christu, so Figlu, non dubitassi muriri per propria et spontania caritati: ipsu divissi muriri per ricactari lu homu so servu. Et di zo dichi sanctu Gregoriu: #&CO inextimabilis dileccio caritatis, ut servum redimeres, Filium tradidisti&c@. Lu Signuri adunca prisi kista obediencia et adimpliula, ki vulissi muriri per la obediencia di lu Patri et per caritati, cum spontaniu amuri ki porta a lu homu so servu, azò ki nullu homu dubitassi di muriri per so Signuri Ihesu Christu. $210$Dichi ipsu adunca a lu Patri: #&CO mi Pater clarissime, rogo te, exaudi oracionem meam et ne despexeris deprecacionem meam; intende mihi et exaudi me, quia contristatus sum in exercitacione mea; et ansiatus est [in] me spiritus meus et in me conturbatum est cor meum: ut transeat a me calix iste. Inclina ergo ad me aurem tuam et intende voci deprecacionis mee, rex meus et Deus meus&c@. Ma poy ki a ti plachi, Signuri Patri, ki eu mora et ki sia vinta la culpa di Adam et la tua iniuria per mi, voglu muriri per la tua obediencia et per so amuri, di ricaptarilu di manu di Farauni. Tu, Signuri, vidi quantu mali si isforzanu di fari kisti mei inimichi, comu chercanu di livarimi l'anima di lu corpu: #&CExurge, Domine, in ira tua et exaltare in finibus inimicorum meorum&c@. Arricordati, signuri Patri, ki stecti in lu to conspectu ad prigari per ipsi et ipsi mi rinderu mali per beni. #&CTu videas, Domine, ne sileas et ne descedas a me&c@: ki la mia tribulacioni è in pressu #&Cet non est qui adiuvet me&c@. Et quasi dichendu kisti paroli in la sua oracioni, turnandu a li soy dixipuli, li truvau gravati di lu sonnu et durmianu fortimenti et ipsu li amuniu ki viglassiru in la oracioni, ki li soy inimichi eranu appressu. Turnandu adunca in la oracioni, per tri fiati dixi a lu Patri kissi midemmi paroli, piatusamenti dichenduli: «Patri iustu, si tu ày determinatu ki eu passa kista amara morti per lu amuri di la humana natura, sia factu la tua voluntati. #[...]@ ki perfina ad hora eu li observai: oservali tu, Patri, ki eu li lassu a ti». Et dichendu zo, perseverandu in la oracioni, gictava suduri di sangui di lu corpu. Considera adunca tu, karissimu figlu, quanta angustia et $211$amaritudini era in l'anima di lu Signuri per la pena ki patia: in la sua oracioni sudava suduri di sangui habundantimenti, cadendu et bagnandu la terra; et pensa, perfina a la terza oracioni non richippi risposta da lu Signuri Deu so Patri. Ma in la terza oracioni vinni Micael arcangelu et confortandulu li dixi: «Deu ti salvi, nostru Signuri, Figlu di Deu vivu! Sachi ki eu offersi a lu to gluriusu Patri la tua oracioni et li toy suduri dananti tucta la curti di li angeli, cadendu dananti lu so conspectu tucti li angeli mei frati, azò ki kista amara morti tu non patissi. Tamen lu to dulchissimu Patri ni rispusi: &"Sapi per certu lu meu dulchissimu Figlu et dilectu meu ki la redempcioni humana non si po fari senza lu spandimentu di lu so sangui, et inperò, si ipsu voli et desidera la saluti di li homini, li conveni per omni modu muriri di kissa morti per loru amuri&". Adunca determina tu, Signuri». Intandu rispusi lu Signuri Ihesu Christu a lu angelu et dixili: «La saluti di li homini per omni modu la voglu et inperò exlissi ananti muriri per caritati di li homini, ki sianu salvati, #[...]@ ki peranu in li manu di lu dimoniu». Dixi Christu: «Ora sia facta la voluntati di lu Patri meu!». Et lu angelu li dixi: «Confortati, Signuri, et cumbacti virilimenti cum ti midemmi, tollerandu la morti la quali non divi, ki tostu passirà di ti kista pinusa morti per lu gauyu di la tua gluriusa resurrecioni. Ki lu to Patri dichi ki non si partirà iammai da ti, ma sempri serrà in to ayutu, dunanduti paciencia a pportari omni pena, et ki tua matri et li toy dixipuli li su $212$sempri arricomandati». Et lu humili Signuri cum gauyu richippi kistu confortu di lu angelu, ki si sintia per la sua passioni et per la sua humanitati esseri minoratu di li angeli, dichendu lu Psalmista: #&CMinuisti eum paulo minus ab angelis&c@. Livausi adunca lu Signuri di la oracioni la terza fiata, partutu lu angelu, lu Signuri tuctu bagnatu di sangui di li soy suduri. Dichinu za li exposituri di la Sacra Scriptura ki lu Signuri orava a lu Patri non tantu per timuri di la sua morti, quantu per compassioni di lu populu iudaycu, lu quali vidia perdiri per lu scandalu di la sua morti. Quasi dichia a lu Patri: «O Patri, si fari si putissi ki lu populu gintili si salvassi per la mia incarnacioni insinblatu cum lu populu iudaicu, eu non vurria muriri; ma per saluti di tuctu lu mundu, si su li Iudei [ki] si volinu dannari, eu voglu muriri per salvari tuctu lu mundu, ki per salvari a li suli Iudei non murendu». Et inperzò dichia ipsu a lu Patri: #&CNon fiat mea voluntas, set tua&c@. Foru adunca in Christu quatru voluntati naturali, zo esti la voluntati di la carni, et per kista non vulia muriri; fu la voluntati di la sensualitati, et inperò murmurava et timia di muriri; fu la voluntati di la raxuni in sì, et inperò obedia et consintia di muriri; fu la voluntati in sì di lu amuri di lu spiritu, et inperzò ipsu vulia muriri per lu amuri di la humana natura, et inperzò ipsu era veru homu. Agi tu compassioni di sì in li angustii di la sua morti; considera et vidi diligentimenti tucti li afflicioni di lu to Signuri. Vinni adunca poy di zo lu Signuri a li soy dixipuli et truvauli gravati di lu sonnu et dixili, quasi per rifeta: #&CDormite iam et requiescite&c@. Lu bonu pasturi vigla supra la sua greya et $213$atristata et durmiglusa di la sua morti. O grandissimu amuri, viraxamenti a lu fini li mustrau lu Signuri, ki vidia ipsu in pressu esseri li soy inimichi per prindirilu et vulia ki, prisu ipsu, li soy dixipuli si truvassiru vigilanti per fugirisindi et salvarisi. Et dictu zo, killu pessimu tradituri di Iuda cum la genti mandati di li summi sacerdoti, armati cum spati et lanci et lanterni si accustaru ad ipsu et Iuda tradituri li dedi la falza pachi, baxandulu et dichenduli: «Ave, rabi! Deu ti salvi, mastru», comu quasi non per tradicioni, per farilu prindiri, ma per altra cosa turnassi ad ipsu. Usu era di lu Signuri, ki sempri ki mandava li soy dixipuli et turnavanu a sì, darili lu osculu di la pachi per amuri. O tradituri falzu, non ti arricordavi ki unu pocu avanti ipsu humilimenti ti lavau li pedi et dediti la sua sancta comunioni per salvariti? Comu vinisti cussì tostu cum tanta falsa tradicioni per prindirilu? Miseru ti, lu infernu serrà to signuri! Dixi lu Signuri ad ipsi: #&CQuem queritis?&c@, et ipsi rispusiru: #&CIhesum Nazarenum&c@, et lu Signuri li rispusi: #&CEgo sum&c@. Et incontinenti ki lu Signuri dixi: «Eu su», tucti caderu in terra in darretu, dandu li spalli in terra, azò ki sintissiru ki non per loru potestati lu prindissiru, ma per sua voluntati si lassau prindiri a lloru. Et livati ipsi di terra, lu Signuri dixi: «Si vuliti a mmi, lassati andari a kisti mei dixipuli». Et intandu tucti li dixipuli fugeru et cussì Iohanni in mezu di loru fugendu, lu prisiru per lu mantu, ma ipsu chi lassau lu mantu et fugiu. Ipsi prisiru lu Signuri cum impiu di grandi furia, actaccandulu li manu daretu et minandulu ad imbuctuni per killa muntata da killu ortu, undi lu prisiru, fina $214$in Ierusalem. Ora tu, servu di Christu, considera comu li apostoli lu lassaru, et plangi, videndu cussì actaccatu lu Signuri, ad imbuctuni minatu, scapillatu, senza mantu, in tunica, tirandulu cum una corda actaccatu per lu collu, comu larruni et michidaru, et cussì fu apprisintatu dananti li princhipi di li sacerdoti. Illi gaudianu, videndu cussì isvilutu et isvirgognatu, avendulu in potestati, a lu quali avanti multu disiavanu di avirilu, et incontinenti procuraru di aviri falsi testimoni contra di lu Signuri, azò ki ammustrassiru a lu populu dannarilu cum raxuni. Et essendu ipsu dananti li princhipi et li sacerdoti, cui lu sputava, cui lu firia, cui li dunava gangati, cui incullati, cui li cropia la fachi, et danduli dichianu: «Profetiza, Christu, #&Cquis est qui te percussit?&c@». Et cussì fachenduli li virgogni, lu tiniru fina a meza nocti. Partuti adunca li summi sacerdoti per andarisindi a durmiri, rumasi lu Signuri in manu di killi pessimi munteri et fachianuli multi virgogni et disinuri. Per andarisindi a durmiri lu xisiru iusu supta a lu sularu et actacarulu ad una culonna, la quali rigia lu sularu, cussì ki non si putia assictari nè riposari, et cussì lu lassaru sulu a lu scuru et andarusindi a dormiri. Turnaru poy dui munteri, pessimi et ribaldi, per vidiri si ipsu si avissi ixoltu, et truvarulu actaccatu et dichianuli cum virgogni: «Tu ti fachivi Figlu di Deu et mustraviti plui saviu et sanctu di tucti li nostri princhipi et sacerdoti et fachiviti gabu di loru, ora agi kistu et sta comu ti conveni. Guarda ki fullia era la tua, ki ti fachivi meglu di omni persuna! Tu si ribaldu et homu di nenti; ora appari la tua sapiencia et la tua divinitati, ki resursitava li morti per arti magica et dichivi ki li resursitavi comu Deu! Ora $215$sta comu conveni a li para toy et aspecta ki assai avirai peni appressu!». Et per kistu modu, ora l'unu, ora l'autru, non lu lassavanu stari. Ma lu Signuri non li rispundia: stava #&Csicut homo non audiens et non habens in ore suo redarguciones&c@. O Signuri, quanta esti la tua paciencia, ki, si tu avissi vulutu, li avirissi tucti summersi in lu infernu! Et cussì stecti lu Signuri actaccatu a killa culonna fina a la matina et tucta la nocti lu chingaru. Intratantu sanctu Iohanni si ·ndi andau a Nostra Donna et ricuntauli tucti kisti cosi, comu fu prisu so figlu: intandu la Nostra Donna fichi grandi gridati et amarissimi planti cum tucti killi ki eranu cum ipsa. Ora tu, servu di Christu, plangi cum ipsa et accompagnala in li soy duluri et non ti partiri da ipsa fina ki truvati a lu Signuri. Finalimenti Nostra Donna, perkì era nocti et non putia andari et truvari a sso figlu, si misi ad unu angnuni di la casa, a lu scuru, et misisi in oracioni a lu Patri di lu so figlu et dixili: «O Patri sanctissimu, o Patri piatusissimu, o Patri misericordiusissimu, eu ti arricomandu a lu to Figlu et meu dulchi amuri! Arricomandutilu, lu quali, per caritati a lu mundu perdutu, vulisti ki ipsu fussi meu figlu; preguti non li esseri crudili, lu quali tu si tuctu benignu! O Patri eternu, plachiti ki cussì crudilimenti mora meu figlu, lu quali esti to Figlu? Non si purria per altru modu ricactari la humana natura, si non per kista amara morti di to Figlu? Non si tu Deu, ki omni cosa sta in tua voluntati et potestati? Preguti, dulchissimu Patri, non mora meu figlu cussì iniustamenti et in tanta crudili morti! Liberalu, Signuri, di manu di killi cani ki cussì crudilimenti lu tormentanu, ki ipsu avi amuchata la sua potestati!». Kisti paroli et assay simili a kisti dichia Nostra Donna si putissi revocari la voluntati di lu Patri, ki cussì crudilimenti non murissi so figlu. La matina li princhipi et li sacerdoti li fichiru ligari li manu daretu, dichenduli: «Veni cum nui, cani larruni, ki ti fachivi $216$Figlu di Deu! Veni cum nui a lu iudiciu et sapirai li guai toi, ki fina ad ora pocu ti esti factu! Veni, ki li arti toy ymagiki pocu ti varrannu!». Et cussì actaccatu lu minaru a Pilatu. La Virgini Maria et li soy compagni cum Iohanni, li quali eranu livati matinu per sapiri zo ki fussi factu da ipsu, andandu li ascuntraru comu lu minaru cum grandi virgogna a Pilatu. Ora pensa beni tu, servu di Christu, quanti duluri avianu quandu lu vidiru cussì dituperatu, et non lu putianu ayutari nè accustari ad ipsu per la pagura di la genti. Ma lu Signuri, videndu la matri strazata et scapillata, avia mayuri duluri di ipsa ki di la virgogna ki ipsu sustinia. Ora guarda tu et considera kisti cosi comu si fussi insenbla cum ipsi, ki tu, pinsanduli, indi agi compassioni. Minanu adunca lu Signuri a Pilatu et accusavanulu di multi accusi et ipsu tachia, cussì multu pocu parlava a Pilatu. Pilatu, videndu ki non era dignu di morti, per fari pachi ipsu cum lu re Herodes, si sapia ki Erodes multu lu disiava per vidirili fari alcunu miraculu, chi lu mandau. Ma lu Signuri non li volci parlari. Herodes, tinendulu folli, lu vistiu di unu vistimentu blancu ad virgogna et rimandaulu a Pilatu et di tandu innanti foru facti amichi Herodes cum Pilatu. Turnatu ki fu a Pilatu lu Signuri et instantimenti accusatu ananti di ipsu, non chi truvandu Pilatu causa di morti, si isforzava liberarilu di li manu loru. Et dixi ad ipsi: #&CCorripiam eum et dimictam&c@: «Eu lu castiyirò et liberiròlu», et cumandau a li soy munteri ki lu fragillassiru. Fu adunca flagellatu lu Signuri et spuglatu nudu et ligatu ad una culonna di marmura et chingatu cum virgki asprissimamenti. Ora pensa za quanta paciencia avia lu Signuri, lu quali era lu plui bellu homu et dilicatu di lu mundu, #&Cspeciosus forma pre filiis hominum&c@, stari nudu et esseri chingatu cussì duramenti dananti di tucti, lu quali avia li carni plui tenniri et innocenti, $217$senza peccatu, di tucti li homini. Sustinia plagki supra plagki et fractura di carni supra fractura, perfina ki incrixiu a li carnifichi di flagellarilu, et cussì lu lassaru. In li Storii Scolasticii si trova ki la culonna, undi fu chingatu lu Signuri, mustra li vestigii di lu so sangu infina ad hora. Si za tu beni considerassi a lu Signuri et non plangissi di compassioni, avirissi cori di petra. Intandu fu adimplutu zo ki dixi Ysaya propheta: #&CVidimus eum non habentem speciem neque decorem. Vere langores nostros ipse tulit et dolores nostros ipse portavit&c@. O Signuri dulchissimu Ihesu Christu, cui fu cussì audachi, ki ti ausau cussì spuglari? Cui fu cussì superbu, ki ti ausau actaccari? Cui fu cussì checu, ki ti ausau chingari? Maledicta sia tanta iniquitati, per la quali lu lumi di lu mundu fu cussì afflictu et obscuratu! Ixoltu ki fu lu Signuri di la culonna, lu rivisteru di li soy vestimenti. Ora considera kista carni priciusa quantu fridu patiu, ligatu a la culonna et coniunctu cum la marmura! Et ancora era lu tempu multu fridu di stari a la nuda, ma eu criyu ki cussì fussi scalfatu di li colpi di li chingki, ki pocu intindia di lu fridu. Mentri ki ipsi lu rivistianu, vinni unu perfidu iudeu et dixi a li munteri: «Lu signuri Pilatu voli ki, perkì ipsu si fichi rigi et dichia esseri rigi, ki vui lu diiati vistiri comu rigi a sua confusioni et virgogna». Visterulu adunca di unu vistimentu russu di sita et per lu septru regali li fichiru tiniri in manu una canna et per la curuna li misiru in testa una curuna di spini et di tali spini ki li passaru lu chirvellu #&Cusque ad fusionem&c@ $218$#&Csanguinis&c@. Et aginuchavanusi dananti di sì et dichianu per derisioni: #&CAve, rex Iudeorum&c@, et prindianu la canna di li soy manu et spizavanuchila in testa. Ora guarda [quanta] virgogna sustinia za lu Re di li rigi et Signuri di li signuri, et a ti, quandu ti esti factu alcuna cosa ki non ti plaza, non la poy sustiniri. Ora considera tanta virgogna facta a to Signuri! Et poy li fichiru tanta virgogna, lu minaru dananti Pilatu et di tuctu lu populu, dichendu: «Eccu lu re di li Iudei!». Et zo dichianu per virgogna di tucti li Iudei, perkì ki ipsi eranu Romani. O miseri et crudili cani, cum ki fachi guardiriti a kistu homu lu quali cussì lu isbirgugnati, quandu lu vidiriti viniri in la sua magestati in lu ultimu di lu iudiciu, ki li angeli trimirannu videndulu? Et vui intandu, ki farriti, ki ora lu isvirgognati cussì crudilimenti? Guai a vui, miseri, li quali non criditi nè plangiti: a tali homini meglu varria ki non fussiru nati! Tutti adunca li princhipi, quantu li sacerdoti, quantu lu populu, gridavanu cum alti vuchi: #&CCrucifigatur!&c@ Ma vulendulu liberari Pilatu, ipsi gridavanu et dichianu: «Si tu lu liberi a kistu, non si amicu di Cesaru, ki omni homu lu quali si fa re, contradichi a Cesaru, zo esti a lu Imperaturi!». Intandu Pilatu, timendu ki non perdixi la signuria, dedi sintencia contra lu Signuri ki murissi et dedilu in la loru potestati. Prisirulu adunca li cani Iudei cum gauyu et alligriza, ki lu avianu in loru potestati et non si arricordavanu li miraculi et li beneficii ki ipsu fichi in mezu di loru. Fu minatu adunca fora cum li soy cumpagni, zo su dui larruni, li quali foru insembla cruchifixi cum $219$ipsu. O Signuri Ihesu, quanta virgogna ti fannu kisti cani tradituri toy inimichi, ki ti accompagnaru a la morti dui larruni, et assay peyu ti fichiru quandu ti constrinsiru a pportari la cruchi in collu, la quali cosa non esti scripta di li larruni. Ora guarda tu adunca comu va tuctu curvatu et abaxatu, purtandu la cruchi la quali era grossa et longa et multu gravusa: scriptu è ki la cruchi di Christu fu longa palmi quindichi. Ma ipsu, purtandula cum grandi pena, gia anelandu et reflectandu per lu forti gravuri. La Virgini Maria, sua matri, scapillata et strazata, non putia accustari ad ipsu per la grandi fulla; insembla cum Iohanni et li altri Marii fichiru una altra via et ascuntrarulu per putirilu vidiri, et ascuntrarulu a la porta di la terra, comu ipsu ixia. Ora pensa quanta amaritudini et duluri appi la matri, quandu lu vidi cussì ansiatu, cum killa gravusa cruchi in collu: criyu per certu ki ipsa anguxau et cadiu in terra quasi morta. Ora pensa quanti duluri appi lu Signuri quandu vidi a la matri cussì anguxata: criyu per certu, plui pena purtava di la matri, videndula cussì, ki di la pena sua. Tamen lu Signuri, vinendu mancu la forza, tantu di la pena sua quantu videndu la pena di la matri, non pocti plui purtari la cruchi et li cani Iudei, per adastarilu ki andassi tostu a cruchifiarilu, li livaru la cruchi di in collu et angariaru ad unu ki chi la purtassi. Intandu li fimini ki li andavanu appressu, videndu ad ipsu et a la matri cum tanta ansietati, si bactianu lu pectu et plangianu amaramenti. Et lu Signuri si vultau ad ipsi et dixili: «O figloli di Ierusalem, #&Cnolite flere super me set super vos ipsas flete», et cet&. que secuntur in Evangelio&c@. Livata la cruchi di lu collu di lu Signuri, li actaccaru li manu da daretu et cussì lu angustiaru fina a lu locu di Galvariu, undi si divia cruchifiari. $220$Ora fina za sia la tua meditacioni in kisti uri, zo è in li matini, a prima, terza; a #.vjª.@, et #.ixª@. pinsirai di la cruchificacioni, azò ki pozi di la sua morti pinsari in lu vesperi et ad complita. %[65.] #&CMeditacio Christi ad .vjªm. et ad .ixªm.&c@ Minatu adunca lu Signuri in lu locu di Galvaria, locu fitentissimu, pensa tu beni za, comu chi fussi presenti oy fussi compagnissa a sua matri: et vidirai ad alcuni chavari li cruchi in terra, alcuni truvari chova, altri spuglari a lu Signuri cum grandi furia et li soy plagki si li rifriscavanu: li soy vistimenti eranu inbiscati cum la carni per lu sangu ki spasi a li flagelli. Et eccu ki per tri fiati fu spuglatu lu Signuri, nudu, dananti lu populu, zo è quandu fu flagellatu, quandu fu spuglatu per esseri rivistutu di purpura, comu rigi, et ora in la sua cruchifixioni. Ora guarda za ki cultellu avia la matri, ki li passava lu cori, quandu vidi tali figlu spuglatu nudu et tuctu flagellatu: appena ki li rumasi yatu in corpu et ki putissi parlari, di duluri! Vulgiusi unu poviru et ribaldu, ki non avia braki, et cum grandi impetu prisi li braki di lu Signuri et misisili illu; ma la matri, videndu tanta impietati, cum adastu si livau lu so fazolu nigru et cupersi lu Signuri. Ora ki plui abominabili virgogna si purria truvari di kista? %[66.] $221$#&CModus crucifixionis Christi.&c@ Pensa za diligentimenti lu modu di la cruchifixioni di lu Signuri. Misiru dui tavuli chavati in terra, in cruchi, et irgerula susu et misiru una scala a lu brazu drictu et un'altra scala a lu brazu mancu, supra li quali scali muntaru li cani crudili cum li chova et cum li martelli in manu; fu misa un'altra scala pichula dananti la cruchi. Ipsu Christu muntau supra la cruchi spontaniamenti senza gruciti et cum grandi paciencia et non senza confuxioni, tamen cum la menti allegra, ki muntava a muriri per lu amuri di la humana natura. Muntau lu Signuri a la cruchi et vultausi li soy rini a la cruchi et la sua fachi a lu populu et apersi li soy regali braza in altu et dedi li soy gluriusi manu a killi ki li vulianu chavari. Et alzau li soy ochi a lu chelu et dixi a lu Patri: «Eccu, Patri, ki eu su za in la cruchi, comu tu mi mandasti; su apparichatu muriri per la redempcioni humana, comu tu vulisti. Preguti, Patri, ki li mei fidili, per cui eu moru, ti sianu arricomandati et assolvili di li peni et ki sianu digni di esseri in lu to regnu!». Et dictu zo, killu cani perfidu iudeu, ki era supra la scala daretu la cruchi, prisi la sua manu dricta et impiamenti la chavau cum killu acervu chovu spuntatu, azò ki li strazassi beni la manu; et l'autru cani, lu quali era in l'autra scala, prisi la manu sinistra, tirandula fina ki iunsi a lu puntu di la cruchi, ki li nervi eranu arruchati et la manu non putia iungiri, et impiamenti la chavau cum la cruchi et misichi l'autru chovu. Poy prisiru li pedi, cum grandi impietati li tiraru, fina ki vinissi fina a $222$lu purtusu di la cruchi, et incalvacaruchi li pedi l'unu supra l'autru et misiruchi unu grossu chovu spuntatu per strazari beni li pedi. Et lu Signuri benignu, cum viva paciencia, pindia tuctu supra li chova di li manu et intandu sustinni mayuri duluri et mayuri pena. Et cum so cia cosa ki criya ki kistu sia lu modu di la cruchifixioni di lu Signuri, tamen punioni sunu di alcuni ki fussi altramenti cruchifixu, zo è ki la cruchi fussi stisa ananti in terra et poy lu Signuri chi fussi misu di supra et poy irta la cruchi cum ipsu insembla et chavata in lu chippu. Ma per qualuncata modu fussi ipsu cruchifixu, nui divimu plangiri et dulirini di la sua morti crudili, ki fu mortu per nostra caritati, azò ki nui facti penitencia za di li nostri peccati, trasissimu cum ipsu poy in li gauyi di vita eterna. Ora, cruchifixu lu Signuri, tantu lu tinniru li crudili cani, ki tucti li ossa si li putianu cuntari, dichendu lu Psalmista: #&CDinumeraverunt omnia ossa mea&c@. Cursiru incontinenti ki su chamati rivuli habundantissimi di sangui di tucti li chayi di lu so corpu. Et cussì fu strictu chavatu, ki per nullu modu si putia moviri, exceptu la testa, la quali la minava ora za ora illà, per aviri riposu et no ·ndi truvava, ki non avia undi la appuyari. Et era in sì mayuri pena, ki ipsu si vidia chavatu cum li chova et a li larruni vidia ki non eranu chavati, ma eranu impisi a li loru cruchi et actaccati cum cordi. Da omni parti li multiplicavanu li peni, da omni parti li virgogni, da omni parti li iniurii. Altri dichianu blasfemandulu: «Tu si killu ki vulivi distrudiri lu Templu di Deu: ora agiti kistu!»; altri dichianu: «Ad altrui salvau et a ssì non pocti salvari». Ma li princhipi di li sacerdoti gridavanu et dichianu: «Si ipsu esti $223$Figlu di Deu, comu si fachia, ixinda di la cruchi et cridirimulu!». Killi ki lu cruchifiaru, si parteru li soy vistimenti et supra la tunica misiru li xorti, di cui divia esseri. Et zo era presenti ipsu et la matri, li quali cum grandi duluri vidianu kisti cosi, et maximamenti di la tunica inconsutili, la quali ipsa era lavurata ad agugla per lu so figlu, cum li soy proprii manu, per devocioni. Et ipsa afflicta, dulentissima et miskina matri vurria vulinteri plui tostu muriri ananti ki vidiri tali et tanti cosi di lu so dulchissimu figlu. Ma di duluri ipsa era quasi cruchifixa cum so figlu, ki omni chaya, ki ipsa li vidia in lu corpu di lu figlu, li era in sì chavata in lu cori. %[67.] #&CLamentacio passionis Christi.&c@ O Sanctu Patri et Deu, non mi abandunari! Non bastava a nostra saluti la passioni di lu to Figlu, ma chi vulisti mictiri la passioni di la sua matri! O Virgini gluriusa Maria, perkì non ti ritinni lu castu timuri di la tua virginitati oy lu erruri di tanta isbirgugnata morti; perkì non ti tinni la multitudini di li iniqui michidari di Christu ad viniri puplicamenti a tali et tanta orribili et isvirgognata morti? Et non lu putivi liberari! Comu non stavi a la tua casa, comu virgini, et plangivi lu to duluri, comu matri, la passioni di lu to figlu? Ma lu amuri di lu duluri di tali et tantu figlu ti vinsi, ki puplicamenti ixissi comu imbriaca di amuri; non curasti di tua persuna, ad andari in mezu di omni genti a chircari la morti di to figlu! $224$Stava ipsa adunca davanti la cruchi di lu so figlu, sempri guardandulu et pinsandu comu lu putissi consulari, purtandu sempri in la menti sua la morti di lu figlu, cussì comu ipsa fussi cruchifixa. Et poy dichia ipsa a lu Deu Patri: «O Patri et Signuri meu dulchissimu, et Patri di lu meu figlu, poy ki ti placi ki lu meu et to Figlu murissi per la humana natura di sì vili morti et è chavatu in la cruchi di kisti cani, plazati di prindirilu cum ti oramai et liberarilu di tanta pena! Et si non, mandami la morti tostu, ki eu non lu viya in tanta pena! Et inperò eu ti lu arricomandu, ki a lu mancu tu lu consula in la sua pena». Et similimenti orava lu Figlu a lu Patri, ki ipsu li mancassi li peni di sua matri, dichendu: «O Patri meu, tu determinasti ki eu murissi per la humana natura: eccu ki eu su in la morti per la tua sancta obediencia. Mia matri, ki culpa [à], la quali mori ipsa, videndumi muriri? Ora consulala tu, si a ti plachi, lu quali si consulaturi di li toy amichi in tucti li loru tribulacioni». Eranu adunca dananti la cruchi di lu Signuri sua matri et Iohanni, so dilectu, et Maria Magdalena, plangendu plui di li altri, ki plui lu amava, et Maria Iacobi et Solome et ancora altri donni soy canuxenti, li quali eranu vinuti cum ipsa di Galilea accumpagnari la matri di lu Signuri dulurusa, et consularila in lu so duluri. Ma lu Signuri, fina a lu exitu di lu so spiritu, sempri orava per nui a lu Patri, dichenduli cosi di nostra saluti. Septi fiati parlau lu Signuri pindendu in la cruchi, li quali sunnu kisti: la prima, quandu prigau a lu Patri per killi ki lu cruchifiavanu, dichendu: #&CPater, ignosce illis, non enim sciunt quid faciunt&c@, et zo fu signu di grandi paciencia et di grandi amuri. La secunda dixi a la matri: #&CMulier, ecce filius tuus&c@, et a Iohanni dixi: #&CEcce mater tua&c@. Non la chamau matri, ma fimmina, ki si l'avissi $225$chamatu matri, la habundancia di lu tenniru amuri li aviria multiplicatu in mayuri duluri. La terza fiata fu quandu dixi a lu bonu larruni: #&CAmen, amen, dico tibi: hodie eris mecum in paradiso&c@. La quarta fiata fu quandu dixi a lu Patri: #&CHely, hely, lamazabactani&c@, zo esti: #&CDeus, Deus meus, ut quid dereliquisti me?&c@ Zo volci diri: «O Patri, tantu amasti li homini, vulisti ki eu to figlu li ricactassi per morti, et inperò pari a li homini ki eu sia abandunatu da ti, ki mi lassasti muriri corporalimenti». La #.vª.@ fiata fu quandu dixi: &CSicio&c, et kista parola, cum so cia cosa ki sia stata grandi duluri di la matri et di li compagni et di Iohanni, tamen fu grandi alligriza di li impii cani, ki incontinenti cursiru, per plui tostu lu alchidiri, dediruli achitu miscatu cum feli a biviri. Ma ipsu lu rifutau et non lu bippi. Cum so cia cosa ki zo putissi expuniri ki &Cscicio id est&c la redempcioni di la humana natura, tamen veramenti putimu intendiri ki, per lu sangui ki era quasi tuctu spasu, lu corpu era rumasu quasi siccu et desiderava di biviri acqua per rifriscarisi. La #.vjª.@ fiata fu quandu dixi: #&CConsumatum est&c@, zo è: «O Patri, la obediencia ki eu appi da ti, di muriri per salvari la humana natura, la aiu adimplutu: plazati ormai di ripiglarimi a tti, ki eu comu to obedienti Figlu mi ·ndi vegnu a la tua gloria». Finalimenti dixi la septima parola, ca rispundendulu lu Patri: «Veni, dilectu meu, in la gloria mea, ki beni ài factu lu meu cumandamentu», et ipsu dulchissimu Signuri cum grandi vuchi et cum lacrimi mandau lu so spiritu a lu Patri, dichendu: #&CIn manus tuas, Domine, comendo spiritum meum&c@. Et kista vuchi tuccau lu cori di Cintiriuni et turnau a la virtati di Christu et illuminaulu et dixi: #&CVere filius Dei erat iste&c@. $226$Multu beni divimu cridiri ki sintissi la matri, videndu muriri lu so figlu, tanti et tanti duluri quantu mai matri putissi sustiniri; ma beni divimu cridiri ki ipsa vurria esseri stata morta cum ipsu, ki si vidia quasi turnata insensibili et absorta di grandi duluri, et cussì Iohanni et la Magdalena et li altri Marii. Eccu ki lu Signuri pendi mortu in cruchi et tuctu lu populu si partiu et rumasi la misera matri cum Iohanni et li altri soy compagni in pedi la cruchi, sidendu et plangendu, et plangendu et aspictandu lu consiglu di Deu, cui divia dixindiri lu Signuri di la cruchi et sepellirilu. Hai adunca tu vistu et audutu cui po meditari in la morti di Christu in la ura di #.viª.@ et di nona cum ipsu et cum li duluri di la matri ti poy coniungiri. %[68.] #&CDe adventu post mortem&c@. Essendu dananti la cruchi, la matri et li altri vidiru viniri a li cursa multi agenti armati inver di loru.Ora pensa quanta pagura appi za la dulirusa matri cum li altri, ne per avintura kisti ribaldi vinissiru a ffari alcunu insultu a la matri comu fichiru a lu figlu; ma ipsi eranu mandati a rrumpiri li gambi di li cruchifixi, si fussiru vivi, azò ki murissiru tostu et non rumanissiru in li cruchi lu iornu di lu sabatu. Videndu adunca kisti ribaldi ki li dui larruni eranu vivi, li spizaru li gambi et alchisiruli, et livaruli di la cruchi et gictaruli in terra in una profunda fossa, la quali era a zo deputata. $227$La Virgini Maria, timendu ki non vinissiru a rrumpiri li gambi a so figlu, ipsa si aginochau a li pedi cum li manu chicati a killi ribaldi; cum actu humili, comu ipsa era humilissima, li prigau isconiuranduli per lu nomu di Deu omnipotenti, ki non divissiru «rumpiri li gambi a meu figlu» et dixili ki «comu vui viditi, ià esti mortu». Et cussì non li rumppiru li gambi, ma unu ribaldu superbu, lu quali si chamava Langinu, tirau unu colpu di lanza cum grandi crudilitati et dedili a lu latu di lu Signuri. Incontinenti indi ixiu sangui et acqua, zo sunnu li sacramenti di la nostra redempcioni, ki per lu so sangui fomu ricactati et per la acqua di lu sanctu baptismu fomu mundati di li peccati. Comu ixiu lu sangu di lu latu di lu Signuri, tuccau li ochi di Langinu, lu quali era checu: incontinenti fu sanu et vidi charamenti. Et intandu ipsu confissau Christu essiri Figlu di Deu et gictau li armi et humiliausi a Christu, dimandanduli misericordia, et fichisi christianu et miritau esseri episcopu et poy martiru per lu amuri di Christu. Ma la amara et dulirusa matri, videndu lanzatu lu figlu, di li duluri cadiu in terra morta in li braza di la Magdalena. Et tucti loru si atristaru di grandissimu duluri, ki vidianu la terra abivirata di lu sangu di Christu; ma videndu a Langinu sanu et compuntu ad humilitati inver di lu Signuri, per la restauracioni di la sua vista, appiru alcuna consulacioni. Parterusi tucti killi ribaldi et la dulirusa matri cum li compagni stavanu tucti dulirusi, plangendu dananti lu Signuri cruchifixu, et non sapianu ki modu tiniri a livarilu di la cruchi, tantu ki non putianu et non avendu li stigli ki eranu bisognu $228$per scavarilu, et ancora non ausavanu senza licencia di Pilatu.Avendu duluri ki ià vinia la nocti, vultarusi. Adunca Nostra Donna, cum grandi duluri et plantu, livau li ochi a lu Deu Patri et intra la menti sua li dixi: «O Signuri meu, Patri eternu, voy anco iungirimi plui duluri? Prigamuti tucti nui humilimenti ki ti plaza di mandari alcunu angelu oy alcunu servu to, ki ni dixinda di la cruchi a lu Signuri to Figlu et meu, et ki non chi rumagna kista nocti, ki, si zo fussi, nui simu apparichati durmiri in pedi la cruchi». Et facta kista oracioni la Virgini Maria a lu Patri, incontinenti vidiru viniri altri homini inver loru, et ipsi, cridendu ki fussiru malvasi homini, appiru grandi pagura; et Iohanni, affiguranduli, dixi: «Non aiati pagura, ma confortativi, ki kisti, ki vennu, sunnu nostri amichi et dixipuli di lu Signuri, zo sunnu Iosep Abarmatia et Nicodemus». Et videndu ad ipsi, tucti foru confortati. Et ipsi purtavanu scali et altri cosi necessarii a llivari lu Signuri di la cruchi, ki indi avia avutu licencia di Pilatu. Et primu cum dulchi paroli et plantu confortavanu la dulirusa matri et consulavanula, et a tucti li altri soy compagni. Cum so cia cosa ki ora aia avutu Nostra Donna alcuna consulacioni per la vinuta di Ioseph et di Nicodemus, tamen pensa tu per omni gradu la iurnata amara et dulirusa, la quali appi ogi la Virgini Maria, ki non sulamenti per la morti di lu figlu, ma poy di la morti, quandu ipsa moria di pagura et di duluri et maxime quandu vidi lanzari so figlu. Eu criyu ki killa lanza comu trasiu in lu latu di so figlu, cussì trasiu lu duluri in lu cori di la matri dulirusa. Et cussì fu adimpluta la parola ki dixi Symeon: #&CEt tuam ispius animam pertransibit gladius&c@: cussì comu pirchau killa lanza lu latu di lu Signuri, cussì pirchau lu cori di la matri. $229$Ora considera za lu modu comu ixisiru lu Signuri di la cruchi. Foru misi dui scali a li lati di la cruchi: Ioseph muntau a la scala di lu latu dextru et isforzausi, cum lacrimi, ixippari lu chovu di la manu diricta, ma, perkì ki lu chovu era grossu et longu, non lu pocti livari senza tinagli et alcuna plui apertura di chaya; et Nicodemus livau lu chovu di la manu sinistra. Et foru dati li chova occultamenti a Iohanni, azò ki la matri non li vidissi. Et intratantu Ioseph sustinia lu corpu di lu Signuri in li soy braza, cum amurusu plantu li baxava li manu, minandusili per li ochi. Ixisu incontinenti Nicodemu, et misi la scala a li pedi di lu Signuri et livauli lu chovu di li pedi et planamenti ixisi lu corpu di lu Signuri et misilu in terra. La sua matri prisi primu la testa di lu Signuri et misisilu in lu sinu; la Magdalena li pedi, li quali chi avia lavati cum li soy lacrimi et stuatuchili cum li soy capilli [quandu] richippi perdunanza di li soy peccati. Et li altri si misiru atornu di lu corpu et fachianu grandissimu plantu supra illu, comu dichi lu Propheta: #&CPlangunt eum sicut unigenitum&c@. Et plangendu per kistu modu amaramenti a lu Signuri, dixi Ioseph a Nostra Donna: «Vui viditi ki ià accosta la nocti: preguvi lassatinilu cunzari, comu esti usu di sepelliri, ne per avintura oscurassi et avissimu impachu di li inimichi». Ipsa tamen plangendu li dichia: «Preguvi,amichi mei, non mi spartiti cussì tostu di meu figlu! Lassatimi saturari lu cori da ipsu oy orbicatimi insenbla cum ipsu!». Et mictendu la fachi supra la fachi di lu figlu et baxandulu cum amuri et cum amari planti guardandu li ochi di lu figlu, l'anima li vinia mancu, dichendu: «O dulchissimu figlu meu, ki fichi eu perkì mi duni tanti duluri? Non fui sempri obedienti a ti, et tu a mmi? Non ti amai supra la mia anima, et tu a mmi? Ora lassami muriri insenbla $230$cum ti et orbicarimi cum ti!». Et tali inremediabili duluri di la matri plui movia a plantu a killi ki eranu cum ipsa. Et poy la matri li guardava la testa et vidiali istrazati li capilli et tucta la vidia chayata per li punturati di li spini, ki ià li cani Iudei per virgogna li avianu taglati li capilli; guardavali la barba et vidiala tucta ixippata. Et di zo dichi [Isaya] in la sua persuna: #&CDedi capud meum percucientibus et genas meas vellentibus&c@. Et ipsa videndulu cussì dispectu et svirgognatu, di lu quali era scriptu: #&CSpeciosus forma pre filiis hominum&c@, muria di duluri et tucta la fachi si bagnava di amarissimi lacrimi. Finalimenti, ad incalza di Iohanni et di li altri, cessau la matri di gridari et di plangiri; et Ioseph &Ccum aromatibus&c ki avia purtatu, zo è mirra et aloes, &Cquasi libras&c centu, ki li untau tuctu lu corpu et ligaulu cum unu linzolu, secundu ki era di costumanza. La matri tamen tinia la testa supra lu so sinu, la quali si reservau per cunzarila ipsa cum una tuvagla blanca, la quali si chama sudariu oy sindone, et similimenti la Magdalena li pedi. Et vinendu ipsi a ccompuglari li pedi, dixi la Magdalena: «Eu vi pregu, lassatilu cunzari a mmi, di lu quali eu richippi perdunanza di tucti li mei peccati». Et cussì ipsa prisi li pedi et cunzauli et paria a ssì ki vinissi mancu di lu duluri. Cum so cia cosa ki altra fiata li avissi lavatu li pedi cum soy lacrimi et stuyatili cum li soy capilli, tamen ora plui abundantimenti chi li lavau di lacrimi, videndulu tuctu sanguilenti et chagati et aperti quasi fina all'ossa; cussì ki vulinteri vurria esseri morta cum ipsu, ki ipsa lu amava supra tucti li cosi, cussì comu esti scriptu da supra: #&CDimissa sunt omnia peccata tua, quoniam dilexisti multum&c@. Lu aviria vulutu tuctu untarilu ipsa, ma non convinia, undi chi era la matri cum Iohanni et Ioseph et Nicodemus. Undi adunca $231$involutu lu corpu di Christu, fu dictu a la matri ki ipsa cunzassi la testa comu ipsa si avia prepostu. Intandu, videndu la matri ki plui non lu putia tiniri, misi lu vultu so supra lu vultu di lu figlu et dichia cum amari lacrimi: «O figlu meu dulchissimu, eu ti tegnu mortu in lu meu sinu et non ti pozu plui tiniri et tu si seperatu da mi, lu quali si meu consiglu et mia consolacioni! Comu farrò eu, dulirusa mi? Undi andirò senza di ti? Et ki eu putissi muriri, ki sempri fussi cum ti! Et si eu non mi pozu sepelliri cum ti corporalimenti, eu mi sepellirò mentalimenti et non mi seperirò iammai di ti, ki per ben ki siyi meu figlu, tamen tu si meu Deu, meu amuri, mia consolacioni! Preguti, figlu meu, Deu meu, non mi lassari corporalimenti, non mi abandunari spiritualimenti, ki eu su amara matri et tu mi si dulchissimu figlu!». Et cussì dichendu cum amari lacrimi, ligau la testa di lu figlu et cupersili la fachi cum killa tuvagla oy sudariu et fichili la cruchi et benedixilu. Intandu tucti in ginuchuni adoraru lu Signuri et prisirulu et purtarulu a lu sepulcru, lu quali era in killu locu, arrassu quantu unu gectu di arcu. La matri lu purtava per la testa et la Magdalena per li pedi et li altri purtavanu lu corpu. Et tucti, plangendu et psalmiiandu, lu purtaru et misirulu a lu sepulcru in lu quali non chi era misu nullu, ki era novu, et chusirulu cum una grandi petra. Factu zo, Iosep, vulendu turnari in la chitati et videndu la Nostra Donna ki non avia casa in la chitati di Ierusalem undi stari, la prigau ki li plachissi di viniri cum tucti li altri ad albrigari a la sua casa, la quali li offersi comu casa loru, et lu simili dichia Nicodemus. Ora guarda quanta compassioni esti kista: la regina di lu mundu non avia in terra undi si putissi albrigari, $232$et maximamenti la sua viduitati cum tanti duluri. Ben per certu era vidua, zo esti abandunata oy derelicta, ki perdiu so spusu, so figlu, so patri, so consiglu, so Deu, et di omni beni si truvava abandunata et derelicta. Ipsa rifirendu gracia ad Iosep et a Nicodemu #[...]@ et ipsi adorandu ad ipsa comu matri di Deu, si parteru. Tamen ipsi, Maria matri di Iohanni cum Iohanni et la Magdalena et li altri, #&Csedentes steterunt contra sepulcrum&c@, comu dichi lu Evangeliu. Ora Iohanni, videndu appropinquari la nocti, dixi a Nostra Donna: «Madonna, lu iornu si oscura, non esti bonu ki stamu za: andamunindi inver la chitati». %[69.] #&CDe recessu matris Marie de sepulcro.&c@ Livarusi adunca et adoraru lu sepulcru, subitu ruppiru a pplantu. La Virgini Maria dixi: «O figlu meu dulchissimu, comu ti lassu et comu mi partu da ti et lassuti in lu sepulcru! Et si lu meu corpu non po rumaniri cum ti, eu lassu la anima mia in lu sepulcru, ki non si parti da ti. Aricomanduti, figlu meu, in li manu di lu to Patri. O Patri sanctissimu, siati arricomandatu meu figlu, lu quali è to Figlu et tu vulisti ki fussi meu!». Et dictu zo et adoratu lu sepulcru si parteru et passaru per la cruchi et adorarula et andaru a la chitati di Ierusalem et sempri si guardavanu daretu per lu loru grandi desideriu ki avianu di Christu. Appropinquandu in la chitati, li soru di Nostra Donna la cupersiru cum lu velu, comu nova vidua, la sua testa et ipsi cum la Magdalena et Iohanni la accumpagnavanu. Intrandu in la chitati la Magdalena si aginochau a li pedi $233$di Nostra Donna et dixili: «O matri benedicta, nui sapimu ki non aviti casa in Ierusalem undi stari: preguvi, viniti a stari a la casa mia, ki vui sapiti ki lu Signuri spissamenti, per sua gracia, pusava cum mi». La Virgini Maria guardau a Iohanni a lu quali lu Signuri chi l'avia arricomandatu, et Iohanni guardau a Nostra Donna et dixi: «Iusta cosa è ki nui andamu a stari undi lu Signuri fichi la cena arsira, cum li soy dixipuli, in Montem Syon, sì ki varia meglu ki vui vinissivu cum nui illà, undi multi nostri amichi ni aspectanu». Et la Magdalena rispusi ki per nullu modu lassiria a Nostra Donna, ma «undi ipsa va, eu non la abandunirò, ki eu su sua scava». Prindendu la via inver di Montem Syon, multi virgini et altri donni vinniru ad ascuntrari a Nostra Donna et fichiru grandi plantu cum ipsa per lu amuri di so figlu. Et accompangnandula una bona via, si parteru cum sua licencia, ipsa rigracianduli assay di la loru caritati; etiamdeu multi boni homini ascuntrandula plangianu et dichianu: «Quantu mali ànnu factu li nostri princhipi, ki per invidia ànnu alchisu a tali sanctu homu et grandi propheta, lu quali era operaturi di multi grandi signi et di grandi miraculi, ki fachia intra di nui! Guardanusi di la ira di Deu!» . %[70.] #&CDe lamentacione matris reverse in domo cene.&c@ Intandu adunca Nostra Donna cum li soy cumpagni turnaru in casa undi lu Signuri fichi la cena cum li dixipuli et Iohanni stava sempri cum la porta chusa et guardava la porta. Et Nostra Donna guardava atornu la casa et, non videndu a so figlu, comu sulia, dichia plangendu: «O figlu meu dulchissimu, undi si, ki non ti viyu? O Iohanni, undi esti lu meu dilectu figlu, to mastru karissimu? O Magdalena, et undi è lu to patri spirituali, a lu quali tantu amavi? O sururi mei, et undi esti lu $234$meu figlu? Vidistivulu? Ki eu non lu trovu et tucta moru! Partutu esti da nui lu nostru gauyu, la nostra dulchiza, la lumi di li ochi nostri! Et kista cosa esti ki mi duna mayuri duluri, ki si partiu da nui tuctu afflictu, tuctu chagatu et li soy carni priciusissimi tucti istrazati, ki era ansitusu di biviri et dediruli feli et achitu et non lu poctimu ayutari! Et so Patri lu dedi in manu di li cani Iudei, ki li dediru morti! Et quandu foru facti kisti cosi? Arsira fu cum nui, amarissimi nui, et ogi lu avimu perdutu! O dulurusa mi, figlu meu, ki farrò? O figlu, fusti prisu kista nocti et la matina fusti presentatu a Pilatu et ad ura di terza condempnatu et ad ura di #.viª.@ crucifixu et ad ura di nona mortu! Ora ti avissi plachutu ki eu avissi stata morta cum ti in la cruchi, eu fora stata consulata! O quanta mi fu amara la tua seperacioni et la memoria di la tua passioni amarissima, ki eu vuria muriri et non pozu! O dulenti mi, et comu farraiu senza di ti?». Finalimenti prigandula Iohanni ki cessassi di tanti duluri, ipsa si ripusau et plui non plangia. Ora guarda si tu, servu di Christu, sapissi consulari a tanti duluri la matri et darili alcuna consulacioni, ki ancora su tucti ieiuni, farissi grandi caritati a consolarila. Et illa ti consulirà in li toy extremi necessitati, ki ipsa esti matri di omni consulacioni. Lu sabatu matinu adunca, standu in la casa cum li porti clusi per pagura di li Iudei ipsa matri di lu Signuri cum tucti li altri, afflicti et dulurusi, li fu bactuta la porta et tucti appiru grandi pagura. Iohanni tamen, guardandu per la fundaza di la porta, vidi ki era Petru et dixilu a Nostra Donna et ipsa cumandau ki trassissi. Adunca trasiu Petru, plangendu amaramenti, et tucti incomenzaru a pplangiri, et da poy a pocu a pocu vinniru tucti li dixipuli plangendu similimenti. Finalimenti, cessandu di lu plantu, incumenzaru a parlari di lu $235$Signuri. Et Petru dixi primu: «Eu non diyu parlari primu, ki fui et su dignu di omni pena, ki per pagura di una scava nigai lu Signuri et patri, a lu quali tantu amava. Viru esti ki lu Signuri mi guardau et eu mi arricordai li paroli ki ipsu mi avia dictu: &"Avanti ki lu gallu canta tri fiati, mi nigkirai tu tri fiati&". Et plangendu eu amaramenti, speru aviri perdunanza di ipsu». Similimenti tucti li altri dixipuli dixiru, bactendusi la frunti et li manu, dichendu loru culpa, ki lu abandunaru et lassarulu sulu in li manu di li inimichi, fugendu per pagura. Incontinenti dixi Nostra Donna a tucti li dixipuli: «Lu vostru bonu et fidili mastru si esti partutu da nui et tucti simu ristati orfani, ma confortativi in ipsu, ki eu speru in Deu a lu so bonu Patri, ki tostu ni lu rindirà cum alligriza per la sua ineffabili resurrecioni. Non dubitati ki, resursitandu, ipsu vi perdunirà tucta la vostra offensa, ki ipsu esti benignu et amavi multu, ki, permictendu lu Patri, volci ki cussì prevalissiru contra di ipsu li inimichi soy, ki nullu so amicu lu putissi aviri aiutatu nè liberatu di li manu loru. Et inperzò non vi turbati ma vi confortati, ki tostu lu vidiriti resursitatu!». Rispusi Petru et dixi: «Veramenti, Signura nostra, ki cussì è comu vui dichiti, ki eu, ki tantu lu amava, aviria prisu morti per ipsu vulinteri et di tanta pagura fui firutu, per la mia miseria, ki eu ma exlissi mayurimenti nigarilu, ki eu incappassi a li manu loru». Intandu la Magdalena volci sapiri da Petru ki li avia dictu lu Signuri et Petru li cuntau omni cosa per ordini. Et Nostra Donna dixi a Petru: «O Petru, eu ti pregu, cuntami di meu figlu zo ki li audisti diri, tantu in la cena quantu in altru locu». Et Petru volci ki Iohanni mayurimenti cuntassi ad ipsa omni cosa. Iohanni adunca incomenzau et cuntau tucti li cosi li quali foru facti da lu Signuri, presenti a loru in la cena, et chascunu poy cuntava, hora l'unu, ora l'altru, zo ki lu Signuri avia factu cum ipsi, et cussì tutu lu $236$iornu parlaru, quandu l'unu, quandu l'autru, di lu Signuri. Ma quantu intentamenti la Magdalena ascultava, tantu plui intentamenti li ascultava la matri. Ma ipsa, tucti cosi ki audia diri di so figlu, dichia: «Benedictu sia tali figlu!». Ma plui intentamenti pensa tali compagna insemblata, ki ogi sunnu ipsi in grandi duluri, non si videndu insembla cum lu loru Signuri et mastru. Ma ki ti cridi ki sia vidiri insembla la regina di lu mundu cum li apostoli di Christu et cum Maria Magdalena et cum li altri soy soru, tucti congrogati in una casa et stari cum li porti chusi per pagura di li Iudei? Ma la matri stava cum la menti tranquilla et placata, ki ipsa sula aspectava la resurrecioni di so figlu, et ipsa sula era ristata la fidi in killu iornu di lu sabatu. Et inperò lu iornu di lu sabatu esti scriptu et datu a devocioni di la Virgini Maria et dichisi in tali iornu la missa di la Virgini Maria #&CSalve sancta parens&c@. Facta adunca la sira di lu sabatu, poy ki fu culcatu lu suli, ki convinia operari, Maria Magdalena et l'autri Marii andaru accactari aromatichi per fari li unguenti per untari lu Signuri: ki la sira di lu venniri, turnandu di lu sepulcru, si apparicharu et non fichiru li unguenti per lu sabatu ki trasia, lu quali convinia, secundu lu comandamentu di la Ligi, guardarilu. Ma vinendu la sira di lu sabatu, andaru accactari li aromatichi, cuperti cum li veli la testa, comu vidui tristi et dulenti di la morti di lu Signuri. Accactaru di li meglu aromatichi ki truvaru et li plui priciusi, per fari priciusi unguenti et ungiri lu Signuri in lu sepulcru. Ora pinsamu za zo ki fichi lu Signuri lu iornu di lu sabatu, ki era mortu, et vidirimu la sua ineffabili caritati. %[71.] $237$#&CDe descencione ad inferos et de liberacione Sanctorum Patrum.&c@ Mortu adunca ki fu lu Signuri in la cruchi, lu venniri rumasi in la cruchi cum la sua divinitati, ki, per beni ki la humanitati rumanissi in la cruchi morta, la divinitati non si seperau iammai di sì, ma in nascusu a la sua potestati, sempri fu cum ipsu, tantu in la morti quantu in la resurrecioni. L'anima sula andau cum la divinitati et ixisi in lu infernu ad liberari li Patri Sancti, rumanendu lu corpu in la cruchi cum la sua divinitati insembla. Eranu li Sancti Patri in lu limbu oscuri, aspectandu la luchi di Christu ki li liberassi. Comu dichi sanctu Augustinu in unu sermuni ki fa di la liberacioni di li Sancti Patri, ixisi ipsu benedictu Signuri in lu infernu: «Discindisti et spizasti li catini di lu infernu et li porti di lu ramu» et ligau li dimonii: zo è privauli di la loru potestati, ki nenti pozanu plui tentari a li homini, si non quantu li homini non si volinu aiutari di la divina gracia. Et liberauli di li tenebri a li Sancti Patri, plangendu ipsi cum alligriza, videndu a lu Signuri, et a tucti li minau a lu paradisu terrestu a gaudiri illà, fina ki avirannu la ultima resurrecioni, et intandu serrannu muntati a la gloria di paradisu chilistiali. Considera adunca tu za quanta fu la sua benignitati di liberari li Sancti Patri, quanta fu la sua humilitati fina a lu infernu ixindiri et liberarili, quanta fu la sua caritati di darili la gloria di paradisu terrestu et finalimenti avirannu ipsi, cum tucti li amichi di Christu, la gloria chilistiali. Purria aviri multu beni mandatu unu so angelu et factu ligari li dimonii et liberari li Sancti Patri, ma, per darili mayuri alligriza et $238$confortu, chi volci ixindiri ipsu persunalimenti et stecti cum ipsi per loru consulacioni fina a la aurora di la sequenti dominica, quandu resursitau. Ben ti dicu, za multu ti divi maraviglari di tanta excellencia, gracia et benignitati di lu Signuri. Guarda per certu li Sancti Patri et specialimenti Adaam et Eva et tucti li primi et antiqui Patri, ki tantu tempu avianu aspectatu cum duluri et plantu, quandu lu vidiru viniri persunalimenti a la loru liberacioni, et gaudiri cum loru, et factu homu comu ipsi et muriri per ipsi. Tucti, cussì videndulu, cum planti di amuri et di gauyu, dichianu: «Gloria sia a cti, altissimu Patri; gloria a ti, caritativu Figlu; gloria a ti, benignissimu Spiritu Sanctu, lu quali ti placi visitarini a tua gloria et a nostra consulacioni, lu quali vivi et regni Deu in eternu &Cin secula seculorum, amen&c». %[72.] #&CDe resurreccione Christi.&c@ La dominica multu matinu vinni lu Signuri cum grandi multitudini di angeli et, non apertu lu monumentu, prisi lu so gluriusu corpu et resursitaulu in vita per propria sua potencia et virtuti. Et in killa propria ura Maria Magdalena, Maria Iacobi et Maria Solome, primu avendu la licencia di Nostra Donna, vinniru cum li unguenti priciusi a lu sepulcru per untari a lu Signuri. La Virgini Maria rumasi a la casa, mictendusi in oracioni a lu Patri et dichenduli: «O Patri clementissimu, cussì, comu tu say, lu meu figlu esti statu mortu in mezu di dui larruni et eu lu misi in lu sepulcru. Ma eu ti pregu, agi misericordia ormai da mi et rendimi vivu meu figlu, lu quali $239$esti to Figlu. Killa anima gluriusa senza peccatu non divi stari in corrupcioni: preguti a la tua Maiestati, ki mi lu rendi tostu, azò ki, videndulu, la anima mia sia consulata di tanta amaritudini ki aiu avutu per ipsu!». Et poy si vultau a lu figlu et dichia: «O dulchi figlu meu, perkì adimuri tantu, ki non mi veni a vidiri et consularimi? Undi si, figlu meu? Non mi dichisti ki lu terzu iornu divivi resursitari et non esti kistu lu terzu iornu? Perkì adimuri? Undi stai? Eu non ti su matri et per raxuni non divi appariri primu a mmi ki ad altru, ki ti su matri? Ora levati adunca, gloria mia, gauyu di la anima mia, ki eu ti viya et sia consulata, ki supra tucti li cosi ti disiyu di vidiri! Consulami, figlu dulchissimu, lu quali mi dunasti tanta amaritudini per la tua morti! Ora mi allegra la tua presencia, la quali mi contristau la tua absencia! Veni, figlu meu, et non adimurari plui, azò ki eu sia consulata videnduti!». %[73.] #&CPrima apparicio Christi ad matrem suam.&c@ Et orandu per kistu modu la matri cum dulchi lacrimi et suspiri, subitamenti li apparsi lu Signuri cum vultu allegru et plachivili, bellissimu et risblandenti supra lu suli, vistutu di vistimentu blankissimu supra la nivi, et cum gauyu salutau a la matri et dixili: #&CSalve, sancta parens, enixa puerpuera regem&c@, «matri mia dulchissima!». La Nostra Donna si vultau subitamenti et dixili: «Tu si lu meu figlu dulchissimu Ihesu Christu?» et aginoguausi et adoraulu comu a so Deu, per ben ki li fussi so figlu. Et ipsu li rispusi: «O matri mia, eu su: sachi ki eu su resursitatu et su cum tia!». Ipsa incontinenti si livau et abrazaulu strictamenti, cum gauyu di perfectu amuri, et stricandu la sua fachi supra la fachi $240$di lu figlu, cum planti di alligriza ki non si putianu dispartiri. Poy guardandu la matri, sidendu insenbla, fictu lu vultu di lu so figlu et in li loki di li chayi, et vidia li signi sulamenti et li soy plagki risblandianu supra lu suli. Ki sachati ki li plagki si reservanu cussì, per ben ki sianu sani, fina a lu iornu di lu iudiciu, azò ki vinendu ipsu in la sua maiestati in lu iudiciu, ki tucti lu vianu cussì plagatu, cum li stimati soy, et maximamenti killi ki lu cruchifiaru, azò ki sianu confusi, et killi ki lu crideru et amaru, gaudirannu videndu la sua maiestati. Adimandavali la matri et dichiali: «O figlu, suti passati tucti li duluri di la morti?». Et ipsu dichia: «O matri dulchissima, non sulamenti non sentu duluri, ma tucti killi duluri mi su turnati in gauyu et consolacioni». Et ipsa dichia: «Benedictu sia to Patri, ki li placi rendirimiti cussì sanu et allegru! Illu sulu sia exaltatu, ipsu sia magnificatu in eternu!». Parlavanu adunca insenbla cum grandi dilectu di amuri, dichenduli lu Signuri comu ipsu avia livata la potestati di tucti li dimonii, ixindendu in lu infernu, et avia liberatu li Sancti Patri di la loru potestati et minatuli in lu paradisu terrestu. Infra tantu ki lu Signuri stava cum la matri, Maria Magdalena et li altri dui Marii gianu a lu monumentu cum li unguenti per untari a lu Signuri. Et tandu eranu punti di amuri ki non si arricordavanu ki lu monumentu era chusu cum una grandi petra, la quali ipsi non la putianu livari; andavanu puru dichendu: #&CQuis revolvet nobis lapidem ab hostio monumenti?&c@ Non si arricordavanu, per lu grandi amuri, ki a lu monumentu chi $241$eranu misi li guardiani di li homini di armi et era sigillatu di li Iudei. Andandu et passandu per li loki undi lu Signuri avia passatu purtandu la cruchi in collu, in tucti killi loki si aginochavanu et baxavanu la terra cum planti: zo su in lu locu undi prisi la cruchi; undi si vultau a li fimini et dixili: «Plangiti supra di vui et di li vostri figloli»; undi non putendu plui andari, li livaru la cruchi di lu collu; undi lu constrinxiru a ffarilu andari tostu, [undi] non putendu plui andari, si appuyau ad una petra. Et tucti li predicti loki passandu, fachianu li venii et baxavanu in terra. Et vinendu in lu locu di la cruchi, si gictaru in terra et adoraru la cruchi cum vuchi lacrimusi, standu illà una bona ura, mictendu la fachi in la cruchi ki era frisca di lu sangu di Christu: baxandula, paria a lloru ki si saturassiru di Christu. Ora pensa za tu li duluri loru et plangi cum ipsi comu si tu fussi presenti. Livandusi poy si ·ndi andaru inveri lu sepulcru, dichendu: «Cui ni livirà la petra di lu monumentu?». Et subitamenti guardandu vidiru livata la petra et lu angelu ki stava supra la petra. Et dixi a lloru lu angelu: #&CNolite timere: Ihesum queritis Nazarenum? Surrexit, non est hic!&c@ Videndu adunca li Marii ki lu corpu di lu Signuri non chi era in lu monumentu, non curaru di lu angelu, ki si cridianu ki fussi homu, et crideru ki lu corpu di lu Signuri fussi statu raputu; et parterusi cum pagura et viniru a li apostoli et dixiruli comu lu corpu di lu Signuri non era a lu monumentu. Audendu zo, Petru et Iohanni cursiru in lu monumentu et li Marii turnaru cum ipsi a li cursa, desiderandu di sapiri zo ki era di lu corpu di lu Signuri. Et Petru et Iohanni non truvaru lu corpu di lu Signuri a lu monumentu; si parteru stupefacti. $242$Ma li Marii non si parteru, ma perseveraru firmi, plangendu a lu monumentu, et dui angeli, standu allirta, vistuti di blancu, li apparsiru et dixiru: #&CQuem queritis, viventem cum mortuis?&c@. Illi tamen omnino non curandu di li paroli di li angeli, ma chircavanu a lu Signuri di li angeli. Li dui Marii, zo su Maria Iacobi et Maria Solome, sturduti di pagura, si parteru di lu monumentu et stectiru unu pocu arrassu. Ma la Magdalena, perkì ki plui amava, non si partiu da lu monumentu, ma, plangendu, chircava si putissi aviri nova di so mastru et Signuri, a lu quali tantu amava: non putia stari consulata senza ipsu et perkì ki perseverava et non si partiu, cussì comu li altri, miritau prima vidiri a lu Signuri resursitatu. Guardandu adunca in lu monumentu, cridendusi vidiri a lu Signuri, et vidi a dui angeli sidendu, li quali li dixiru da capu: #&CMulier, quid ploras? Quem queris?&c@. Et illa rispusi: «Livarumi a lu meu Signuri et non so undi l'ànnu misu!». Ora vidi lu maraviglusu amuri di kista Magdalena: unu pocu avanti avia audutu di unu angelu ki lu Signuri avia resursitatu, et ipsa, per lu grandi amuri, lu dictu di lu angelu li era ixutu di la menti. Et ancora ora audia li dui angeli sedenti, ki era resursitatu lu Signuri, et dichia ipsa: #&CNescio ubi posuerunt eum&c@. Et zo fachia in sì lu amuri et lu duluri lu quali purtava a lu Signuri. Dichi zo Origenis, ki l'anima sua non era in sì, ma era in killu ki amava, et inperò non sapia pinsari nè parlari nè audiri si non di so Signuri, a lu quali amava. Et cussì plangendu et chircandu a lu Signuri, ipsu Signuri, so amuri et so veru mastru, non si volci plui $243$abscondiri di non appariri. Et dixi lu Signuri a la matri, cum cui ipsu era: «Matri mia, eu ti pregu, perdunami, ki eu voglu andari et consulari a la Magdalena, la quali mi cherca cum tantu duluri et cum tantu plantu in lu meu sepulcru». Et zo placci multu a la matri et fundi allegra et dixili: «Figlu meu benedictu, va cum la mia benedicioni et consulala, ki ipsa ti ama supra tucti li altri et esti stata multu dulenti di la tua morti. Ma eu ti pregu ki tu ti arricordi di turnari tostu a mmi» et, baxandulu, lu lassau andari. Vinni adunca lu Signuri in lu sepulcru et dixi a la Magdalena, &Cin specie&c di ortulanu: «O fimina, perkì plangi et ki cherki?». Et ipsa, imbriaca di amuri, non lu canuxendu li dixi: «O signuri, si tu mi lu ày prisu di lu monumentu, dimmi undi lu mictisti, ki eu mi lu prindirò». Intandu lu Signuri la chamau et dixili: «O Maria!». Ipsa tamen audendulu et canuxendulu per la vuchi, resursitatu di la morti a la vita, li rispusi: «Rabbi!» ki volci diri mastru bonu: «Vui siti a ccui eu chercu, ki tantu tempu ti ày abscondutu da mi!». Et cadenduli a li pedi, li volci prindiri li pedi et baxarichili, comu sulia. Ma lu Signuri, vulendula sublimari a li cosi celestiali, zo è ki non lu chircassi plui in terra ma in lu chelu, li dixi: #&CNoli me tangere, nondum enim ascendo ad Patrem meum&c@, zo è: «Non voglu ki tu mi tocki, ki in lu to cori non su ancora muntatu a lu meu Patri, ma va et dì a li dixipuli et frati mei: #&CAscendo ad Patrem meum et patrem vestrum, Deum meum et Deum vestrum&c@. Non ti dixi eu, avanti ki murissi, ki divia resursitari lu terzu iornu? Perkì adunca mi chircavi a lu sepulcru?». Et ipsa li rispusi: «Mastru $244$bonu, tantu mi sturdivi di la pena di la tua passioni, ki di nulla altra cosa mi arricordai, si non comu amaramenti fussi mortu, et inperò eu aiu purtatu cum mi, kista matina, priciusu unguentu per untariti. Ma benedictu sia la tua grandi magnificencia et caritati, ki ti placci di resursitari et mustrarimiti». Standu adunca insenbla killi ki perfectamenti si amavanu, ipsa adimandanduli di omni cosa ki era stata, et richipia da ipsu risposta di alligriza. Et cum so cia cosa ki lu Signuri li avissi dictu: #&CNoli me tangere&c@, tamen pozu diri oy cridiri ki per lu grandi amuri spirituali ki era intra ipsa et lu Signuri, ki ipsu si avissi lassatu tuccari oy ki ipsa li avissi baxatu li pedi et li manu. Ma criyu beni ki, si non lu tuccau oy per dispensacioni non si lassau tuccari, per misteriu zo esti, ki li mustrassi quali ipsu era in so cori, zo esti homu mortali tali ki apparenduli non si lassau tuccari, azò ki li muntassi la menti di lu amuri terrenu oy corporali a lu amuri celestiali oy spirituali. Non adunca partinachilimenti lu Signuri li dixi: #&CNoli me tangere&c@, ki non era duru oy parthinachi lu Signuri, et maxime ad ipsa, la quali tantu lu amava. Et standu cum ipsa unu pocu a sua consolacioni, poy si partiu da ipsa per visitari a li altri soy dilecti. Intandu la Magdalena, quasi alterata, non vulendu ki si partissi da ipsa, li dixi: «O Signuri, parimi ormai ki la tua consulacioni non serrà plui cum nui, comu era. Preguti, Signuri, non mi abandunari! Arricordati quanti beneficii aiu richiputu da ti et quantu amuri mi mustrasti! Et inperò ti pregu, non mi abandunari, ki tu si meu Deu et meu Signuri!». Et lu Signuri li rispusi: «Non timiri, ki eu su sempri cum ti: siyi fidili et constanti, fina ki virrai undi eu su». Partiusi adunca lu Signuri et $245$ipsa andau undi [eranu] li soy compagni, ki eranu unu pocu arrassu da ipsa, et cuntau a lloru omni cosa, comu lu Signuri li apparsi. Ipsi tamen, gaudendu di la resurrecioni di lu Signuri et dulendusi ki non apparsi ad ipsi comu a la Magdalena, parterusi tucti tri insenbla per andarisindi a la chitati. Ma ananti ki avissiru trasutu in la chitati, subitu lu Signuri li apparsi et dixili: #&CAvete!&c@ zo è «Deu vi salvi!». Ipsi, videndulu, foru allegri supra omni alligriza et gictarusi tucti tri a li soy pedi et tinenduli li pedi chi li baxavanu. Et lu Signuri li dixi: «Andati et dichiti a li mei frati ki vayanu in Galilea et illocu mi vidirannu, cussì comu eu li dixi». Ora ti aduna za, servituri di Christu karissimu, comu lu Signuri fu sempri humili, ki, non sulamenti essendu in la carni mortali ma essendu resursitatu, chamau frati a li dixipuli, essendu loru Creaturi. Et cussì tu divi esseri sempri humili intra li toy frati et intra li toy soru et esseri cum ipsi la minima di loru per humilitati: ki non divi mustrari aspriza oy altiza di autoritati, si non inver di li superbii et partinachi per minarili ad humilitati et dulchiza cum suavi paroli; ma cui fussi humili et obedienti et amaturi di Deu, divi esseri in mezu di loru cussì comu dichi lu Ecclesiasticu: #&CRectorem te posuerunt, noli extolli, set esto illis sicut unus ex ipsis&c@. Miseru tu, mayuri, ki si ti explicti per mayuri loru et tu voy mectiri tantu in altu per superbia supra di li toy subditi ki non ti ponnu sustiniri; ma siyi pachificu, humili comu unu di loru, quandu tu li vidi exerciri in la sancta obediencia. Si tu voy aviri consolacioni in kisti cosi, [fa] ki legi persunalimenti in li paroli li quali parla lu Signuri et fa ki tu li intendi cum killu affectu ki dichi ipsu. %[74.] $246$#&CSicut Christus apparuit Iosep Bermathia et liberavit eum a carcere et apparuit Iacobo Minori et Petro et [rediit ad] Sanctos Patres in paradiso terrestri.&c@ Partiusi adunca lu Signuri da loru et apparsi a Iosep Abarmathia, lu quali lu misi in lu monumentu, ki li summi sacerdoti lu avianu misu in prixuni per darili morti, passatu lu iornu di lu sabatu. Et lu Signuri apparsi a lu dictu Iosep et ringraciaulu multu di la sepultura et consulaulu assai in la carceri et, non aperta la carceri, lu ixiu et minaulu a la sua terra Abarmathia. Poy si ·ndi andau lu Signuri a Iacobu Minuri, lu quali si avia vutatu di non maniari nè biviri fina ki non vidissi a lu Signuri resursitatu. Et dixi a Iacobu lu Signuri: «Frati meu, tu ti vutasti di non maniari nè biviri fina ki mi vidissi resursitatu; eccu ki, per la potestati di lu meu Patri eu su resursitatu: ora mecti la mensa, ki eu voglu maniari cum ti». Allegru Iacobu supra tucti cosi, videndu lu Signuri maniari insembla cum sì, tuctu fu consulatu. $247$Ma li tri Marii, zo su la Magdalena et li soy dui compagni, vinendusindi a li loru casi, dixiru a li dixipuli comu lu Signuri era resursitatu et apparsi ad ipsi. Ma Petru, audendulu, fu plui plinu di duluri di li altri dixipuli, ki si cridia, per timuri ki lu avia nigatu, ki lu minisprizassi di apparirili. Tuctu dulenti et amaru, non sapendu ki fari, andava sulu sulu, plangendu, inver lu sepulcru di lu Signuri. Et subitamenti li apparsi lu Signuri et baxaulu et dixili: #&CPax tibi, Symon!&c@. Intandu Petru, bactendusi lu pectu et cadenduli a li pedi, dixi sua culpa di la negacioni ki avia factu per pagura di una scava. Lu Signuri lu livau di terra et da capu lu abrazau et dixi: «Confortati, Petru, ki tu sempri mi amasti. Ma però eu permisi ki tu mi nigasti, per pagura di una scava, azò ki non ti confidassi di li toy virtuti, ma sempri stassi in la tua humilitati: la virtuti esti sempri in voluntati di Deu et non in la potestati di li homini. Ma confidati di mi, ki eu aiu vintu la morti et tucti li mei inimichi». Et dictu zo, li sparsi dananti. Petru adunca, vistu a lu Signuri, fu consulatu et allegru, andau et dixilu a Nostra Donna et a li altri dixipuli. $248$Sachati ancora ki li apparicioni ki fichi lu Signuri a Nostra Donna non si trova in lu Evangeliu, ma piatusamenti lu divimu cridiri, ki tali matri non rumanissi sconsulata di tali figlu, cum so cia cosa ki in la Ligenda di li Sancti Patri plenariamenti si trova ki li apparsi in la sua resurrecioni. Partutu lu Signuri da Petru, non avia andatu a li Sancti Patri, li quali ixiu di lu limbu et minauli in lu paradisu terrestu. Et inperzò, partutu da Petru, andau da ipsi a cconsularili cum una grandi compagna di angeli, a li quali videndu li Sancti Patri cussì sblandenti comu lu suli, da arrassu li ixeru ad ascuntrari. Cum tanti canti et gaudii inenarrabili lu ascuntraru, dichendu: «Kistu è la nostra saluti et lu nostru princhipi di lu regnu, lu quali non avirà iammai fini»; altri cantandu: #&CVincit leo de tribu Iuda&c@, «tu Signuri et rigi nostru»; altri dichianu: #&CDies sanctificatus illuxit nobis: venite adoremus Deum nostrum&c@; altri cantandu: #&CNotas fecisti nobis vias vite: adimplesti nos leticia cum vultu tuo, delectaciones in dextera tua usque in finem&c@; «o gloria nostra, clarimenti vidimu ki resursitasti ad gloria tua et nostra!». #&CRegnum tuum regnum omnium seculorum et dominacio tua in omni generacione et generacionem. Hec est dies&c@ $249$#&Cquam fecit Dominus: exultemus et letemur in ea&c@. Et da capu, cantandu, dichianu: #&CHodie illuxit nobis dies redempcionis nove, reparacionis antique, felicitatis eterne, hodie per totum mundum melliflui facti sunt celi: quia Dominus regnavit in ligno crucis; et induit se fortitudine et precinxit se virtute&c@. «Di forza di la nostra carni in sì resursitata prechinsisi di victoria, vinchendu in nui lu dimoniu et conculcandulu supta di li pedi nostri per la sua gracia. Cantamuli adunca novi canti, ki fichi in nui grandi maravigli et avi salvatu cum la sua dextera et cum lu so forti brachu. Ni livau di la oscuritati di lu infernu et misini in la gloria di paradisu». Adorandu adunca cum kisti canti li Sancti Patri a lu Signuri, et lu Signuri rispusi a lloru: «Confortativi cum lu meu Patri, amichi mei, gauditi cum ipsu, ki, poy ki eu aiu visitatu a vui, mi conveni di visitari li mei dixipuli, li quali per la mia morti su ipsi persecutati et fuyuti: vogluli andari a consulari». Et ipsi adorandulu, si partiu da loru. %[75.] #&CDe apparicione duorum ambulancium in Emaus.&c@ In killu iornu midemmi ki resursitau [apparsi] a la via a dui soy dixipuli di li #.lxxij.@, la quali andavanu, poy di la ura di nona, in lu castellu di Emaus. Et iungendusi insembla cum ipsi et parlandu cum ipsi di la sua morti, ki loru cori li ardia di amuri in li soy paroli, et, accustandu a lu castellu, lu Signuri si isfinxi partiri di loru et ipsi lu constrinxiru ki vinnissi a maniari cum ipsi. $250$Et chicandu a lu castellu, et misiru la tavula et, maniandu, ipsu partia lu pani et davalu ad ipsi ki maniassiru. Et incontinenti lu canuxeru per lu partimentu di lu pani, ki ipsu era Ihesu. Et ipsu subitamenti li isparsi et ipsi si livaru di maniari, incontinenti si ·ndi andaru, in killa hora, in Ierusalem. Et dixiru a li dixipuli comu vidiru vivu lu Signuri Ihesu, canuxendulu a lu rumpiri di lu pani. Alcuni lu crideru, alcuni non. %[76.] #&CDe apparicione dixipulorum in sero et non erat Thomas.&c@ In la sira tamen di lu proximu iornu ki resursitau, lu Signuri apparsi a tucti li dixipuli congregati insenbla in la casa undi fu facta la cena, standu cum li porti clusi per pagura di li Iudei, tamen Thomasi non chi era cum ipsi. Et apparendu subitu in mezu di loru, lu Signuri dixi: #&CPax vobis!&c@ «Eu su Ihesu, vostru mastru, non timiti!». Illi tamen, turbati et conterriti, ki si cridianu vidiri spiritu, lu Signuri li dixi: «Perkì vi turbati et multi cogitacioni vi muntanu a lu cori? Tuccatimi et vidiriti ki lu spiritu non avi carni nè ossa, cussì comu eu aiu». Et tucti quanti lu tuccaru in li loki di li plagki, tamen ancora ipsi non cridianu per lu gauyu ki avianu di lu Signuri, plini di maravigli. Dixi ad ipsi: «Datimi a maniari». Et ipsi li dediru pixi arrustuti et briski di meli et maniau dananti ipsi et poy li dedi li reliqui ki li ristaru. Et apersili lu sensu et insignauli comu si convinia ki Christu murissi et resursitassi et, cussì murendu, resursitatu trasissi a la gloria sua. Per tri cosi volci lu Signuri reservari in sì li sinni di li soy $251$plagki, cussì comu fussiru sani et apparissiru in li manu et in li pedi et in lu latu: primu per confirmari la fidi a li dixipuli, ki, videndulu li signi di li manu et di li pedi, lu cridissiru ki illu fussi killu Christu lu quali fu mortu a la cruchi; lu secundu, ki ipsu mustrassi sempri a lu Patri li plagki, li quali ipsu patiu per li peccaturi, azò ki ipsu avissi misericordia di loru, si vulissiru fari penitencia; lu terzu ki lu iornu di lu iudiciu vidissiru li soy plagki li peccaturi, li quali non lu crideru, non volciru fari penitencia, ipsu chagatu per ipsi et per killi ki lu alchisiru, ki vidissiru li plagki ki li fichiru et ki sianu confusi: et cussì è scriptu: #&CVidebunt in quem pupugerunt.&c@ Chincu fiati apparsi lu Signuri lu iornu ki resursitau, secundu lu Evangeliu. La prima fiata apparsi a Maria Magdalena, sula perseverandu a lu sepulcru; la secunda ad ipsa, essendu cum li dui Marii insemblati, quandu li dixi: #&CAvete!&c@; la terza apparsi a Petru, andandu sulu chircandulu; la quarta a li dui dixipuli, andandu a lu castellu di Emaus, canuxendulu #&Cin fracione panis&c@; la quinta apparsi la sira a tucti li dixipuli senza Thoma, a li quali poy li suflau et dedili lu Spiritu Sanctu, per ligari et assolviri li peccati, dichenduli: #&CAccipite Spiritum Sanctum: quorum remisceritis peccata, remictuntur eis, et quorum retinueritis peccata, retenta sunt&c@. Et disparendu da ipsi, et Thomasi vinni et li dixipuli li dixiru: «Lu Signuri esti resursitatu et fu in mezu di nui et maniau et vippi cum nui». Et Thomasi non li vulendu cridiri, li rispusi et dixi: «Per certu, si eu non vidirò li chayi et mictirò lu meu digitu in li locki di li chova et mictirò la mia manu in lu so latu, non lu cridirò». %[77.] $252$#&CDe apparicione in die octavo cum Thoma.&c@ Et lu octavu iornu lu Signuri apparsi ad ipsi #&Cianuis clausis&c@, intra li quali chi era Thomasi. Et lu Signuri li dixi: «O Thomasi, micti lu to digitu in lu locu di li chova et la tua manu a lu latu meu et non esseri incredulu, ma sigi fidili». Thomasi adunca, mictendu lu so digitu a li loki di li chova et la manu intra lu latu so, gaudendu dixi: «Tu si lu Deu meu et lu Signuri meu!». Tuccatu adunca Thomasi a lu Signuri, lu Signuri li dixi: «Thomasi, tu vidisti et cridisti, ma beati serranu killi ki non vidirannu et cridirannu», comu teni la Ecclesia veramenti, senza scandalu. Et maxime ki lu Signuri li dixi: #&CInfer digitum tuum huc et manum tuam in latus meum&c@. %[78.] #&CApparicio in mare Thiberiadis.&c@ Poy apparsi lu Signuri in lu mari di Tiberiadis a #.vij.@ dixipuli, intra li quali chi era Petru et Iohanni et Iacobu, so frati, et Thomasi et Natanael et dui altri, li quali eranu di li #.lxxij.@ dixipuli, et eranu andati a ppiscari per vindiri li pixi et accactarisi pani, ki eranu multi poviri. Petru adunca dixi ad ipsi: «Eu voglu andari a piscari» et li altri andaru cum ipsu, et per tucta kista nocti $253$non prisiru nenti di li pixi. Vinuta la matina, apparsi ad ipsi lu Signuri, standu in la ripa di lu mari, tamen li dixipuli non lu canuxeru. Dixi lu Signuri ad ipsi: «O iuvini, aviti pixi?» et ipsi rispusiru: «Non». Et lu Signuri dixi a lloru: «Mictiti la ricci di la parti dricta di la barca et prindiritindi». Misiru li ricci di la banda dricta di la barca et tantu si impleru li ricci di pixi, ki non la putianu tirari per la multitudini di li pixi. Dixi Iohanni: #&CDominus est!&c@. Petru, audendu ki era lu Signuri, vistiusi la tunica, ki ipsu era nudu, et gictausi a mmari per andari a lu Signuri, inperò ki lu amava plui di li altri. Li altri viniru cum la barca et ixisiru in terra; vidiru et canuxeru lu Signuri firmamenti et truvaru, illà undi era lu Signuri, carbuni di focu et pixi arrustuti supra li carbuni et pani. Et dixi lu Signuri: «Purtati di vostri pixi, ki prindistivu». Ora Petru muntau in la barca et tirau li ricci in terra, plini di grandi pixi, li quali foru #.cliij.@, et maniaru tucti insembla cum lu Signuri et tucti canuxeru veramenti ki era lu Signuri. Et kista fu la terza fiata oy lu terzu iornu ki apparsi lu Signuri a li dixipuli, cum lu primu iornu ki là apparsi chincu fiati. %[79.] &CQuanti fiati apparsi lu Signuri&c: #de auctoritate tradita.@ Lu Signuri apparsi a li soy dixipuli, secundu lu Evangeliu, #.x.@ fiati fina a la sua ascensioni, zo sunnu #.v.@ fiati in lu iornu di la sua resurrecioni, &Cut supra&c; la sexta fiata fu lu iornu octavu a tucti li dixipuli cum Thomasi, quandu li tuccau li loki di li chayi; la #.vijª.@ in lu mari di Galilea, maniandu cum ipsi pani et pixi arrustuti; la octava in lu munti di Galilea, undi lu Signuri li exprobau di la loru incredulitati; la #.ixª.@ et la #.xª.@ fiata li apparsi dui fiati in lu iornu di la sua ascensioni, zo è quandu maniau cum ipsi in la casa undi fichi la cena et quandu fichi andari a li dixipuli in montem Oliveti et benedixili et seperausi da loru et muntausindi in chelu. Per ammustrari quanti fiati apparsi lu Signuri a li soy dixipuli, ni adistrassimu a la nostra narracioni, ora adunca inchi diyamu turnari. Maniandu lu Signuri cum li soy dixipuli pixi arrustuti et pani in lu mari di Galilea, comu esti ià dictu da supra, poy ki appiru maniatu, dixi lu Signuri a Petru, per mustrarili signu di amuri, ki non si disperassi per la negacioni ki avia factu: «O Petru, amimi plui di kisti altri?» et Petru rispusi: «Tu say, Signuri, si eu ti amu». Tri fiati li dupplicau lu Signuri la dicta parola a Petru, dichenduli: «Amimi?». Finalimenti li dixi lu Signuri: «Poy ki tu mi ami, paxi a li mei pecuri», zo esti: «Agi cura di insignari et beni regiri li mei dixipuli et fidili cum exemplu di opera et cum insignamentu di doctrina». Et poy li dixi Christu la morti ki divia fari, non, per avintura, si prindissi tanta auctoritati di esseri vicariu di Christu, dichenduli: #&CSequere me&c@; zo esti: «Sequita a mmi in la passioni di la cruchi», et ipsu Petru intisi a lu Signuri. Et Iohanni andandu apressu Petru, li dixi: #&CDomine, hic autem quid?&c@: zo voli diri: «O Signuri, poy ki voy ki eu ti sequita per passioni di la morti di la cruchi, kistu Iohanni comu divi muriri?». Et lu Signuri li rispusi: #&CSic eum volo manere donec veniam, quid ad te? Tu me sequere!&c@: zo voli diri: «Non voglu ki ipsu mora per morti di martiriu, ma senza martiriu: ki ti fa a ti? Tu mi sequita per morti di la cruchi!». $255$Et tucti li dixipuli cussì intisiru la parola di lu Signuri, ki Iohanni divia passari di kista vita senza morti et tamen non era kista la intencioni di lu Signuri, ma ki Iohanni murissi senza martiriu, comu fu mortu. Ki, chamandulu lu Signuri ki vinnissi ad ipsu in vita eterna senza martiriu, ipsu, sanu et salvu, et era di etati di nonanta #.viiij.@ anni, ixisi in una fossa quatrata, la quali ipsu fichi fari in mezu la ecclesia, et illocu, orandu, passau et andau a lu Signuri senza martiriu. Ma senza morti, tamen la matina fu truvata la fossa china di manna et scaturiri oy bugliri la terra. %[80.] #&CDe octava apparicione.&c@ Li undichi dixipuli andandu in Galilea in lu munti, undi li denunciau lu Signuri, zo è in &Cmontem&c Tabor, undi ananti si transfigurau, et, videndulu, lu adimandaru; ma alcuni di loru dubitaru, ki ancora perfectamenti non lu cridianu. Dixi a lloru lu Signuri: «Omni potestati mi esti data di lu Patri meu chilistiali, in chelu et in terra, ma perkì eu vi dixi: #&CIn via&c@ $256$#&Cgencium ne abieritis et in civitate Samaritanorum non intraveritis, set pocius ite ad oves que perierant domus Israel&c@; tamen, ora ki ipsi ànnu alchisu a mmi et cachatu di li terri loru, vi cumandu ki diiati andari per tuctu lu mundu, predicandu lu meu evangeliu ad omni creatura, zo è ad omni genti, insignanduli ad observari li cumandamenti, baptizanduli in lu nomu di lu Patri et di lu Figlu et di lu Spiritu Sanctu». Et kista esti la forma di lu sanctu baptismu: #&CEgo te baptizo in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, amen&c@: zo è: eu ti baptizu, ma la sancta Trinitati ixogli et perduna li peccati et lava l'anima di omni peccatu. Cum so cia cosa ki la primitiva Ecclesia, per sublivari et exaltari a li apostoli lu nomu di Christu sulamenti, lu quali era per lu erruri di la sua morti avutu in obprobiu, baptizavanu ipsi in lu nomu di Christu sulamenti, #&Cut ubi in@ Actibus Apostolorum: #Nondum enim in quemquam illorum venerat Spiritus Sanctus, set baptizati erant in nomine Ihesu. Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit et qui vero non crediderit, condempnabitur&c@. Non dixi lu Signuri: «Cui non serrà baptizatu, serrà condempnatu», ma: #&CQui non crediderit&c@, ki multi senza baptismu di acqua si ponnu salvari, quandu la necessitati excludi a lu baptismu et non la mala voluntati, minisprizandulu: ki, cui minispreza lu sanctu baptismu, killu esti condempnatu, ma cui non lu po aviri, desiderandulu, esti salvu, et etiamdeu la fidi di lu sanctu baptismu salva a li pichililli baptizati, per ben ki ipsi non canuxanu la virtuti di lu baptismu. %[81.] $257$#&CDe bina apparicione in die Ascensionis.&c@ Lu iornu di la ascensioni apparsi lu Signuri a li dixipuli ad ura di #.vjª.@, essendu in killa casa insenblati, undi lu Signuri fichi la cena cum loru. Et maniandu ipsi per loru consolacioni, ki divia partiri da loru et andari a lu Patri in chelu, et dixili lu Signuri: «Non vi partiti di la chitati di Ierusalem, fina ki eu vi mandirò lu promissu di lu meu Patri, zo esti lu Spiritu Sanctu, lu quali vi inflamirà la menti di predicari et confessari lu Figlu di Deu per tuctu lu mundu et non timiriti di muriri per lu nomu meu». Et poy cumandau a lloru ki andassiru a munti Oliveti inver lu castellu di Bectania et illà li apparsi la decima fiata et benedixili et baxauli a la bucca. %[82.] #&CDe ascensione Domini.&c@ Et standu cum li dixipuli, poy ki li dedi la pachi, et lu Signuri irsi li manu in lu chelu et andausindi a lu Patri per sua propria virtuti, purtatu di li angeli, non per virtuti nè per forza loru, ma per mustrari li servituri ki divinu fari a lu loru Creaturi. Et muntandu lu Signuri Ihesu cum gauyu et alligriza, novu homu, a li amplissimi spacii di li cheli, tucti li angeli cum festivi canti lu ixeru ascuntrari. Et kistu homu, lu quali fu cruchifiatu cum multi virgogni, fu assictatu a la dextera parti di lu Deu Patri cum excellentissimi honuri. Muntandu adunca lu Signuri in chelu, li apostoli lu guardavanu cum summu desideriu, comu ipsu muntau, desiderandu muntari cum ipsu, et subitamenti una nebula lu $258$livau di li ochi loru. Et ipsi rumasiru plini di duluri et di gauyu: di duluri, ki lu vidianu esseri seperatu da loru; di gauyu, ki lu sapianu et cridianu ki ipsu andava in chelu apparicharili li loru segi in mansioni, undi ipsi divianu stari poy di kista vita. Standu adunca li apostoli cum li loru fachi alti, guardandu all'airu comu lu Signuri muntava, subitamenti si vidiru dananti loru dui angeli in figura di homini, vistuti di blancu, et dixiruli: #&CViri galilei, quid statis aspicientes in celum? Hic Ihesus qui assuntus est a vobis in celum, sic veniet, quemadmodum vidistis eum euntem in celum&c@: o homini, di Galilea, perkì stati guardandu in chelu? Kistu homu, lu quali esti assumptu da vui in chelu, cussì virrà in lu fini di lu mundu per iudicari li vivi et li morti, cussì comu lu vidistivu muntari in chelu. Ipsi tamen, li apostoli, gaudendu et baxandu li vestigii di li pedi, li quali lassau lu Signuri muntandu in chelu, ora si ·ndi turnaru cum grandi gauyu in Ierusalem. Et standu cum la matri di Ihesu et cum li altri fimmini et cum li #.lxxij.@ dixipuli in oracioni in killa casa undi avia facta la cena lu Signuri, et in capu li dechi iorni di la sua ascensioni, compliti li #.l.@ iorni di la sua resurrecioni, mandau lu Signuri da lu chelu lu Spiritu Sanctu in figura di focu. Et killa lingua ki apparsi a lloru, li impliu di lu Spiritu Sanctu, ma plini ipsi et lu loru cori da lu Spiritu Sanctu, operau in loru zo ki figurava lu focu et la lingua, zo è ki li fichi ferventi et calidi di lu amuri di Ihesu Christu et fichili parlanti ad annunciari la parola di Deu. Et cussì richiputi lu Spiritu Sanctu, ixeru per tuctu Ierusalem et poy $259$andaru per tucta Iudea et per tuctu lu mundu, predicandu senza timuri, dichendu Christu esseri Figlu di Deu et esseri resursitatu di la morti et muntatu in chelu. Et divi viniri cum la sua maiestati in lu fini di lu mundu a iudicari li vivi et li morti, cum tucti li angeli et sancti. #&CEt qui bona egerunt, ibunt in vitam eternam; qui vero mala, in ignem eternum&c@. AMEN